Norðurslóð - 16.12.1986, Síða 15

Fundið kvæði um Svarfaðardal
„Móti sól og himni háum - hefjast þögul reginQöll.“
Það er upphaf' þessa máls að
árið 1977 kom út úrval úr Ijóð-
um Davíðs Stefánssonar frá
Fagraskógi sem Ólafúr Briem
tók saman. Aftast í þeirri bók er
ítarleg skrá um verk Davíðs og
allt sem um hann hefur verið
skrifað. í kafla þar sem talin eru
„ljóðmæli eftir Davíð Stefáns-
son, sem hafa ekki birst í bókum
hans" stendur þetta: „Heimþrá.
Ort að beiðni Svarfdælinga á
Akureyri í tilefni af móti, sem
haldið var á Akureyri veturinn
1930-31. Fjölritað á sérstöku
blaði."
Alltaf síðan ég las þessa skrá
hef ég haft í huga að nálgast
kvæðið því að aldrei hafði ég
neitt um það heyrt. Var þó oft
um Davíð rætt í æsku minni og
ég spurði margs um hann, svo
mjög sem ég dáði hann. Hafa
þær æskuástir aldrei kulnað
þótt ekki hafi þær alltaf verið
jafnákafar. Um tengsl Davíðs
við Svarldælinga vissi ég fátt. í
kvæðum hans er ekkert um
menn eða atburði í Svarfaðar-
dal, að öðru leyti en því að í
síðustu bókinni er að finna
ljóðið Á Melaeyrum 1625, lagt í
munn Jóni Rögnvaldssyni sem
brenndur var á báli fyrir galdra
fyrstur manna á íslandi. Áreið-
anlega var það ljótasta verk sem
unnið hefur verið í Svarfaðar-
dal fyrr og síðar - það er að segja
ef við sleppum þeim vígaferlum
og grimmdarverkum sem Svarf-
dæla segir frá, enda munu fáir
treysta henni_ sem sögulegri
heimild.
Ef litið er til samtíðarmanna
Davíðs verður ekki séð í ritum
hans að Svarfdælingar komi þar
við sögu. Raunar er frá því eftir-
minnileg undantekning. í rit-
gerðinni Frostavetur þar sem
Davíð rekur minningar frá vetr-
inum 1918 minnist hann nokk-
urra þeirra ‘kvenna sem hann
mat mest, og stendur þar þetta:
„Þakkir flyt ég frúnni á Völlum
í Svarfaðardal. í stórhríð fét
hún bera sig fótbrotna út á sleða
og aka sér til sængurkonu, sem
hún aðstoðaði við fæðingu, því
að ekki náðist til ljósmóður
sökurn veðurofsans."
Þarna skipar Davíð frú Sól-
veigu Eggerz Pétursdóttur á
bekk með fremstu kvenhetjum
og mun engum sem man hana
eða þekkti til hennar þykja það
ómaklegt.
En víkjum nú aftur að kvæð-
inu sem Da\ íð orti fyrir Svarf-
dælinga á Akureyri. Mér llaug í
hug að gaman gæti verið að
grata það upp og birta í Norður-
slóð. Ræddi ég því við Ólaf
Pálmason, nú bókavörð hjá
Seðlabankanum, sem tók saman
skrána um rit Davíðs. Ekki
hafði hann kvæðið undir hönd-
urn, sagðist hafá séð blaðið hjá
konu á Akureyri sem hann
komst í samband við fyrir milli-
göngu Haralds Hannessonar
hagfræðings sem látið hefur sér
afár annt um Nonnahúsið.
Haraldur gat sagt mér hver
konan var, Jóhanna Jóhannes-
dóttir, og hún hefði verið Svarf-
dælingur. Jóhanna er nú látin
svo að ekki var lengur unnt að
hafa uppi á kvæðinu hjá henni.
Það var heldur ekki til hjá
Lárusi Zóphóníassyni amtsbóka-
verði sem ég talaði við. Hann
spurði Stefán Stefánsson bæjar-
verkfræðing, bróðurson Davíðs,
en Stefán kannaðist ekki við
kvæðið. Taldi þó að það kynni
að vera með handritum skálds-
ins í Davíðshúsi, en tafsamt gæti
orðið að finna það. Þar með lét
ég málið niður falla.
Þegar ég sagði Hirti E.
