Morgunblaðið - 26.10.2015, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 26. OKTÓBER 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þegar í þaðstefndiupp úr
áramótum 2008-
2009 að Samfylk-
ingin hlypi
hrædd og buguð
út úr ríkisstjórn hefði mátt
hugsa sér að forsetinn á
Bessastöðum hefði í einka-
viðræðum við stjórnmála-
leiðtoga beint því til þeirra
að jafna ágreining og stefna
þjóðinni ekki í kosningar í
eindæma brothættu ástandi
í kjölfar bankafalls. Þetta er
sett fram sem „fræðilegt“
dæmi, og alls ekki vegna
þess að talið sé að slík gjörð
hefði endilega verið æskileg
og því síður að hún hefði
haft eitthvað að segja þótt
reynd væri. Sé svo haldið
áfram með hugarleikfimina
kemur næst að myndun
meirihlutaríkisstjórnar
Steingríms og Jóhönnu.
Eftiráspekingur gæti sett
fram það sjónarmið að
landsmönnum hefði farnast
mun betur ef forsetinn hefði
reynt og tekist að koma í
veg fyrir að til þeirrar
stjórnar yrði stofnað, þrátt
fyrir að flokkarnir hefðu
fengið þingmeirihluta á Al-
þingi og að vilji beggja
stæði til slíks samstarfs. En
fullyrða má, að slíkar hug-
myndir eða því líkar hafi
aldrei flögrað að nokkrum
manni á Íslandi. Hvorki for-
setanum, stjórnmálamönn-
um í forystusveit eða einum
einasta almennum kjósanda
í landinu.
Þótt Lýðveldið og heima-
stjórn séu tiltölulega ung
hér á landi er virðingin fyrir
lýðræðinu og vilja kjósenda
í fyrirrúmi alls fjöldans. Það
er m.a. þess vegna sem ný-
legar fréttirnar frá Portú-
gal vekja svo mikla furðu. Í
frétt mbl.is sagði svo frá
þessu:
„Forseti Portúgals hefur
hafnað því að veita vinstri-
flokkunum í landinu umboð
til að mynda ríkisstjórn
þrátt fyrir að flokkarnir
hafi fengið hreinan meiri-
hluta atkvæða í kosning-
unum sem fram fóru 4. októ-
ber eða samanlagt 50,7%.
Fram kemur í frétt
breska dagblaðsins Daily
Telegraph að forsetinn,
Anibal Cavaco Silva, hafi
rökstutt ákvörð-
un sína með þeim
rökum að það
færi gegn þjóð-
arhagsmunum
Portúgala að rót-
tækir vinstri-
flokkar kæmust til valda.
Flokkar sem hefðu þá
stefnu að hætta aðhalds-
aðgerðum sem gripið var til
af fyrri ríkisstjórn landsins
að kröfu Evrópusambands-
ins og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins.
Cavaco Silva sagði of
áhættusamt að hleypa
stjórnmálaflokkunum
Vinstrifylkingunni og
Kommúnistaflokknum að
stjórntaumunum. Þess í
stað ættu hægri- og miðju-
menn, sem mynduðu síð-
ustu ríkisstjórn Portúgals
og töpuðu miklu fylgi í
kosningunum, að mynda
minnihlutastjórn í því skyni
að friða Evrópusambandið
og erlenda fjármálamark-
aði.
Forsetinn sagði að lýð-
ræðið yrði að víkja fyrir
reglum evrusvæðisins og
aðildar að því, sem varðaði
mikilvægari hagsmuni.“
Í huga forseta Portúgals
varðar meiru að „friða
ESB“ en virða lýðræð-
islegar kosningar í eigin
landi. Forsetinn sagði bein-
línis að lýðræðið yrði að
víkja fyrir reglum evru-
svæðisins og aðild Portú-
gals að því. Gamla Salazar
einræðisherra hlýtur að
hafa verið skemmt í gröf
sinni yfir því hve orðalagið
hljómaði kunnuglega.
Þessa einstæðu atburði
verður að skoða í ljósi þess
að ESB þvingaði grískan
forsætisráðherra og ríkis-
stjórn hans frá völdum og
setti einn af varaseðla-
bankastjórum Seðlabanka
evrunnar í forsætisráð-
herrastólinn.
Samsvarandi meðhöndlun
og „smáríkið“ Grikkland
fékk „stórríkið“ Ítalía. Og
nú var röðin komin að
Portúgal.
Það er von að forseti
framkvæmdastjórnar ESB,
Jean-Claude Juncker, hafi
sagt fyrir fáeinum dögum
að „glæsitíð ESB sé lokið og
sambandið sé komið í
hnignunarferli“.
