Norðurslóð - 15.12.1993, Qupperneq 18

18 — NORÐURSLÓÐ
Ijólablaði Norðurslóðar
1990 birti ég útvarpsviðtal
við Snorra heitinn Hall-
grímsson iækni, tekið 1967,
undir fyrirsögninni „Svarfdæl-
ingur í Finnlandsstyrjöldinni“.
Það fjallaði um þann tíma þegar
hann var herlæknir í þessari
styrjöld, sem nefnd hefur verið
Vetrarstríðið, 1939-40, en þá
réðust hinir voldugu nágrannar,
Rússar, inn í Finnland.
- Snorri bauð sigfram til starfa
í sjálfboðaliðssveit Rauðakrossins.
Eins og lesendur þessa viðtals
kann að reka minni til, gerði hann
þar ekki mikið úr þeim þœtti
starfsins sem fólst í því að sinna
sœrðum hermönnum og komast
þannig í beint návígi við skelfingar
stríðsins. Það mun ekki fátítt að
menn reyni þegar frá líður að
breiða yfir reynslu sem gengur
mjög nœrri þeim, vilji að minnsta
kosti ekki fjölyrða um hana út ífrá.
Við getum að líkindum séð „af-
dramatíseringu“ Snorra á starfi
sínu í Finnlandi í því Ijósi.
Sú skoðun hefur styrkst í huga
mínum eftir að ég birti minningar
Snorra í Norðurslóð, af því að ég
gróf upp fyrir skömmu samtíma-
frásögn hans úr stríðinu sem gefur
nokkuð aðra mynd afþví sem fyrir
hann bar en viðtalið. Með því að
ímynda mér að lesendum Norður-
slóðar þyki nokkurs um vert að
lesa einnig þessa frásögn, hef ég
búið hana til prentunar og sent
blaðinu.
I Morgunblaðinu 30. janúar
1940 er að finna eftirfarandi
fréttaklausu, undirritaða Þ.J.:
íslenskur her-
læknir í
Finnlandi
- Snorri
Hallgrímsson
Snorri Hallgrímsson læknir, frá
Dalvík, hefir gerst herlæknir við
eina af sænsku sjálfboðaherdeild-
unum („frivillig batallionen").
Barst mér bréf frá honum, dagsett
13. þ.m., skrifað í Tomeá, sem er
bær rétt innan við sænsku landa-
mærin, Finnlands megin. Hafði
hann þá dvalið þar í viku við her-
deild sína, var þá verið að undirbúa
sænska sjálfboðaliðsherinn, eða
hluta af honum, um 4000 manns,
en búist við að þeir legðu austur á
bóginn innan skamms. Snorri er
herdeildarlæknir og fylgir því her-
deild sinni fram í fremstu víglínu,
og stjómar þar sjúkradeild her-
fylkisins, er veitir særðum mönn-
um fyrstu aðstoð. Segir hann, að
Finnar séu aðdáunarverðir, von-
góðir og ákaflega vingjamlegir.
Snorri Hallgrímsson útskrifað-
ist héðan fyrir nokkmm árum, eftir
fjögra ára nám. Hann hefir unnið
við spítala í Arósum síðust þrjú ár,
þangað til hann var settur læknir á
Breiðumýri, en fór utan í desember
og þá til Finnlands. Hann hefir
fengist við rannsóknir á riðuveiki.
Þannig kynnir Morgunblaðið
Snorraþegar hann, 27 ára gamall,
ákveður að rétta Finnum hjálpar-
hönd í baráttu þeirra við ofureflið.
Nú líða febrúar, mars og fram í
apríl. Evrópa er tekin að loga í
ófriðarbáli, en Islendingar voru
enn lítt snortnir af hildarleiknum
þótt sú stund nálgaðist óðum að
Þannig skrifar Snorri læknir um
síðasta dag ófriðarins á norðurvíg-
stöðvum Finnlands.
