Franskir dagar - 01.07.2016, Qupperneq 15

Franskir dagar Les jours français
15
uðu hvalskutulnum og sinntu skipstjórn. Skytta
Germania var P.C. Brodersen og H. Backmann
var skytta á Island. Verkstjórinn á hvalstöðinni
var hinn norski Edward Abrahamsen. Hann bjó
yfir mikilli reynslu á sviði vinnslu hvalaafurða
enda hafði hann starfað fyrir Svend Foyn í 12 ár.
Þó stöðin væri eina þýska hvalstöðin á Íslandi
og undir stjórn hins þýskættaða dr. Paul störf-
uðu þar fáir Þjóðverjar. Dr. Paul hafði dvalið um
hríð í Noregi og var norskur ríkisborgari, talaði
og skrifaði á norsku og átti þar að auki
norska konu. Íslendingar komu lítið við
sögu hvalstöðvarinnar. Einhverjir munu
þó hafa komið við sögu byggingar hennar
og við losun og affermingu skipa.
Fyrstu vertíð stöðvarinnar lauk 31. ágúst
1903. Aflinn var 47 hvalir og úr þeim voru
framleidd 1428 lýsisföt. Forsvarsmenn
GWFI voru ekki ánægðir með þennan
árangur þrátt fyrir að vertíðin hefði hafist
seint. Veiði bátanna var töluvert undir
meðaltalsveiði á vertíðinni hjá norsku
veiðifélögunum enda voru hinar norsku
skyttur óvanar íslenskum aðstæðum. Þar
að auki komu upp hin ýmsu vandamál við
vinnslu á hvalnum sjálfum og flest þeirra
mátti rekja til þess búnaðar sem dr. Paul hafði
þróað og látið smíða fyrir stöðina. Búnaðurinn
þótti flókinn og bilanagjarn. Þýska ríkið hafði
styrkt félagið um 25 þúsund mörk en þrátt fyrir
það var taprekstur þetta fyrsta starfsár hvalstöðv-
arinnar á Fögrueyri. Vertíðin 1904 gekk mun
betur í hvalstöðinni og komu hvalveiðibátarnir
tveir með samtals 85 hvali til vinnslu á Fögrueyri
og voru framleidd úr þeim 2550 lýsisföt. Þetta
þótti góð veiði samanborið við veiði hjá öðrum
félögum. Þrátt fyrir þetta voru forsvarsmenn
GWFI ósáttir við afkomuna því þrátt fyrir góða
veiði olli tækjabúnaður dr. Paul vandræðum í
vinnslu og afurðaverð á hvalalýsi lækkaði þetta
ár. Aftur styrkti þýska ríkið félagið um 25 þúsund
mörk en þrátt fyrir það var þetta annað rekstrarár
gert upp með tapi. Til að bregðast við þessu tók
GWFI þá ákvörðun að senda einn aðalhluthaf-
anna, Heinrich Grohmann, til Íslands á vertíðinni
í þeirri von að hann gæti snúið rekstri félagsins
við. Hann ræddi við starfsmenn hvalstöðvarinnar
og athuganir hans voru á einn veg, hann var sá
að tækjabúnaður dr. Paul stæði starfseminni fyrir
þrífum því hann væri í senn flókinn, óhagkvæmur
í rekstri og bilanatíðni há. Þetta leiddi til þess að
dr. Paul var rekinn úr stöðu veiðistjóra í lok ver-
tíðarinnar og Grohmann tók við starfi veiðistjóra
tímabundið í hans stað.
13. maí 1905 kom Grohmann til Fögrueyrar.
