Norðurslóð - 29.06.1987, Qupperneq 3

Ættarmót
á
Húsabakka
Afkomendur Jóhanns Þórðarsonar og Önnu Þorsteinsdóttur
Ættfræðiáhuga hérlendis er
viðbrugðið. Nú virðist hann
jafnvel vera að aukast. Hjálpar
þar til aukin skráning og
aðgengilegri heimildir en fyrr.
Það er jafnvel ekki lengur
nauðsynlegt að geta rakið ætt
sína til stórmenna og gott er
það. Jákvætt er það einnig að
fólk stúderar ekki aðeins þurr-
ar ættartölur heldur fylgir
þessu áhugi á fortíðinni
almennt, uppruna okkar og
menningu. Eitt tákn um þetta
er sífjölgandi ættarmót.
Til upprunans
Á Húsabakka var saman komið
nálægt 80 manns. Iðandi líf í
góðu veðri; fotbolti, leikir og
skraf. Petta voru afkomendur
Jóhanns Fr. Þórðarsonar og
Önnu Þorsteinsdóttur, búenda á
Karlsá 1915-1924. Elst í hópnum
var ein af þremur eftirlifandi
dætrum þeirra hjóna, Helga sem
hélt upp á áttræðisafmæli þarna á
Húsabakka á sunnudaginn 21.
júní. Annars barnabörn og svo
bæði börn og barnabörn þeirra.
Ríflega helmingurinn frá Reykja-
vík stór hluti af hinu frá Ákur-
eyri. Farin var hringferð um dal-
inn í 2 rútum undir leiðsögn Soff-
íu frá Hofi sem úðaði fróðleik í
mannskapinn úr sagnabrunni
sínum. Soffía er ekki í afkom-
endaliðinu heldur systurdóttir
Jóhanns Þórðarsonar.
Blaðamenn Norðurslóðar
ræddu m.a. við Heiðu Þórðar-
dóttur eina af forsprökkum
mótsins. Sagði hún að þetta væri
tilkomið, ekki af því að ættin
væri svo ýkja samheldin, heldur
af því að sér og fleirum þætti hún
ekki halda nóg saman. Ekki einn
eiaasti af þessu niðjafans býr nú
hér í byggðaiaginu, það segir sína
sögu um fólksstrauminn á öld-
inni. Því væri farið hingað að
huga að rótunum. Sagði Heiða
að fólk væri í óðaönn að kynnast
fjölmörgum nýjum skyldmenn-
um. Hverjar voru svo „ræturn-
ar“? Til að fræðast um það var
einkum rætt við Soffíu frá Hofi
og Helgu Jóhannsdóttur og
stuðst við bókina „Svarfdæl-
ingar“.
Saga úr Skíðadal
Uppspretta ættkvíslarinnar er,
Anna og Jóhann áðurnefnd hjón.
Anna var frá Grund í Þorvalds-
dal, föðursystir m.a. Steingríms á
Sökku. Jóhann var aftur á móti
úr dalnum, ættir hans eru okkur
Svarfdælingum betur kunnar.
Faðir hans var Þórður Jónsson á
Hnjúki. Sem kunnugt er, er út af
Anna og Jóhann.
honum og konu hans Halldóru
Jónsdóttur kominn mikill ætt-
bogi, „Hnjúksættin". Nægir að
nefna Rögnvald í Dæli og Ingi-
björgu á Hofi af 8 börnum þeirra.
En Jóhann Frímann var utan-
hjónabandsbarn. Norðurslóð
hefur ekki það orð á sér að vera
slúðurrit, en í fyrsta lagi er það
vel kunnugt í Svarfaðardal að
kvennamál Þórðar á Hnjúki voru
sérstæð. í öðru lagi er þessi ásjá-
legi hópur sem dvaldi á Húsa-
bakka einmitt útkoma framhjá-
töku hans og í þriðja lagi eru
nærri 120 ár um liðin. Þetta gefur
okkur því tilefni til að drepa ögn
á lítinn söguþátt úr lífinu í
Skíðadal á 19. öld.