Einstæðir atburðir
í Portúgal ná ekki
eyrum sumra
fjölmiðla á Íslandi.
Hvers vegna?}
Reglur evrusvæðis
ofar lýðræðinu
U
ngverskur fræðimaður við Eot-
vos Lorand háskólann í Búda-
pest lagðist í svolítið skemmti-
lega rannsókn með félögum
sínum við sálfræðideild skólans.
Rannsóknarspurningin var eitthvað á þessa
leið: Hvenær köllum við samborgara okkar
heimska? Eða hegðun þeirra heimskulega?
Er það eitthvað sem hvert og eitt okkar skil-
greinir fyrir sjálft sig og því ómögulegt að
komast að einni niðurstöðu, eða erum við
nokkuð sammála um það?
Í stuttu máli voru um 90 prósent þátttak-
enda í rannsókn prófessors Aczel Balazs sam-
mála um hvað væri heimskuleg hegðun og
raunar er það þrenns konar hegðun sem við
viljum setja undir hatt heimskunnar.
Efst á blaði er það heimska þegar við of-
metum eigin getu. Þegar við til dæmis, sem
bara einstaka okkar gera auðvitað, stelum gsm-símum,
kveikjum svo á símanum og tengjum hann beint við gps-
staðsetningartæki og erum böstuð. Þetta á við um það
þegar fólk ofmetur eigin getu almennt, með „falskt
sjálfsöryggi“ í botni.
Annað atriði var hegðun sem sýndi skort á sjálfsaga
og einhvers konar fíknihegðun varð ofan á. Til dæmis er
tölvuleikjafíkillinn einfaldlega heimskur þegar hann af-
sakar sig við vini sína, þykist ekki geta hitt þá, sé að fá
ömmu sína í heimsókn þegar hann er í raun og veru
heima, fastur í Fifa-tölvuleik.
Og að lokum er það týpan sem er álfur út
úr hól, með hugann allt annars staðar en við
það sem hann á að vera að gera. Hann er all-
ur viljinn einn; gengur gott eitt til; ætlar að
taka til, hleypa lofti í bíldekkin eða eitthvað
sem ætti að gagnast en gerir yfirleitt meira
ógagn því hugarfarslega er hann fjarverandi.
Þannig yfirfyllir hann dekkin af lofti og endar
úti í vegkanti með sprungið stuttu síðar.
Þetta er athyglisvert, sérstaklega síðast-
nefnda atriðið sem hingað til hefur verið
tengt við það að vera í svo þungum andlegum
þönkum að maður stendur eilítið utan við ver-
aldlegu tilveruna. Einhvers staðar í skýj-
unum „að hugsa“ svo mikið að það brakar í
heilanum en grísahakkið sem maður var að
ganga frá úr bónuspokanum er komið inn í
ryksuguskápinn.
Ég hugsa að þeir séu nokkrir sem hingað
til hafa talið sig snillinga einmitt út af því að þeir eru svo
utan við sig og vilji gjarnan mótmæla því að skýjaglópar
séu í hópi vanvita. Þetta sé bara heimska.
Það er ekki svo langt síðan ég, í „þungum þönkum“,
gekk einsömul að bílnum mínum, opnaði hann, settist inn
farþegamegin og beið í nokkrar mínútur eftir að ferða-
félagi minn settist í bílstjórasætið og keyrði af stað.
Nema það var enginn með mér og enginn nema ég sem
ætlaði að keyra þennan bíl upphaflega. Ég var að sjálf-
sögðu að brjóta afstæðiskenninguna til mergjar og þessi
bílferð gat hvort sem er alveg beðið. julia@mbl.is
Júlía Margrét
Alexand-
ersdóttir
Pistill
Nýjustu rannsóknir á flóninu
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðm. Sv. Hermannsson
gummi@mbl.is
Hópur þingmanna úr öllumflokkum á Alþingi hefurlagt fram þingsályktun-artillögu um að mennta-
og menningarmálaráðherra hefji
uppbyggingu Laxnessseturs að
Gljúfrasteini í Mosfellsbæ í samvinnu
við bæjaryfirvöld í Mosfellsbæ og
stjórn Gljúfrasteins
„Sem fyrrverandi sveitarstjórn-
armaður og bæjarstjóri í Mosfellsbæ
veit ég hve Gljúfrasteinn og Halldór
Laxness eru mikilvægir fyrir sam-
félagið þar. Og eftir að hafa rætt við
sveitarstjórn Mosfellsbæjar og for-
stöðumann Gljúfrasteins varð nið-
urstaðan sú að leggja fram þessa
þingsályktunartillögu,“ segir Ragn-
heiður Ríkharðsdóttir, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, en hún er fyrsti
flutningsmaður tillögunnar.
