Feykir - 12.06.2002, Blaðsíða 3

21/2002 FEYKIR 3
Ekki smáskáld se
ofaní við almættið
Glefsur úr erindi Viðars Hreinssonar
við opnun Stephansstofu á Hofsósi
Hlýtt á erindi Viðars: Valgeir Þor\aldsson, Páll Pétursson, kanadísku sendiherrahjónin,
Gerald og Ilhan Skinner og Iris Bourne dótturdóttir Stephans G.
Legg við faðir líknareyra,
leið oss einhvem hjálparstig;
en viljirðu ekki orð mín heyra,
eilíf náðin guðdómlig,
mitt skal hróp af heitum dreyra
himininn ijúfa kringum þig.
Það var ekki Stephan G. sem
hafði í svona stórbrotnum hót-
unum við guð almáttugan, held-
ur Bólu-Hjálmar, tveim árum
áður en Stephan fæddist á
Kirkjuhóli. En þessar voldugu
hendingar slá tón sem síðar átti
eftir að heyrast hjá Stephani, að
hika ekki við að segja hvers
konar almætti til syndanna.
Það þarf meira en smáskáld
til að gera slíkt svo vel sé. Þessi
sýning sem hér er verið að opna
hverfist nokkuð um rætur
Stephans í hversdagslegum
jarðvegi, skagfirskum eða norð-
lenskum, rnold og hjami, sögum
og kveðskap. Bólu-Hjálmar var
hluti af þeim jarðvegi, þeirri arf-
leifð sem Stephan bar með sér
vestur um haf. Þar kynntist hann
nýrri veröld og nýjum hug-
myndum, og steypti allt saman í
stórbrotna lífssýn og magnaðar
myndir af mannlífi og náttúm.
Það eru ekki smáskáld sem
setja ofaní við almættið. Steph-
an gerði það með sínum hætti
enda yfirlýstur trúleysingi.
Tröllauknasta sögukvæði hans
er Sigurður trölli lauslega byggt
á munnmælum og segir af Sig-
urði, sem bjó fjarri mannabyggð
og hafði það kynlega „hobbý“
að bjarga mönnum sem voru að
verða úti á fjallvegi. Lýsingin á
Sigurði er rammbyggð. Hann
rennur saman við landslagið,
verður sjálfúr náttúruafl.
I fjalli uppi beint frá bænum
á Bröttuskeið stóð maður lotinn
og hvessti sjón mót svala
blænum
og síð var brún og hæruskotin
Tveir sigrar
Tindastóll hefúr unnið tvo síð-
ustu leiki sína í 2. deildinni í fót-
boltanum. Skallagrím 5:1 sl.
föstudagskvöld og Leikni 3:2 á
Sauðárkróksvelli í gærkveldi.
Tindastóll lék einum færri frá 18.
mínútu í fyrri hálfleik og tveim
færri síðustu fimm mínútur
leiksins. Hugi Halldórsson var
rekinn út af í fyrri hálfleik og
Davíð Harðarson undir lokin.
Davíð skoraði tvö marka
Tindastóls og Kristmar Bjöms-
son eitt. Jaffit var í hálfleik 0:0, en
Tindastólsmenn náðu ömggum
tökum á leiknum í þeim seinni.
og módökkt auga að hálfu huldi,
þar hugkvæmd engin sýndist
kvikna,
sem starði út, ið innra duldi
og ekki hló né merktist vikna.
Með rauðjarpt hár og skolbrúnt
skeggið
í skúfúm löngum rakið niður
og veðrið feykti og fyllti hreggið,
sem fenni í barði þíður viður.
En herða-breiðu bunga leyndi
og bogin kné hver hæð hans
væri
en ólu gmn, ef afl hans reyndi,
að á þeim hmkkum minna bæri.
Og vaðmálsúlpu yzta klæða
hann ofan dró að verptu
skónum.
En hríðin næddi norðanstæða
og niður hlíðar keyfði snjónum.
Náttúmlýsingar og lýsingar á
híbýlum Sigurðar em álíka
myndrænar.
Stephan olli mörgum von-
brigðum við fyrstu sýn þegar
hann kom til íslands 1917.
