Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 15.05.1990, Blaðsíða 37

Smitgát og sýkingavarnir
Spurning: Hver er tilgang-
urinn með klórhexidinböð-
um?
Svar: Klórhexidin er sýkla-
drepandi efni sem verkar vel á allar
Gram-I- og allflestar Gr- bakteríur,
(því er t.d. ekki treystandi gegn
Pseudomonas). Þá verkar það á
suma sveppi, þ.á m. Candida al-
bicans, en klórhexidin verkar ekki á
berklabakteríur, veirur eða bakter-
íuspora.
Verkun þess er mest við pH
7,5-8, en minnkar við lægra pH stig
°g er lítil sem engin við pH 5 og
minna.
Auk þess að vera talið eitt minnst
eitraða sótthreinsiefnið, sem á
markaði er í dag, virðist næmi
þeirra sýkla, sem klórhexidin á
annað borð verkar á, ekki minnka.
Notkun þess til sótthreinsunar á
húð er því góð. Efnið er til í ýmsum
styrkleikum og blöndum, s.s. sæfð-
um vatnslausnum, kremi og hlaupi
til notkunar á slímhúð, í sprittlausn
til hand- og húðhreinsunar fyrir
ástungur og aðgerðir, í sápulegi til
þvotta á stærri húðsvæðum og böð-
unar. Þá er klórhexidin einnig not-
að til hreinsunar brunasára og
sýktra skurðsára, einkum þegar
stafylokokkar eiga sök á sýking-
unni.
Til líkamsþvotta er notað „Hi-
biscrub“ sem inniheldur chlorhexi-
din gluconate 4% í sápulausn. Það
er einkum notað til böðunar á
sjúklingum fyrir skurðaðgerðir í
þeim tilgangi að fækka húðbakter-
'Um, þá sérstaklega gulum stafylo-
kokkum (staphyllococcus aureus),
en þeir eru jú einn algengasti sýk-
mgavaldur í skurðsárum, eftir
hreinar skurðaðgerðir.
Fyrir 10-13 árum fóru að birtast
rannsóknir sem sýndu að slík klór-
hexidinböð fækkuðu mjög bakter-
■um á húð, þ.m.t. stafylokokkum,
(Davies o. fl. 1977; Brandberg og
Seeberg, 1979; Brandberg og And-
Sigríður
Antonsdóttir
svarar
spurningu
um
Klórhexidin-
böð
erson 1980; Lee o. fl. 1983) einkum
ef um var að ræða svokallaða sta-
fylokokkbera, (þ.e. einstaklinga
sem bera stafylokokka í nefi og á
húð). Einhverjar rannsóknir sýndu
einnig fækkun á sársýkingum eftir
hreinar aðgerðir, þegar slík böð
voru viðhöfð. Þetta leiddi til þess
að farið var að nota klórhexidin-
böð, einkum fyrir sjúklinga sem
fóru í beina- og æðaaðgerðir og nú
er svo komið að langflestir, sem
fara í fyrirfram skipulagðar aðgerð-
ir, eru látnir baða sig úr „Hibi-
scrub“. Þetta á við um mikinn hluta
sjúkrahúsa í Evrópu.
Nýrri rannsóknir hafa komið
mönnum til að efast um gildi slíkra
klórhexidinbaða, til fækkunar sár-
sýkinga. Það er að vísu enginn vafi
á því, að klórhexidinið fækkar húð-
bakteríum, en það þýðir ekki, að
því fylgi ávallt færri sýkingar. Þetta
er einfaldlega vegna þess að þær
bakteríur, sem sýkja sár eftir hrein-
ar aðgerðir, eru sjaldnast komnar
frá sjúklingi sjálfum, heldur frá
þeim sem vinna við aðgerðina.
I viðamikilli rannsókn, sem fram
fór í 6 Evrópulöndum og birt er í
Journal of Hospital Infection
(1988) 11, bls. 310-320, er því varp-
að fram að með þessu fyrirkomu-
lagi sé ekki verið að fjarlægja sta-
fylokokka af réttum aðilum, þ.e.
sjúklingum í stað starfsfólks.
Hvað sem þessu líður eru „Hi-
biscrub“ böð mikið notuð hér á
landi, sem og annars staðar í ná-
grannalöndunum. Mér finnst þó
augljóst, að óþarft er að klórhexi-
dinbaða alla, sem fara eiga í hreinar
skurðaðgerðir. Það á að athuga alla
áhættuþætti og meta hvert tilfelli.
Eins og við meðferð allra sýkla-
drepandi efna, er mikið atriði að
nota þau rétt og forðast alla mis-
notkun. Verkun klórhexidinsins er
hæg, en nokkuð langvarandi og
endurtekin notkun eykur áhrifin.
Baða verður x 2.-3., eitt bað er tal-
ið áhrifalítið. Leggja skal áherslu á
að þvo vel í holhöndum, nárum og
kringum endaþarm. Ef hárið er
einnig þvegið skal gæta þess að ekk-
ert fari inn í eyrun.
Klórhexidin hefur einnig verið
notað til þvotta á brunasárum og
böðunar á brunasjúklingum. í flest-
um tilfellum er þá um langvarandi
meðferð að ræða. Með tilliti til þess
að þá er stöðug og langvarandi
röskun á húðgróðri finnst mér full
ástæða til að meta, hvort þörf sé á
líkamsbaði hverjusinni. Ef bruni er
t.d. á hendi eða fæti, ætti að vera
nóg að þvo bara viðkomandi útlim
úr klórhexidininu. Húðin og henn-
ar eiginlegi sýklagróður er mikil-
vægur þáttur í vörnum hvers ein-
staklings og getur varla verið æski-
legt að raska því jafnvægi meira en
nauðsyn krefur.
Sigríður Antonsdóttir.
HJÚKRUN 2/so—66. árgangur 37