Forspil - 01.11.1958, Blaðsíða 4

&i órar Ijóðabœkur
Þorsteinn Jónsson frá Hamri:
I svörtum kufli
Helgafell 1958.
Það er ekkert uppþornað stofu-
skáld sem yrkir þessi ljóð, lield-
ur nítján ára piltur ofan úr sveit.
íslenzkar sveitir eru að þeim
sökum undarlegar að þar er enn
talað mál keimlíkt því sem talað
var og ritað þegar á íslandi voru
skrifaðar bækur sem merkilegar
þykja í veraldarsögu. Á slíku
máli yrkir Þorsteinn Jónsson frá
Hamri.
V í s A
Ég er að liugsa um andvarann þegar hann
þaut
um þurra blásna mela;
auðn, einstaka hæð og laul
andar á sveimi, raddir:
Gráir sandar, gamlar vörður,
Héla á steinum stund var síðan þú
kvaddir.
Þorsteinn gerir enga tilraun til
að segja okkur neina veraldar-
vizku heldur yrkir um reynzlu
nítján ára manns er „skeytti því
hvergi þótt hrópað væri á bak;
því að orð hafði borizt.“
Bókinni er skipt í sjö þætti eða
kafla. í upphafi hvers þáttar er
stuttur prósakafli og eru sumir
þeirra meðal þess bezta í bók-
inni.
„Ég mun beina fáki mínum uppmeð
gljúfrinu unz tunglið varpar gliti sínu á
fossinn hamrana lyngið og blóðið í klæð-
um mínum og ég mun ekki syrgja daginn
því nóttin er mín. í kjarri sunnan tjarn-
ar stíg ég úr söðli og síðan geng ég þang-
að sem augu sjá augu og kaldur snjór
svalar heitum þreyttum iljum. Og einn
mun fákur minn rása hcimvegu niðrúr
þokunni með dökk augu full trega. Ridd-
arinn er frjáls; hann hvarf á vit gleði
sinnáí."
Leiðinleg er sú árátta skáldsins
sem fram kemur í prósakaflanum
í sjötta þætti: að vilja imeyksla.
Það er barnalegt að hneyksla
vegna hneykslunarinnar, en hitt
er þó gott að vita að skáldið mun
þora að segja meiningu sína enda
þótt hneyksla mundi allan heim.
Lokakafli bókarinnar er tví-
mælalaust sá snjallasti; þar eru
Nótt, Vísa og Dýr:
Við greni þitt er gleði mín um kyrrt
þó gangi ég einn um skóga, —
ég dýrið senr var sært
ég reika á þinn fund um fyrstu snjóa
á fornan stíg;
ó kært
mun sólinni að sýna okkar spor
á sömu leið og útmeð sjó í vor
og liggja lengra í brott;
ó mér er vært
að vera dýr og vita annað dýr
og vita að það er gott.
Önnur snjöllustu ljóð bókar-
innar eru Skáld, Rökkurdrykkja
og Tilvera.
í þessari bók er meira líf en
títt er í ljóðum ungskálda nú á
tímum. Hér eru engar gerfitil-
linningar, engin tilbúin þjáning
né uppgerðargleði. Hér er nátt-
úran sjálf, þau teikn sem leynast
neðan rauðans í mýrinni: vatn
og mold gróandi.
Ari Jósefsson.
Matthias Jóhannessen:
Borgin hló.
Helgafell 1958.
Bækur mega aldrei vera leiðin-
legar. Ef svo er fer jafnvel það
sem vel er sagt forgörðum því að
Matthias Jóhannessen
annað hvort hættirlesandinn ein-
faldlega lestrinum eða baslar á-
fram fúll og leiður og finnur
ekki þegar loks bregður fvrir
glætu af frumleik.
Borgin liló er leiðinleg bók.
Höfundurinn hefur lítið að segja
en fyllir blaðsíðurnar með orða-
gjálfri. Ljóðin eru því ekki ólík
uppköstum eða skissum að ljóð-
um þar sem höfundur hefur ekki
vegið og metið orð og setningar,
ekki meitlað né fágað.
Ósjaldan bregður höfundur
upp mynd sem hann gloprar
hálfkaraðri frá sér í næstu hend-
ingum, grípur aðra og gerir
henni sömu skil, þannig að ljóð-
ið verður hvorki fugl né fiskur.
Reykjavíkurljóðin eru dauf og
sviplaus, langar þulur án þess að
nokkuð sé sagt sem bragð sé að.