Menn miðuðu við kvæðin hans
og áttu von á að sjá tröll en við
þeim blasti lágvaxinn maður og
grannur, lotinn og vinnulúinn.
En þegar menn fóm að kynnast
honum, tóku eftir sérstæðum
glampa í augunum, fúndu fyrir
hlýjunni í viðmótinu og aflinu í
hugsuninni, þá fór hann að
stækka aftur.
Stephan andaðist tíu mínút-
um eftir miðnætti þegar kominn
var tíundi ágúst árið 1927. En
hann lifir í verkum sínum og á
því þurfúm við að halda. Sér-
hvert samfélag og menning þarf
á slíkum mönnum að halda,
skáldum og hugsuðum sem geta
risið gegn innantómum kenni-
setningum og bábiljum. Okkar
tímar ekki síst, þegar ekkert
þykir skipta máli annað en ytra
borð, ímyndir og hagstærðir,
þegar stjómmálamenn og aðrir
valdamenn annaðhvort nenna
ekki eða hafa ekki tíma til að
hugsa, en panta hagffæðiúttekt-
ir og bókhaldsfimleika, það eina
sem þeir taka gilt.
Því ber að þeirri rækt sem
hér er verið að leggja við minn-
ingu Stephans og verk. Ég hef í
nokkur ár fengist við að skrá
ævisögu hans, fyrra bindið
kemur út nú í haust og hið síð-
ara á 150. afmælisdegi Steph-
ans, 3. október á næsta ári. Ég
undrast alltaf meir og meir
þennan mann, hann er eitt
merkilegasta fúrðuverk ís-
lenskra bókmennta fyrr og síð-
ar. Hann var í öllu hversdags-
maður, nema þessu, að vera
skáld og hugsuður af þeirri
stærð að hann var þess umkom-
inn að ganga á hólm við almætt-
ið.
Það verður seint ofgert í því
að halda verkum hans og lífs-
starfi á lofti. Menn hafa ffá
fyrstu tíð gert sér grein fyrir
andlegu jötunafli þessa hlé-
dræga bónda. Bandarískur pró-
fessor sagði að hann væri mesta
skáld Vesturheims, eina skáld
Vesturheims sem væri meðal
hinna ffemstu í heimi.
Kanadískur prófessor sagði
að líklegt væri að hann yrði ein-
hvemtíma viðurkenndur sem
fyrsta skáld í hæsta gæðaflokki
sem ffam hefði kornið í Kanada.
Annar kanadískur prófessor
sagði að hann væri kannski allra
sérstæðasti hversdagsmaður
sem nokkumtíma hefði gert
Kanada að heimalandi sínu.
Halldór Laxness sagði að
enginn einstakur höfúndur hefði
auðgað íslenska tungu í svipuð-
urn mæli og Stephan. Hann
sagði líka að það kvæði væri
ekki til eftir Stephan sem ekki
borgaði sig að lesa ofaní kjölinn.
„Hann er sú tegund skálda, að
maður verður sjálfúr sterkari á
því að lesa hann, glaðari, bjart-
sýnni, trúaðri á lífið, heiðarlegri,
hraustari, - hann veitir sama
þroskann og fjallgöngur.” Sig-
urður Nordal sagðist hafa gefist
upp fyrir honum, sest við fót-
skör hans, og fúndist þeim mun
meira til um hann sem hann
kynntist honum betur. Og hann
sagði „Það munu þeir sanna
sem lifa eftir eina öld eða fleiri
að svo merkileg sem kvæði
Stefáns munu þá þykja, mun
æfisögu mannsins, hinni tröll-
auknu baráttu þessa bókmenta
mikilmennis, við kjör landnema
og einyrkja verða meiri gaumur
gefinn.”
Samvinnubókin og KS-bókin
Tveir góðir kostir til að ávaxta spariféð þitt

KS-bókin er með 5,50% vexti, bundin í 3 ár og verðtryggð
Samvinnubókin er með lausri bindingu, nafnvextir 9,30%,
Ársávöxtun 9,52%
InnlánsdeiJd