Hann var ennþá veiðistjóri og hafði tekið með
sér tvær stúlkur í þetta sinn. Dóttur hans, Anne
og vinkonu hennar, Berthe Stapel en hún var
systir tengdasonar Grohmanns. Eftir Berthe
liggur dagbók sem hún skráði í færslur um veru
sína á Fögrueyri og ljósmyndir með myndum frá
stöðinni og nánasta umhverfi hennar. Grohmann
gegndi starfi veiðistjóra til 22. júlí en þá kom
nýráðinn veiðistjóri, Julius Tadsen, til Fáskrúðs-
fjarðar. Veiðin fór vel af stað en þrátt fyrir allt
olli vertíðin vonbrigðum þegar upp var staðið.
Heildarveiðin var einungis 60 hvalir og úr þeim
voru unnin 1800 lýsisföt. Þrátt fyrir þá miklu
gagnrýni sem búnaður dr. Paul hafði fengið bendir
allt til þess að hann hafi áfram verið notaður þó
svo að dr. Paul hafi verið rekinn úr starfi.
Hinn nýráðni veiðistjóri, Julius Tadsen lagði
það til við lok vertíðarinnar að hvalveiðum frá
Fögrueyri yrði hætt enda höfðu veiðar heilt
yfir dregist saman og ólíklegt að rætast myndi
úr þeim. Hann lagði til að starfsemin yrði
flutt í Suðurhöfin. Tillagan var rædd innan
GWFI en það þótti of mikil áhætta að flytja
starfsemina í Suðurhöfin, en margir voru
sammála þeirri tillögu Tadsen að hætta starf-
seminni á Íslandi. Því varð úr að þegar ver-
tíðin hófst árið 1906 var allt hljótt á Fögru-
eyri. Verksmiðjuhúsin stóðu auð og yfirgefin og
verksmiðjuskröltið sem borist hafði frá eyrinni
síðustu þrjú sumur var þagnað. 30. apríl 1908
var þýska hvalveiðifélaginu GWFI slitið og allri
starfsemi þess var þar með lokið. Hvalstöðin á
Fögrueyri ásamt öllum búnaði var seld til Chr.
Salvesen & Co sem var skoskt hvalveiðifélag.
Aldrei kom til álita af hálfu þess að hefja starf-
semi á ný á Fögrueyri og sumarið 1908 var stöðin
rifin niður og húsum og tækjabúnaði skipað um
borð í flutningaskipið Coronda. Sumir telja
þó að timbur úr Villunni hafi verið nýtt
í íbúðarhús á Fáskrúðsfirði en þær sögu-
sagnir eru á reiki. Coronda var svo siglt til
Falklandseyja með viðkomu í Skotlandi.
Stöðin var svo endurreist á New Island og
kom fyrsti hvalurinn til vinnslu þar hinn
16. janúar 1909.
Olaus Johansen var einn þeirra manna
sem hafði tekið þátt í því að rífa stöð-
ina á Fögrueyri og endurreisa hana á
Falklandseyjum. Hann hafði orð á því hvað
tækjabúnaðurinn á Fögrueyri hefði verið
góður og nýstárlegur, og þá minntist hann
sérstaklega á vél sem muldi bein, olíukynta
beinasuðu, spikpressu og tólf pressukatla.
Dr. Paul hafði ekki alveg sagt skilið við Ísland
því hann sneri aftur og reisti síldarverksmiðju á
Siglufirði 1926 og fóðurmjölsverksmiðju á Norð-
firði árið 1927. Dr. Paul er talinn sá Þjóðverji
sem mest hefur komið við íslenska atvinnusögu.
Þeir sem vilja kynna sér félagið betur er bent á að
hafa samband við greinarhöfund. Þeir sem vilja
lesa sér betur til um Hvalstöðina á Fögrueyri er
bent á bók Smára Geirssonar, Stórhvalveiðar við
Ísland til 1915, sem kom út árið 2015.
Sérstakar þakkir: Smári Geirsson.
Villan, veiðistjórabústaðurinn. Vinkonurnar Anne Grohmann og Bertha Stapel á flensiplani stöðvarinnar sumarið 1905.
Á flensiplaninu sumarið 1905.

Steinsteyptar undirstöður véla og tækja hvalstöðvarinnar á Fögrueyri.