Ástarljóðin eru skárri enda
þótt margt sé þar um „Svarta
sorg“ a la Davíð Stefánsson. Þar
koma einnig fyrir setningar eins
og „Þú teygðir fram barminn í
leit að þyrstum vörum.“
Nokkur kvæði eru límuð og
eru þau flestömurlegamisheppn-
uð. Stundum er rangt kveðið:
„-------úr djúpi dauðans stígur
/ dagur grænn, og nóttin hnígur
/ blóðug bak við þína mynd.“ í
öðrum ljóðum er sýnilegt að rím-
ið yrkir heilar hendingar fyrir
höfundinn.
Gamalt mál er að æ geti kvik-
ur kú. Enda þótt bókin sé í heild
þannig að hún skilur lítið sem
ekkert eftir við lestur, finnast í
henni ljóð sem sanna að höfund-
ur getur verið dágóður hagleiks-
maður, Má þar nefna: Galdra-
loftur hinn nýi, Ást og Á hausti.
Matthías ætti að vanda sig bet-
ur. Hann gæti ef til vill orðið
þokkalegt skáld ef hann ynni úr
skissum sínum.
Ari Jósefsson.
Jón Óskar:
Nóttin á herðum okkar, lióð.
Kristján Davíðsson gerði teikningar
og sá um útlit bókarinnar.
Helgafell, Reykjavík 1958.
Jón Óskar er einginn nýliði í ís-
lenskum bókmenntum. Hann
hefur áður skrifað smásagnasafn
og eina ljóðabók: Skrifað í vind-
inn. í þessari nýju bók kemur
hann fram sem mótað ljóðskáld
og er ástæða til að athuga inni-
hald liennar.
Jón Óskar spyr í kvæðinu, Ég
spyr. Ég heyri, hver muni koma
til að draga gluggatjöldin frá sem
byrgi fyrir sér útsýnið, hann segir
okkur að þau séu jal'njmng og líf-
ið, en þar er einmitt svarið fólg-
ið, þau eru lífið, jDau eru veru-
leikinn, það sem þrúgar okkur í
dag, hernaðarbrjálæðið, heimsk-
an sem stjórnar því að við erum
notuð sem peð á skákborði er-
lends stórveldis. Og er ekki rödd
skáldsins sterkust, Jiegar það vill
leiða okkur útúr þessum ógaung-
um inn í sólbjarta daga, sjá eink-
um í ljóðinu Nóttin á herðum
okkar og Hamingja íslands.
Ef við reyndum að lyfta nótt-
inni af herðum okkar, segir Jón
og hann er sannfærður um að við
getum það:
Hamingja íslands er fjarri þessum degi
og langar nætur skiptast á að byrgja
þá döpru þjóð sem leitar að sér sjálfri
og langar nætur skiptast á að vaka
dökkum skuggum yfir þessu landi
og þessum degi meðan brjóst þitt sefur
og enginn þekkir röddina sem hrópar
í gcgnum stunur vindsins, hamingja
Islands
er fjarri og Jró mókir hún í sofnu
brjósti þínu, földu undir vængjum
langra nótta; og ef brjóst Jtntt vaknar,
þá lifnar hamingja íslands og þú nemur
röddina, sem kallar stöðugt á þig.
Jón Óskar
En Jón Óskar skynjar ekki að-
eins óhamíngju íslands, óham-
íngja annarra landa varðar hann
einnig og rödd hans verður sam-
viska heimsins í ljóðum eins og
Ljós tendrúð og slökkt í Guate-
mala, afbragðsljóði sem minnir á
meistara eins og Neruda, sem
gerst hafa málsvarar réttlætisins á
þessum undirlægjutímum.
í ljóðinu Sannleikurinn talar
hann um að hendur okkar riti á
hrunda húsveggina: Þetta varð
svona að vera. En skáldið trúir
því ekki að þetta verði að vera
svona, það sannar t. d. ljóðið
Frelsið, þar sem sagt er frá er
dauðinn tekur að framkvæma
hugsjón skáldsins, hugsjón þess
gerir ofbeldið að sinni einu
vörn. Þetta bannsýngur Jón Ósk-
ar, tilgángurinn helgar ekki allt-
af meðalið, hann trúir því að
mennirnir skilji það einn dag, að
dauðinn er ekki eina vopnið, sig-
urinn verður unninn með öðru
en blýi.
Þegar rætt er um þessa bók má
ekki gleyma ástarljóðunum, þau
eru mörg í bókinni. Stúlkan sem
skáldið elskar kemur ekki til að
gánga með honum upp regnvot-
an Laugaveg og hann verður
dapur, jafnvel svo manni finnst
4 FORSPIL