Þórarinssyni frá þessu bauðst
hann til að auglýsa eftir kvæðinu
í Noröurslóð. Áður en til þess
kom átti hann leið í Fagraskóg
og spurði Magnús bónda, bróður-
son skáldsins, hvort hann vissi
um þetta kvæði. Og viti menn:
Magnús dró fram ljósrit af sama
blaði og Ólafur Pálmason hafði
séð. Þetta blað hafði geiið
Magnúsi sama kona og áður er
nelnd, Jóhanna Jóhannesdóttir
frá Syðra-Garðshorni. Það er
því henni að þakka að ljóðið
Sýnir þetta hvort tveggja: áhuga
og eldmóð Snorra sem hreif
menn með sér éf hann bar
eitthvað fyrir brjósti, - og hlý-
hug Davíðs í garð Svarfdælinga.
Nokkru eftir þetta tókst góður
vinskapur með Davíð og Kristjáni
Eldjám þrátt fyrir mikinn aldurs-
mun, og hélst sú vinátta meðan
báðir lifðu.
Kvæðið sjálft þarf engraskýr-
inga við. Þaðer birt héreinsogá
hinu fjölritaða blaði, nema hvað
stafsetningu er breytt í nútíma-
horf. í sjöundu línu tjórða
Davíð Stefánsson var sveita-
maður, í góðri merkingu þess
orðs. Hann unni landinu og lífi
bóndans og söng því hvoru
tveggja lof í ljóðum sínum af
einlægum og heitum hug. Sá
sami andi leikur um kvæðið
Heimþrá. Við könnumst við
þessar hugmyndir úr öðrum og
snjallari kvæðum Davíðs. En
samt færir það hann enn nær
okkur Svaridælingum að vita
að hann orti handa okkur þetta
kvæði. Okkur þykir jafnvel enn
vænna um hann eftir en áður.
Vill nú ekki einhver góður laga-
smiður setja lag við kvæðið svo
að Svarfdælingar heima og
heiman geti sungið það þegar
þeir vilja minnast æsku-
stöðvanna?
Gunnar Stefánsson
Heimþrá
Heim í dalinn hugur leitar,
heim í gamla fósturhyggö.
Æskan, hún á ástir heitar,
ellin sína fornu tryggð.
AlltaJ getur ilmur jarðar
endurvakið liðna stund.
Upp í sveitum Eyjajjarðar
eiga margir - helgan lund.
Móti sól og himni háum
liejjast þögul reginjjöll.
OJt við dalinn djúpa sáum
drijinn hvítri vetrarmjöll.
Vorið bræðir vetrarsnjóinn,
vermir kot og höjuðból.
Sveitin Jágra, grasi gróin,
glitrar öll í morgunsól.
Margur Jór út Jöðurgarði
Játœkur, með léttan mal.
Flestra hugur, J'yrr en varði,
Jlaug þó ajiur heim i dal.
Fjœrri sínum Jósturbyggðum
Jjöldinn allur minnist hans.
Síst af öllum svikja í tryggðum
synir og dœtur Norðurlands.
■Minningar jrá æskuárum
óma djúpt Jrá hverri sál,
vekja sumar, vígðar tárum,
viðk væmustu leyndarmál.
Margir jinna íjáðmi nœtur
jrið, sem aldrei daginn sá.
Ennþá muna daladœtur
drauma sína og œskuþrá.
Heim í dalinn hugur leitar,
heim í gamlan sveitabæ.
Þaðan berast bœnir heitar,
bæði yjir lönd og sæ.
Byggðin seiðir björt og Jögur
þó breylt sé margt, sem áður var.
Ævintýr og œttarsögur
eru margar skráðar þar.
Heim í dalinn, heim í dalinn
hulinn vængur marga ber.
Þar, sem hver var ungur alinn,
ilmur guðs um hjartað Jér.
Allir, sem um bústað breyta,
blessa þó sinn dal og Jjörð.
Þar, sem hugir hœlis leita
á hjartað sína móðurjörð.
Davið Stejánsson:
Skáldið frá Kagraskógi.
kemur nú fyrir augu svarf-
dælskra lesenda eftir meira en
hálfa öld.
Þessi litla saga er ekkert
merkileg, nerna kannski fyrir
það að hún sýnir hvernig rnaður
leitar stundum langt yfir skammt.
Því hvar var líklegra að finna
kvæði Davíðs en einmitt í
Fagraskógi sem fylgdi persónu
hans, nafni og skáldskap alla
tíð?
Um tilefni kvæðisins, mótið á
Akureyri, veit ég ekkert annað
en það sem einnig stendur á
Ijölritaða blaðinu að „Snorri
Sigfússon var aðalhvatamaður
þessa móts". Snorri var þá
nýfluttur til Akureyrar vestan af
Flateyri og hefur bersýnilega
strax byrjað að efla tengslin við
átthagana þegar' hann var nú
kominn í námunda við þá.
