Norðurslóð - 15.12.1993, Blaðsíða 12

12 — NORÐURSLÓÐ
Grösin í
dalnum
Höfundur neðanskráðra minningabrota er
Elín Pétursdóttir frá Hánefsstöðum. Hún er
fædd 6. mars 1928 í Kaupmannahöfn en
býr nú í Hafnarfirði. Elín er kona hámennt-
uð í hjúkrunarfræðum og hefur gegnt fjöl-
mörgum trúnaðarstörfum á því sviði bæði
hérlendis og erlendis.
Norðurslóð telur sér heiður að mega
birta þessi hugljúfu minningabrot konu,
sem hefur varðveitt í hug og hjarta töfra
æskustöðvanna um meir en hálfrar aldar
skeið. Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Ritstj.
Elín Eggerz
Stefánsson
Pétur Eggerz Stefánsson á leið í veiðiför
með skoskum vini sínum. Sigríður Stef-
ánsdóttir (Thorlacius) og Karl Magnús-
son (uppeldissonur) sitt hvoru megin
við prestshjóinin. Sigurveig Þorgilsdótt-
ir reynir að temja óstýrilæti yngri
dóttur sinnar sem sjaldnast tolldi hrein
stundinni lengur.
- Svo margir eru dýrgripir minninganna, sem tengdir eru menningu hinnar svarfdælsku sveitar, að
stundum flæða þeir úr hirslum hugans án þess að auðvelt sé að hemja þá. - Aftari röð frá vinstri:
Unnur frænka Jakobsdóttir, Elín Halldórsdóttir, Brekku, og Ingibjörg - Bolla - frænka. Fremri röö:
Elín Pétursdóttir, Elín Sigurðardóttir, Lambhaga, og Sólveig Pétursdóttir. Myndin er tekin að
Völlum.
Þegar böm þessa lands elds og ísa
dveljast á fjarlægum slóðum um
lengri eða skemmri tíma, líkt og far-
fuglar, hvarflar hugurinn löngum
heim til íslenskra dala, þar sem ilm-
ur grasanna leikur í blænum og mýkt gróðurs á
lækjarbakkanum er unaðslegri en orð fá lýst,
er hinn göngulúni leggst niður til að svala
þorsta sínum í silfurtærri lindinni. Þessi grænu
grös, sem koma undan fönnum vetrarins
jirungin lífsþrótti, teygja sig mót vorsólinni -
en vissulega næða líka um þau stormar og
frostnóttin getur stundum skilið eftir sig kalin
strá löngu áður en sumri tekur að halla. Ef
rótin lifir grænkar á ný og af nýjum fræjum
koma ný grös, sem hlýða á lokkandi hjal
lækjarins á leið hans til úthafs-strandar.
Þótt útþráin sé sterk er heimþráin langlífari
og rótarsproti sálarinnar í mold íslenskrar
sveitar er meiri aflgjafi en margan grunar í
stórviðrum nútíma heimsmenningar, sem
streymir og byltist yfir okkur allt um kring.
Þessi rótarsproti m.infiar eigin sálar liggur
djúpt í svarfdælskri mold. Móðir mín, Sigur-
veig Guðlaug Þorgilsdóttir, fæddist að Sökku í
Svarfaðardal 9. mars 1898, yngsta bam Elínar
Sigurbjargar Ámadóttur og Þorgilsar Þorgils-
sonar. Faðir minn, Pétur Eggerz Stefánsson
fæddist 10. ágúst árið 1900 á Akureyri, en ólst
upp að Völlum í Svarfaðardal frá því hann var
um það bil ársgamall. Hann var frumburður
prestshjónanna Solveigar Eggerz Pétursdóttur
og Stefáns Baldvins Kristinssonar.
Uppfræðsla ungmenna á fyrstu áratugum
þessarar aldar var vissulega með öðrum hætti
en nú tíðkast og bömin á Sökku, Völlum og
Hofi kynntust m.a. all náið þá fáu mánuði (eða
vikur) ársins sem farkennslu naut. En auk þess
var nábýlið hvetjandi til tíðra funda og vináttu-
tengsla, sem aldrei rofnuðu meðan líf entist.
Þess má geta að fermingarsystkin voru þau
Gunnlaugur Gíslason Hofi og Sigurveig á
Sökku og sömuleiðis voru Jón Gíslason á Hofi
og Pétur á Völlum fermingarbræður. Þrenn
hjónabönd urðu meðal þessa unga fólks, þ.e.
milli þeirra Rósu á Sökku og Gunnlaugs á
Hofi, Halldóru á Hofi og Ara á Sökku og Sig-
urveigar á Sökku og Péturs á Völlum. Þannig
urðu foreldrar mínir vissulega æskuvinir, en
hjúskap sinn stofnuðu þau á Akureyri 17.
janúar 1924.
Eftir nokkurra ára búsetu til skiptis á erlendri
grundu og Reykjavík, snéru þau aftur heim í
dalinn og árið 1931 fengu þau keypta kirkju-
jörðina Hánefsstaði miðja vegu milli Sökku og
Valla. Gamli Hánefsstaðatorfbærinn var víst
varla íbúðarhæfur um þær mundir, svo ungu
hjónin bjuggu hjá ættingjunum á Völlum
meðan nýtt steinhús reis á Hánefsstöðum. Trú-
lega hefur það þótt allglæsilegt þá, ekki síst
vegna rafvirkjunar bæjarlækjarins, sem lýsti
upp og hitaði allar vistarverur. Árið 1930 kom
fyrsta rafstöð sveitarinnar upp á Brimnesi og
1932 voru reistar vatnsvirkjanir bæði á Karlsá
og Hánefsstöðum. Þessar þrjár stöðvar urðu
þannig upphaf rafvirkjunar í Svarfaðardal, þótt
raunar sé aðeins getið um tvær þeirra í þriðja
bindi Sögu Dalvíkur frá 1984, (sjá kafla X.
