Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 15.05.1990, Side 31

að naloxón hafi nokkra aðra verk-
un en að andverka morfín og skyld
lyf, verður að ætla, að verkjadeyf-
andi verkun af völdum lyfleysu,
eins og sýnt er fram á í fyrrgreindri
tilraun, sé af völdum morfínpeptíða
og því alveg hliðstæð við verkja-
deyfandi verkun morfíns (sjá einnig
Þorkel Jóhannesson 1984). Þessi já-
kvæða geðþóttaverkun er þess
vegna að því er best verður séð
fólgin í virkjun á morfínpeptíðum í
miðtaugakerfinu.
Morfín og morfínlík lyf virðast
verka verr en ella, ef kvíði og ótti
eða angist eru samfara sársauka.
Morfín gæti því verkað mismun-
andi á sársauka við mismunandi að-
stæður (sjá Þorkel Jóhannesson
1984). Kaada (1989) telur, að braut-
ir frá Locus coerulus geti hamlað
virkni í Raphe-kjörnum neðanvert í
heilastofni, en þaðan liggja brautir
niður í mænu, er mjög hamla sárs-
aukaflytjandi boðum. Raunar telur
Kaada, að Locus coerulus og Rap-
he-kjarnarnir hemji gagnkvæmt
starfsemi hvor annars. Boðefni í
taugungum í brautum frá Raphe-
kjörnum eru serótónín og morfín-
peptíð, en noradrenalín í brautum
frá Locus coerulus. Hann heldur
því fram að í dýrum, sem eru hrædd
eða spennt, sé aukin virkni í ad-
renvirkum brautum og það geti
dregið úr verkjadeyfandi verkun.
Svipað gæti gerst í mönnum við
slíkar aðstæður.
Kaada (1989) heldur því enn
fremur fram, að við jákvæðar geð-
þóttaverkanir kunni yfirleitt að
vera aukin virkni í taugungum, er
hafa morfínpeptíð að boðefnum
(með eða án serótóníns), en við
neikvæðar geðþóttaverkanir sé
hins vegar aukin virkni í nora-
drenvirkum taugungum. Hvort
sem þessi tilgáta er rétt eða ekki, er
hér um að ræða tilraun til þess að
tengja geðþóttaverkanir við þekkt
fyrirbæri í starfsemi miðtaugakerf-
isins. Það eitt út af fyrir sig er mjög
áhugavert.
Samandregið má telja, að geð-
þóttaverkanir af völdum lyfja eða
lyfleysu sé eins konar tilraun af
hálfu miðtaugakerfisins til þess að
hafa áhrif á og breyta lyflirifum eða
búa til lyfhrif, ef engin eru, hvar
sem er í líkamanum. Geðþótta-
verkanir virðast enn fremur geta
verið háðar þekktum fyrirbærum í
starfsemi miðtaugakerfisins líkt og
gildir um verkanir lyfja, sem sann-
anlega verka á það. Með því að
starfsemi miðtaugakerfisins er gíf-
urlega flókin og margbreytileg, er
væntanlega enginn endir á öllum
þeim margháttuðu geðþóttaverk-
unum, er truflað gætu hlutlægt mat
á verkun lyfja. Málið er svo enn
flóknara fyrir þá sök, að geðþótta-
verkanir eru eða geta verið með
öllu óháðar bæði skömmtum og
sameindagerð. Af framansögðu er
því ljóst, að geðþóttaverkanir
verða með engu móti flokkaðar í
fáeina afmarkaða flokka líkt og
gildir um ofnæmisviðbrigði. Samt
sem áður er það hald manna, að
geðþóttaverkanir lýsi sér oftar í
einkennum frá miðtaugakerfi eða
meltingarfærum en frá öðrum líf-
færum eða líffærakerfum.
Helstu heimildir:
Beecher, H.K.: Thepowerfulplacebo.
J.A.M.A. 1955,1602-1606.
Benson, H. ogD.P. McCalIie: Angina
pectoris and the placebo effect. N.Engl. J.
Med. 1979, 300,1424-1429.
Kaada, B.: Nocebo-placebosmotpol. Nord.
Med. 1989, 104,192-198.
Kennedy, W.P.: Thenoceboreaction. Med.
World 1961, 95, 203-205.
Lasagna,L.: Thecontrolledclinicaltrial.
Theory and practice. J. Chron. Dis. 1955. 1,
353-367.
Levine, J.D., N.C. Gordon og H.L. Fields:
The mechanism of placebo analgesia.
Lancet 1978, II654-657.
Ljung, O. . Placebo. Hassle Information 1984
(4), 13-22.
Pöldinger, W.: Principalaspectsofthe useof
placebos. Pharmakopsychiat. 1976, 9,
302-304.
Shapiro, A. K.: Factors contributing to the
placebo effect. Their implications for
psychotherapy. Am.J. Psychother. 1964,18,
73-88.
Þorkell Jóhannesson: Lyfjafrœdi
miðtaugakerfisins. Menntamálaráðuneytiðl
Háskóli íslands, 1984, (bls. 33 og 49).
Porkell Jóhannesson: Lyfjafrœði innkirtla.
Vítamín og járn. Bóksala stúdenta, 1986
(bls. 11-12).
Zelvelder, W.G.: Placebo. Hexagon
„Roche“ 1979, 6, 12-18.
Höfundur er lœknir og prófessor í
lyfjufrœöi í lœknadeild og
forstöðumaður Rannsóknarsofu
Háskóla íslands í lyfjafrœði.
Samstarfsmaður höfundar, dr.
Guðmundur Porgeirsson, dósent
og yfirlœknir, hefur lesið yfir
textann og eru honum fœrðar
þakkir fyrir. Grein þessi var
upphaflega samain sem
kennslugagn handa lœknanemum
og tannlœknanemum.
CHANGE IN PAIN RA TING
F'S- 2 — Change in pain 1 h after placebo compared with rating 5 min before placebo. (Tekið iír
ntgerð LEVINES og FIELDS1978.) P~ and P~ indicate theplacebo responders and nonrespon-
dcrs, respectively. A fimodal distribution is apparent.
HJÚKRUN vSo—66. árgangur 31