Enginn maður hefur meir en
hann stuðlað að samhug brott-
fluttra Svarfdælinga, því að
iöngu seinna var hann frum-
kvöðull að stofnun Samtaka
Svarfdælinga í Reykjavík.
Ekki er ólíklegt að hann hali
fengið Davíð til aðyrkja kvæðið
veturinn 1930-31. Má það kall-
ast vel af sér vikið því að Davíð
var afar tregur til að yrkja eftir
pöntun og eru sárafá ljóð eftir
hann sem þannig eru tilkomin.
erindis stendur: „ennþá munu
daladætur" o.s.frv. en það er
augljóst stafvilla. Auðvitað er
hugsanlegt að eitthvað fleira
hafi skolast til Tortryggileg
þykir mér fjórða lína síðasta
erindis: „ilmur guðs um hjartað
fer". Gæti það átt að vera ylur
guðs?" Hvorugt er að vísu gott.
Hins ber að gæta að svona línur
eru ekki fátíðar hjá Davíð þegar
sá gállinn var á honum.
Davíð birti Heimþrá ekki í
bókum sínum. Og sannast að
segja hefur skáldhróður hans
engu glatað við það. Að skáld-
skapargildi er kvæðið lítils
háttar og þar er að finna ýmsar
þær klisjur sem lýta skáldskap
Davíðs: Mjög almennar stað-
hæfingar og útþynnt framsetn-
ing. En þarna eru líka línursem
minna á Davíð eins og hann er
bestur, geyma nokkuð af hinum
ómótstæðifega og torskýrða
seið í skáldskap hans: „Ennþá
muna daladætur drauma sína
og æskuþrá." Það var einmitt
um þetta leyti eða litlu síðar sem
Davíð orti kvæði sem síðan
hefur verið sungið, þar sem
standa þessar línur: „Þótt kuld-
inn næði um daladætur, þá
dreymir allar um sól og vor." Og
þessar stúlkur gætu vissulega
verið dætur Svarfaðardals.
Þriggja orða
samheiti
Einn af góðvinum og stuðningsmönnum Norðurslóðar er
Árni Rögnvaldsson, fyrrverandi kennari frá Dæli í Skíðadal.
Hann hefur oftar en einusinni sent blaðinu efni í jólaþrautir
þess og hefur það greinilega orðið mörgum að skemmtilegu
viðfangsefni.
Nú sendir Árni þraut nýrrar gerðar. Hann kallar hana
Þriggja orða samheiti. Hann hefur sett niður á blað 150 orð
þannig valin, að hver 3 þeirra eru sömu eða svipaðrar
merkingar. Lausnin er í því fólgin að finna þær 50 „þrennur"
sem í orðalistanum eru fólgnar.
Þetta á að geta verið skemmtileg dægradvöl bæði fyrir
unga og aldna. Og ekki skemmir, að höfundurinn sendi til
verðlauna 1000 krónu seðil. Um hann verður dregið, ef
margir senda alrétta lausn eða honum skipt ef aðeins 2 eða 3
leysa vandann. Góða skemmtun.
afl dapur greindur kjáni röskur Ritstj. stag
aftra deigur gribba klárt sál starf
amstra deyfð grund klögun sálga stefna
andi dramb grúi kraftur skaði stífni
arða drepa hanka krakki skamma strita
athöfn drukkinn hefta kyn skari stúrinn
aumur elska hindra kæpa skass stæll
áfall far hlaupa lindi skin stælt
áfelli fantur hnípinn lokinn skip svalla
ákafur farga hnokki merki skokka tala
ákæra fépúki hreifur molla skratti tíska
ást fjandi hress móður slekti tjón
ávíta fjöldi hret nappa slen trylltur
band fleipra hroki nirfill slétta úrugur
bauka tljóð hrotti nökkvi slúðra vargur
bágur forn hrumur orka smána vesæll
birta fól hugur óður smásál völlur
bjáni fæða hygginn puða snakka þjóta
blaðra gabba hæða púla snáði þrjóska
blekkja gamall iðja rabba snuða þræla
blíða gjóta íhlaup rakur snupra þrælka
bruðla glaður karta raska sóa ætt
búinn glampi kátur rati spakur ögn
bylta gnoð kenndur róta spotta örvita
dama góma kergja rækall sprund ötull
NORÐURSLÓÐ - 15