Vérði Ijós).
Við upphaf búskapar Sigurveigar og Péturs
á Hánefsstöðum vorum við systur, Sólveig og
Elín (þá 7 og 4 ára), áhugasamir þátttakendur
og haustið 1932 bættist Pétur bróðir okkar í
hópinn. Næstu sjö árin nutum við systkinin
alls þess besta, sem hin rómaða bændamenn-
ing þjóðarinnar gat þá boðið bömum sínum.
Vel var setinn Svarfaðardalur í þessa tíð og
mannfagnaður milli góðbúanna - ekki síst um
jól og áramót - ógleymanlegar gleðistundir.
Naumast var nema nokkurra mínútna gangur
út í Sökku, upp í Ölduhrygg, suður í Velli og
Hof eða yfir að Tjöm. Þórarinn Eldjám á
Tjöm, sá glaðværi gáfumaður, var bamakenn-
ari sveitarinnar og Sigrún kona hans fáguð og
höfðingleg húsfreyja, (dótturdóttir hennar og
nafna Stefánsdóttir fjölmiðlafræðingur sækir
talsvert í nafnið, held ég). Vitsmunir og vinnu-
semi réðu ríkjum að Sökku hjá þeim hjónum
Gunnlaugi og Rósu að ógleymdri hlýjunni,
sem einstakri geðprýði fylgir.
Systkini Rósu, þau Ári, Baldvin og Jóna
settu og sitt mót á heimilið, sem og fjöldi hjúa
auk bamanna fimm, sem voru á líku reki og
við Hánefsstaðakrakkamir og því allt í senn,
leikfélagar okkar, vinir og frændur.
Afi og amma
Elín amma á Sökku dó sumarið 1933 sjötug að
aldri og syrgðum við hana mjög. En afi og
amma á Völlum, ásamt ættlegg þeirra öllum,
voru okkur afar náin alla tíð með örlátri gest-
risni sinni, andlegri menningu og glaðværð,
sem dró að sér fólk úr öllum stéttum fjær og
nær, hvort heldur væri á messudögum eða
virkum dögum. Suðið í símavírunum við
gluggann á kontómum hans afa var notalegt,
þar sem lítil snót með stutta sokka hossaðist á
hné gamla mannsins með grásprengda skeggið
og glettnu augun. Ósjaldan gældi hann við kött
á öxl sinni og venjulega lumaði hann á brjóst-
sykri í vasanum. Góður fræðimaður á grísku
og latínu þótti hann og bókmenntum öllum
unni hann, en sennilega stóðu börn og mál-
leysingjar næst hjarta hans.
Hlýju hendumar hennar ömmu ræktuðu
blóm sunnan við hús, hlúðu að rósum á leið-
um, bökuðu bestu pönnukökur í heimi og
héldu utan um mann á kirkjubekknum af þeirri
unaðslegu ástúð, sem öll lítil böm þrá umfram
allt annað. Heill dagur með henni á berjamó
var toppurinn á tilverunni. Frænkumar Unna,
Bolla og Sigga dekmðu óneitanlega við okkur
og þegar Unnur trúlofaðist Jakob frá Hvarfi í
Séra Stefán Baldvin Kristinsson meö nafna sín-
um og dóttursvni, Stefáni Hólm í Hrísey.
ágúst 1935 varð ég ákaflega afbrýðisöm, því
mér fannst ég eiga Unni. Kalli (Karl Magnús-
son) og Villi (Vilhelm Þórarinsson) voru
unglingar heima á Völlum (uppeldissynir afa
og ömmu) en Kristinn og Sæmundur voru
næstum famir að heiman. Tryggvi afabróðir,
pabbi Unnar, starfaði sem kennari og organisti
á Siglufirði, en hann sendi okkur oft gjafir,
enda mikið ljúfmenni.
Heimilisfólkið á Hofi var sveitinni til
mikils sóma meðal annars í frábærri verk-
menningu. Strákamir þar, þeir Gísli og Pálmi
þóttu okkur virkilega skemmtilegir, en
ómögulega gat ég botnað í hvemig hann Gísli
gat lært allt kvæðið um hann Gutta bara eftir
að hafa hlustað á það einu sinni í útvarpinu. Ég
hélt að svoleiðis væri kallað ofnæmi.
Þessi upptalning er vissulega ekki tæmandi,
nábúamir allir voru gott fólk, sem aldrei vék
nema vinarorðum að okkur þá fundum bar
saman. Þrátt fyrir fátækt á smærri býlum man
ég eftir fágætu sætabrauði, sem manni var rétt
ef erindað var milli bæja og fegin varð maður
að fá fúsa hjálp við óþekka rollu eða mann-
ýgan nautgrip þegar hjartað sló niður í rassi.
Ekki gleymist heldur volg mjólkin hjá
Brautarhólshjónum, sem bömum var borin á
leið þeirra um hlaðið með stórhríð í fangið og
kafandi fönn upp í klof á heimleið úr barna-
skólanum í gamla þinghúsinu á vesturkjálk-