Norðurslóð - 16.12.1986, Qupperneq 3

Kaupmann ahafharbréf
„Nu er det jul igen- og julen varer indtil páske.“ Jul. J. Dan.
Þegar þetta er skrif'að, á í'yrsta
sunnudag í jólaíöstu, hefur enn
ekki sést snjókorn hér á Sjálandi
og varla hef'ur komið nætur-
í'rost. Allir balar eru iðjagrænir,
runnar í görðum líka og sum
síðfrjó tré eru enn lauí’guð þó
blöð'in séu í'arin að fölna.
Bændur eru löngu búnir með
haustplæginguna. Þeir eru mikið
skammaðir fyrir að menga
vatnsföll og strandsjó með
tilbúnum áburði sem skolast
burt árlega úr jarðvegi í þessu
þéttbýla og þrautræktaða landi.
Já, haustið og fyrri hluti vetrar
hefur verið óvenju veðursæll
tími hér í Danmörku að alfra
sögn.
Hinsvegar geta komið hér
bitrir kuldakaflar á veturna þó
ekki sé snjónum fyrir að fara.
Andrúmsloft hér .er óhreint,
bæði ógagnsætt og einhver lykt
að því sem maður finnur best
nýkominn heiman að frá íslandi
þar sem loftið er hreint. Þetta er
svona víðast í Evrópu og er
nefnt loftmengun. Mættum við
sleppa við hana sem lengst!
Hér í Danmörku fara kaup-
menn og verslunarfyrirtæki að
auglýsa jólavörur snemma í
nóvember. Um miðjan þann
mánuð er farið að skreyta
verslanagötur, en aðal tilstandið
hefst fyrsta sunnudag í jóla-
föstu. Þá er kveikt á jólatrjám á
torgum og svölum húsa um
gjörvalt landið.
Egon Weidekamp yfirborgar-
stjóri Kaupmannahafnar kom
skreyttur jójasveinshúfu sigl-
andi á skútu eftir kanalnum í
Nýhöfn árla morguns sunnu-
daginn fyrsta í aðventu með
fríðu föruneyti. Þá var haldið
áleiðis til Ráðhústorgsins og þar
kveikti ylirborgarstjórinn á
gríðarstóru jólatré við söng og
hljóðfæraslátt. Þaðan hélt hann
áfram til annara torga í borginni
til að kveikja á fleiri jólatrjám.
Danir þurfa ekki að láta aðrar
þjóðir gefa sér jólatré. Þeir eru
mestu jólatrjáaútfiytjendur álf-
unnar, og fiytja út jólatré fyrir
kauptíð eins og heima. Danir
nota þann tíma líka til þess að
„hygge sig“ eins og þeir nefna
það, heima og heiman. Að
hygge sig þýðir ekki beint að
hugga sig, heldur að hafa það
notalegt, láta sér líða vel. Það
gera Danir með ýmsu móti og
kunna vel til þess, því þeir eru
gömul og gróin menningarþjóð
með aldagamla siði.
Eitt af því sem þeir gera ájóla-
föstunni til að gera sér dagamun
er að borða julefrokost. Það er
gert á öllum heimilum og í öllum
fyrirtækjum sem vilja rísa undir
nafni.
Staðgóður jólafrúkostur er
eitthvað á þessa leið: Hann
byrjar oft klukkan eitt e.h. og
stendur til kvölds. Fyrst er
byrjað á síld og brjóstbirtu
(brennivínssnafsi eða öðru af
því tagi). Þá er steikt rauð-
spretta eða aðrar fisktegundir,
því fiskur er fastur liður í jóla-
frúkosti. Með því er helst
kneyfað hvítvín. Þá kemur heit
lifrarkæfa með rauðrófum, síðan
svínssíða (beikon) með sveppum
og rauðrófum og loks kjötbollur
eða einhver annar kjötréttur.
Með kjötréttunum er haft rauð-
vín eða bjór eða jólabrugg sem
brugghúsin brugga til jólaföst-
unnar og jólanna.
Síðast er svo kaffi og konjakk,
takk fyrir, og allra síðast endað
á osti og snafsinn þá kláraður
ef eitthvað var eftir af honum.
Þeir sem eru í jólafrúkosti
borða hægt og með hvíldum og
menn skrafa saman og hafa uppi
gamanmál og kannski söng. Þá
er tekið höndum saman, dansað
í halarófu og sungið: ,,Nu er det
jul igen og julen varer indtil
páske . . .“
Þetta stendur eins og fyrr
sagði lengi dags og fólk verður
að tempra át og drykk til að
ofgera sér ekjki. Eg þekki íslend-
ing sem var boðið í danskan
jólafrúkost og vissi ekkert um
hann fyrirfram. Hann byrjaði
hraustlega á síldinni og hressti
sig vel á snafsinum og þegar
Ráðhústorgið i Kaupmannahöfn.
sem svarar 7,5 milljarða ísl.
króna á ári. Mikill hluti tekna
þeirra af skógrækt kemur frá
ræktun grenitrjáa sem vaxa upp
af fræi sem Danir kaupa m.a. frá
Kákasus í Sovétríkjunum. Þegar
trén eru 12-15 ára eru þau felld
og seld á jólatrjáamarkað inn-
lendan og erlendan. Þeir selja
líka mikið af grenigreinum til
skrauts.