60 ár frá nóbelsverðlaunum
Í greinargerð er m.a. vísað til
þess, að rétt 60 ár séu liðin síðan Hall-
dór Laxness hlaut bókmenntaverð-
laun Nóbels og af því tilefni sé tíma-
bært að horfa til þess að byggja upp
menningarhús að Gljúfrasteini.
Halldór reisti sér hús efst í Mos-
fellsdal árið 1945. Fram kemur á vef
Gljúfrasteins að bílskúr, sem byggð-
ur var við húsið, hafi þótt mikil ný-
lunda í Mosfellssveit á sinni tíð. Ekki
síður hafi það þótt sérstakt þegar
sundlaug var gerð í garðinum um
1960.
Íslenska ríkið keypti húsið árið
2002, þegar öld var liðin frá fæðingu
Halldórs, og tveimur árum síðar var
opnað þar safn Halldórs. Allt í húsinu
er varðveitt óbreytt frá því Halldór
Laxness og fjölskylda hans bjuggu
þar, þar á meðal innbú, listaverk,
bækur, ljósmyndir og skjöl.
Skrifstofa í hitaveituklefa
„Ég fagna þessu frumkvæði
Ragnheiðar,“ segir Guðný Dóra
Gestsdóttir, forstöðumaður Gljúfra-
steins.
Hún segir, að þegar safnið var
opnað árið 2004 hafi verið ákveðið að
nýta bílskúrinn við húsið til bráða-
birgða fyrir móttöku, miðasölu og
verslun. Þá var malbikað lítið bíla-
stæði við þjóðveginn. Hins vegar hafi
ekki verið hugað að aðstöðu fyrir
starfsfólk. Úr varð að starfsfólkið
kom sér fyrir í litlu herbergi í hita-
veituklefa bakvið bílskúrinn. „Þótt
það hafi tekist að gera ótrúlega hluti í
hitaveituklefanum hefur starfsfólkið
eðlilega kvartað yfir þrengslunum,“
segir Guðný Dóra. Hún segir, að eftir
að Gljúfrasteinn fékk viðurkenningu
sem safn árið 2011 þurfi einnig að
uppfylla gæða- og öryggisstaðla sem
sé afar erfitt við núverandi aðstæður.
Farið var að huga að uppbygg-
ingu safnsins árið 2008 og í samvinnu
Gljúfrasteins, Mosfellsbæjar og rík-
isins var unnin skýrsla um mögulega
uppbyggingu. Ríkið festi þá kaup á 2
hektara landspildu handan Köldu-
kvíslar. Á fjáraukalögum fyrir það ár
var gert ráð fyrir fjármagni til hönn-
unarsamkeppni fyrir nýtt hús en þau
áform voru lögð til hliðar eftir efna-
hagshrunið.
Yfir 75 þúsund gestir
Guðný Dóra segir að um 7 þús-
und gestir komi í safnið árlega og því
hafi yfir 75 þúsund manns heimsótt
Gljúfrastein frá því safnið í húsinu
var opnað árið 2004.
„Gljúfrasteinn stendur við veg-
inn til Þingvalla og getur verið einn af
helstu stöðum ferðaþjónustunnar hér
á landi,“ segir Guðný Dóra og bætir
við að margir erlendir ferðamenn,
sem þangað komi, þekki bækur Hall-
dórs. Sumir láti þess raunar getið, að
þær séu helsta ástæða Íslands-
heimsóknarinnar.
Vilja hefja uppbygg-
ingu Laxnessseturs
Morgunblaðið/Einar Falur
Í Gljúfrasteini Vinnuherbergi Halldórs Laxness í Gljúfrasteini. Innrétt-
ingar í herberginu voru teiknaðar af dönskum hönnuði, Birtu Fróðadóttur.
Safnið að Gljúfrasteini hefur
staðið að margvíslegum við-
burðum og sýningum helguðum
Halldóri Laxness. Á morgun
verður opnuð sýning í Þjóð-
arbókhlöðunni í tilefni þess að
60 ár eru liðin frá því að Halldór
hlaut bókmenntaverðlaun Nób-
els. Sýningin er í samstarfi
Gljúfrasteins, Ríkisútvarpsins
og Landsbókasafns Íslands -
Háskólabókasafns. Þar verða
m.a. til sýnis skjöl úr skjalasafni
Halldórs sem varðveitt er í Þjóð-
arbókhlöðunni, munir frá
Gljúfrasteini og Nóbels-
verðlaunin sjálf sem eru í vörslu
Seðlabanka Íslands.
Nóbelssýning
SAFN SKÁLDSINS
Morgunblaðið/Arnaldur
Safn Gljúfrasteinn í Mosfellsdal,
safn Halldórs Laxness.