Móðir Jóhanns var Aðalbjörg
Jónsdóttir. Hún var frá Ingvör-
um, fædd 1832. Henni var gefinn
svohljóðandi fermingarvitnis-
burður: „Kann og les ágætlega
vel, góðlynd og siðsöm stúlka."
Rúmlega tvítug giftist Aðalbjörg
Þorkeli Magnússyni og hóf
búskap á hluta Syðra-Holts.
Heimildamaður okkar, Soffía
frá Hofi, heyrði sagt að sú gifting
hafi verið að vilja föður hennar
en alls ekki hennar sjálfrar. Ungu
hjónin fluttust í Krosshól.
Hjónabandið mun hafa verið
misheppnað frá byrjun. Sagt var
að hún héldi fram hjá honum
fljótlega eftir giftingu. 1857 eign-
aðist hún dóttur, Soffíu, sem
kölluð var Þorkelsdóttir. En í
„Svarfdælingum" segir: „Þóttust
menn vissir um að hún væri
Hópmynd l'rá ættarmótinu.
Heióa Þórðardóttir og Sol'lía Gísladóttir á tali við fréttamann.
laundóttir Jóns Péturssonar
bónda í Holárkoti." Holárkot var
því sem næst gegnt Krosshóli,
handan Skíðadalsár. Soffía vissi
til að þegar Aðalbjörg síðar skrif-
aði þessari dóttur sinni bréf, var
utanáskriftin ekki Þorkclsdóttir,
heldur „Steinskona“, þ.e. hún
var gift Steini Jóhannssyni á
Syðri-Másstöðum. Síðan líða
a.m.k. 10 ár, líklega í daufri vist
á Krosshóli. Þá er kominn ungur,
nýgiftur bóndi í Hólárkot, Þórð-
ur Jónsson, tengdasonur Jóns
Péturssonar. í „Svarfdælingum"
segir: „Orð fór af kvenhylli
hans.“ Hvernig sem það gekk til,
tókust ástir með honum og Aðal-
björgu sem reyndar var 11 árum
eldri en hann. Fluttist þá Þórður
yfir til hennar að Krosshóli sem
vinnumaður ásamt Halldóru
konu sinni þungaðri. Fæddist þar
Ingibjörg haustið 1869. Snemma
árs 1870 var Aðalbjörg orðin
ólétt eftir Þórð og brast þá hjóna-
band hennar og hún fluttist að
heiman. Fór hún til Margrétar
systur sinnar á Hreiðarsstöðum
og ól þar Jóhann Frímann. Þórð-
ur gekkst strax við barninu. Ekki
löngu síðar flutti hún svo að
Hnjúki, inn á heimili Þórðar og
Halldóru sem nú bjuggu þar.
Árið 1873 eignaðist hún Þor-
björgu með Þórði og stóð þá sjálf
á fertugu.
Varla hefui' slíkur ráðahagur á
litlu sveitahe.mili verið afslapp-
andi. Þórður var skapbrestamað-
ur og nokkuð drykkfelldur og
trúlega næsta erfiður í heimili.
Heimildamaður okkar segir að
þegar mikið gekk á, hafi konan
og hjákonan oft snúið bökum
saman gegn honum. Þegar á leið
hefur ástin kólnað og um 1880
mun Þórður hafa viljað losna við
hjákonuna. Hún kvaðst þá reiðu-
búin að flytja aftur til Þorkels
bónda, en hann neitaði. Skildu
þau síðan að lögum. Árið 1881
giftist Soffía, eldri dóttir Aðal-
bjargar og til hennar fluttist hún
skömmu síðar. Börnin sín skildi
hún eftir á Hnjúki, enda varla átt
annarra kosta völ. Þar ólust þau
síðan upp. Aðalbjörg átti reynd-
ar eftir að dveljast nokkuð á
Hnjúki síðar en ekki lengur í
sambúð við bóndann.
