Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 15.05.1990, Page 33

jafnvel að næturnar nýtist best til að koma einhverju í
verk.
nokkrir þættir sem geta haft
ÁHRIF Á LÍKAMSKLUKKUNA
1- Flugþreyta.
2. Sjúkrahúslega.
3. Hækkandi aldur
4. Vaktavinna.
1. FLUGÞREYTA
Það er þegar truflun verður á dægursveiflu líkamans
þegar flogið er þvert á tímabelti. Þessu fann fólk ekki
fyrir áður en hraðskreið farartæki, svo sem flugvélar,
komu til sögunnar. Áður fyrr, þegar ferðast var á milli
heimsálfa, tók það svo langan tíma, að fólk aðlagaði sig
að breytingum á tíma jafnóðum.
2. SJÚKRAHÚSLEGA
Sú röskun, sem verður á daglegum lífsháttum við
það að verða veikur og þurfa að leggjast á sjúkrahús,
Mynd 2. dœmi um það hvernig hitakúrfa getur litið út hjá öldruðum
einstaklingi.
veldur röskun á líkamsklukku viðkomandi einstak-
hngs. Vinnuskipulag á deildum er e.t.v. miðað út frá
þörfum starfsfólksins, en ekki skjólstæðinga þeirra. Ef
htið er á það sem hér hefur komið fram um samband
Hiilli líkamsklukkunnar og frammistöðu/eftirtekt má
sjá að ekki hentar öllum að fara t.d. í sjúkraþjálfun,
'ðjuþjálfun eða fá aðra leiðsögn fyrri part dags eins og
nú tíðkast víðast á sjúkrastofnunum. Ástæður fyrir
slíkri skipulagningu byggist á ýmsu, t.d. fjárveitingum
°g mönnun deilda og stoðdeilda.
Hér má einnig minnast á lyfjagjafir. „I rannsóknum,
Sem hafa verið gerðar bæði á dýrum og fólki hefur
yerið sýnt fram á að sami skammtur af sama lyfi, gefinn
4 mismunandi tímum dagsins, veldur mismunandi
verkun.“ (4) bls. 571.
Það er án efa ýmislegt sem hjúkrunarfræðingar og
aörar heilbrigðisstéttir geta gert til þess að létta skjól-
stæðingum sínum legutímann á sjúkrastofnunum með
tilliti til líkamsklukkunnar. Við megum ekki gleyma
því að allir hafa sína sérstöku líkamsklukku.
3. HÆKKANDI ALDUR
Með hækkandi aldri breytast sveiflur líkamsklukk-
unnar. Á mynd 2 sést hvernig hitakúrfa hjá öldruðum
einstaklingi getur litið út. (1) bls. 634. Þetta kemur
einnig heim og saman við reynslu okkar. Gamla fólkið
vaknar gjarnan snemma, en það vill gjarnan fá sér
blund eftir hádegið. Það er síðan, eins og allir, í sínu
besta formi þegar líkamshitinn er í hámarki. Þeir, sem
eru að skipuleggja afþreyingu og/eða þjálfun fyrir eldri
borgarana, ættu e.t.v. að hafa þetta í huga.
4. VAKTAVINNA
Á sjúkrastofnunum (og á fleiri stöðum) er veitt sól-
arhringsþjónusta. Það leiðir af sér að einhverjir verða
að vinna á kvöldin og næturnar og þar með að vinna
vaktavinnu. Vitað er að vaktavinna raskar réttum
gangi líkamsklukkunnar. Bent hefur verið á, að fólk
með langvinna og ólæknandi sjúkdóma, sem ekki er
vant breytilegum vinnutíma, ætti ekki að vinna vakta-
vinnu. Þetta er fólk sem er t.d. á lyfjum vegna floga-
veiki eða sykursýki, fólk með alvarlega meltingarfæra-
sjúkdóma t.d. colitis, fólk með hjartasjúkdóma og fólk
sem hefur sjúkleg kvíðaeinkenni. (2) bls. 588. Lengd
vakta og skipti milli vinnu og frítíma hafa breyst í
tímans rás. Áður fyrr var unnið á mun lengri vöktum
en nú þekkist, enda vinnuvikan lengri og lög um lág-
markshvíld ekki til. Þá voru einnig unnar lengri vakta-
lotur á sömu vakt, þ.e. dagvakt, kvöldvakt eða nætur-
vakt. „Frá líffræðilegu og hegðunarlegu sjónarhorni,
virðist líkaminn ráða betur við stuttar næturvaktir (2-3
næturvaktir) eða mjög langar næturvaktalotur (mánuð
eða meira).“ (3) bls. 57. Sú röskun, sem fylgir sífelld-
um vaktaskiptum, getur valdið vanlíðan hjá okkur, við
erum illa upplögð, áhugalaus, sífellt þreytt og e.t.v.
með meltingartruflanir. Það má því spyrja, hvað vakta-
vinnufólk geti gert til þess að röskun líkamsklukkunn-
ar verði sem minnst, sérstaklega þegar unnið er á öllum
vöktum.
Atriði sem talin eru vera óheppileg ef litið er til
líkamsklukkunnar:
* að taka morgunvakt, kvöldvakt og næturvakt, allt í
sömu vikunni. Bent hefur verið á að gott væri að
hver starfsmaður tæki eingöngu tvær tegundir vakta
í stað þriggja þar sem þrískipt vaktakerfi er, þ.e.
morgunvakt/næturvakt, morgunvakt/kvöldvakt eða
kvöldvakt/næturvakt.
* að vera á kvöldvakt fyrir morgunvakt. Hvernig líður
þér á eða eftir slíka morgunvakt? Hvernig nýtist þér
fríið?
* að taka morgunvakt á sama degi og farið er á nætur-
vakt.
* að ætla sér ekki nægan svefn eftir næturvakt. Þetta á
ekki síst um við þá sem taka eina eða tvær nætur-
HJÚKRUN %)—66. árgangur 33