Á jólaföstunni er hér mikil
rauðsprettan kom hélt hann að
hér væri kominn aðalrétturinn
og át sig alveg saddan og gerði
rauðvíninu tilhlýðanleg skil.
Síðan varð hann að sitja það
sem eftir var dags og horfá á
hina gæða sér á mörgum
gómsætum réttum fram undir
kvöld því hann kom ekki meiru
niður.
Flestir danir eru í mörgum
matarveislum af þessu tagi því
ég yfir sjó og land“ og „í skóg-
inum er kofi einn“.
Margir sálmar, þýddir úr
dönsku hafa orðið vinsælir á
íslandi og fyrir löngu orðið
almenningseign. Má þar nefna
aðaventusálmana „Gjördyrnar
breiðar, hliðið hátt“ (ísl. sálmab.
nr. 59) og „Upp gleðjist allir,
gleðjist þér“, sem Kingo, danski
biskupinn og sálmaskáldið í
Óðinsvéum orti árið 1669, en sr.
vinir og vandamenn bjóða hver
öðrum í jólafrúkost.
Á aðfangadagskvöld er borð-
uð önd, jólaöndin, og hrís-
grjónagrautur, en á jóladag er
etinn hinn eini og sanni jóla-
frúkost, sem allir hinir draga
nafn af.
Danir halda fast við þann sið
að hafa lifandi ljós á jólatrénu á
aðfangadagskvöld og jóladag.
Þessu fylgir mikil eldhætta og
árlega verða margir brunar af
þessum sökum í Danmörku.
Á jóladagskvöld er jólatréð
víðast tekið niður.
Helgi Hálfdánarson þýddi. Þá
er jólasálmurinn „í Betlehem er
barn oss fætt“, sem upphafiega
er ortur á latínu á 14. öld.
Honum var snúið á dönsku 1529
og birtist svo á íslensku í
sálmabókinni 1589, en sr.
Valdimar Briem færði sálminn í
núverandi búning. Sr. Helgi
Hálfdánarson þýddi úr dönsku
sálminn „Hin fegursta rósin er
fundin“ eftir Brorson biskup í
Rípum (Den yndigste rose er
funden, ortur 1732). Sálmurinn
„Sem börn af hjarta viljum vér“
eftir Anders Nielsen kennara í
inn á jólunum vegna 3. versins,
við jarðarfarir af því sem segir í
2. versi: Kynslóðir koma, kyn-
slóðir fara, allar sömu ævigöng
- og loks er sálmurinn sunginn á
fjölskylduhátíðum vegna þess
að allir kunna hann. Loks vil ég
nefna sálminn „Ó, hve dýrleg er
að sjá“ sem danski presturinn og
skáldið Grundtvig orti 1810, en
ég man ekki í svipinn hver þýddi
á íslensku. Þessi sálmur er mér
mjög kær. Við sungum hann
alltaf á jólunum heima í Syðra-
Garðshorni. Þessi sálmur var
því miður felldur niður í nýju
Danskir jólasveinar og meyjar.
Á gamlaárskvöld er það
danskur siður að hafa soðinn
þorsk á borðinu með litlum
kartöfium og persilja.
Við íslendingar höfum lært
marga leiksöngva af Dönum, og
sumir þeirra eru sungnir á
jólunum oftast með þýddum
textum. Sem dæmi má nefna
„Adam átti syni sjö,“
„Munkur gekk á engi" „Gekk
þýðingu Stefáns Thorarensens
er sunginn á hverjum jólum.
Sálmurinn „Fögur er foldin“
(Dejlig er joyden) erjafnvinsæll í
Danmörku ogá Islandi. Danska
skáldið Ingeman lektor í Sórey
orti hann árið 1850, en sr;
Matthías Jochumson þýddi. í
Danmörku er sálmurinn sung-
sálmabókinni.
Ég hef orðið að sleppa
mörgu sem ég ætlaði að skrifa
því þetta bréf er orðið svo langt.
Við Þuríður og Ingólfur biðjum
Norðurslóð fyrir bestu jóla-
kveðjur heim.
Kaupmannahöfn, 30. nóv. 1986
Júlíus J. Daníelsson
Lesendur athugið
Saga Dalvíkur
Nú fara að verða síðustu forvöð að tryggja
sér og sínum öll 4 bindin af Sögu Dalvíkur.
Vakin er athygli á afar hagstæðu verði
sem er langt frá því að vera sambærilegt
við bókaverð á almennum markaði í
dag. Ekki þarf að fjölyrða um gæðin.
Tryggið ykkur eintak í tíma.
Verð til áskrifenda:
1. bindi 1.000,-kr. 3. bindi 1.600,-kr.
2. bindi 1.000,-kr. 4. bindi 1.900,-kr.
1.-4. bindi keypt saman = 4.800,- kr.
1.-4. bindi árituð saman = 5.300,- kr.
Hafið samband við:
Jónas Hallgrímsson
Bjarkarbraut 1
Sími: 61116.
NORÐURSLÓÐ - 3