Vísur Halldóru
Hlutskipti Halldóru húsfreyju
hefur verið æði þungt og mætti
sjálfsagt skrifa þar um langa sögu
einnig. Til eru vísur eftir hana
sem bera því vitni. Hún áminnir
sig m.a. um þolgæði:
Pörf er að væta þurran skó
sem þrengja vill ad fæti.
En ég vildi að ég þó
umborið hann gæti.
Ein er um Aðalbjörgu:
Ekki dæmi ég auðargrund
annars dóms má bíða
en marga hef tg mæðustund
mátt fyrir hana líða.
Önnur hljóðar svo:
Særir hjartað sárleg pín
samt skal neyðir hylja
sporin feta misjöfn mín
mega þeir sem vilja.
Soffía á Hofi segir um Hall-
dóru ömmu sína að hún hafi haft
mikið skap en verið stillt í lund.
Vísurnar staðfesta það vel.
Kunnugir hermdu að hún hafi
ekki verið börnum Aðalbjargar
neitt síðri en sínum eigin
börnum. Engin smásál hefur hún
verið.
Kröpp kjör ástarinnar
Síðari hluta ævinnar vistaðist
Aðalbjörg hjá börnum sínum,
mest Soffíu. Hjá Jóhanni og
Önnu á Karlsá dvaldi hún um
skeið þá á níræðisaldri og man
Helga Jóhannsdóttir hana mæta-
vel. Hún segir um þessa ömmu
sína að hún hafi verið mikill sjóð-
ur af sögum og rímium . . „Hana
þraut aldrei sögur á rökkurkvöld-
unum,“ segir Helga.
Skilyrði ástarinnar í gamla
sveitasamfélaginu voru fátækleg.
Og möguleikar, sérstaklega
kvenna, til að stjórna lífi sínu eft-
ir eigin höfði voru næsta tak-
markaðir. Aðalbjörg Jónsdóttir
virðist þó hafa reynt það eftir
bestu getu og þá gjarnan í trássi
við boð og bönn samtímans.
Varla hefur það gengið átaka-
laust. Björn Árnason frændi
hennar segir um hana í bók sinni
„Sterkir stofnar":
„Aðalbjörg var um flest mikil-
hæf, þó að ógæfusamar yrðu ástir
hennar og oftast í meinum.“
Ættbogi Jóhanns og Önnu
Þórður á Hnjúki var erfiður son-
ur sínum, ekki síður en konum.
Hann byggði elsta syni sínum,
Jóni, nýbýlið Hlíð á þriðjungi úr
Hnjúkslandi. Jóni búnaðist vel
en flæmdist burt vegna ofríkis
Þórðar. Þórður fluttist þá í Hlíð
en fékk Jóhann son sinn, sem þá
bjó á Syðri-Másstöðum, til að
flytja í Hnjúk. Þar bjó Jóhann í
10 ár uns Þórði tók að leiðast í
Hlíð og flutti sig aftur í Hnjúk
1914 og varð Jóhann að víkja.
Jóhann og Anna bjuggu síðan á
Karlsá sem áður segir en á Akur-
eyri frá 1924 þar sem Jóhann
vann sem verkamaður. Um Jó-
hann segir Soffía að hann hafi
verið „sómamaður fram í fing-
urgóma og þrifabóndi". Hann
mun hafa verið hæglátur og verk-
rnaður góður. Þau Anna eignuð-
ust 7 börn sem komust á legg.
Þau hafa aftur verið kynsæl og
má sjá börn og barnabörn þeirra
á meðfylgjandi hópmynd þar sem
þau hafa heimsótt dalinn að huga
að rótum sínum.
Þ.H.
NORÐURSLÓÐ - 5