Eftir þátttöku í Finnlandsstyrj-
öldinni sneri Snorri sér aftur að
námi sínu. Hann lauk doktorsprófi
með bœklunarlœkningar að sér-
grein, við Karolínska sjúkrahúsið í
Stokkhólmi í marslok 1943. Þá var
hann fyrir rúmu ári kvæntur Þuríði
Finnsdóttur frá Isafirði. Þegar
eftir doktorsvörn Snorra fluttust
þau heim til Islands. Morgun-
blaðið birti viðtal við Snorra heim-
kominn, 1. maí 1943. Það hefst
svo:
Það er sjaldgæft að blöð fái
fregnir af vígstöðvum frá íslend-
ingum, eins og bréf þau er við
fengum til birtingar frá yður, þegar
þér voruð herlæknir á Sallavíg-
stöðvunum, segir tíðindamaður
blaðsins við dr. Snorra Hallgríms-
son, er hann kom inn á skrifstof-
Snorri Hallgrímsson (með hvíta loöhúfu) á sléttum Finnlands með sænskri herdeild sinni árið 1939
I sprengjuregni á
norðurvígstöðvunum
Gunnar Stefánsson tók saman
styrjöldin kœmi upp að dyrum
þeirra. - Hér heima fylgdust menn
ekki síst með Finnlandsstyrjöld-
inni og samúðin með Finnum var
mikil. Stríðið þar var stutt og tók
brátt enda. Hinn 14. apríl 1940
birtist í Morgunblaðinu önnur
grein þar sem segir frá Snorra og
er hún öllu lengri en sú fyrri. Hún
hljóðar svo í heilu lagi:
Síðasti dagur
Finnlands-
styrjaldarinnar
Hvernig Rússar skildu við.
Bréffrá íslenskum lcekni
Snorri Hallgrímsson hefir verið
herlæknir við fyrstu deild sænsku
sjálfboðaliðanna í Finnlandi nú í
vetur. Bréf það sem hér fer á eftir
hefir hann ritað kunningja sínum
hér, og er það fyrsta bréfið sem
borist hefir frá honum frá Finn-
landi, eftir að hann fór á vígstöðv-
amar.
(Kafli úr bréfi)
Norðurvígstöðvar, Finnlandi,
15. mars ‘40
„...Þá er nú aftur kominn friður,
síðan kl. 11 í fyrradag. Daginn
áður hafði flogið fyrir orðrómur
hér á vígstöðvunum um það, að
friðarumleitanir væru á ferðinni.
Menn hugðu samt að vikur eða
jafnvel mánuðirmundu líða, þar til
friður kæmist á. Þann dag var allt
fremur rólegt, aðeins nokkur stór-
skotahríð og flugvélaárásir að
venju. En klukkan 5 að morgni
hins 13. mars vöknuðu menn við
ákafa stórskotahríð frá Rússum,
meiri en nokkum tíma fyrr. í fyrstu
sprungu kúlumar nokkmm kíló-
metmm framar en við, það er að
segja sjúkraliðið, en við heyrðum
hvemig sprengjumar færðust nær
og nær og um kl. 7 heyrðum við
Sendum vinum og kunningjum á Dalvík
og í Svarfaöardal okkar innilegustu
jóla- og nýárskveöjur.
Guö blessi ykkur öll.
Árný og Frímann
Hrafnistu, Hafnarfirði
hvemig skeytin flugu hvæsandi
yfir okkur og sprengjumar urðu
óþægilega nærri okkur. A sama
tíma hófst loftárás á okkur, flug-
vélar vörpuðu á okkur sprengjum,
lækkuðu flugið og skutu af vél-
byssum á tjald okkar. Þeir voru
afar djarfir og leiknir og tóku
ekkert tillit til loftvama okkar liðs,
enda reyndust loftvamimar lélegar
í þetta sinn.
Það er næsta einkennileg sjón
að sjá þessa fögru óvætti koma
brunandi niður til manns, spúandi
úr sér kúlnahríðum. Jafnvel þótt
maður viti um hina yfirvofandi
lífshættu getur maður ekki látið
það vera að horfa á aðfarimar með
aðdáun. Maður verður eins og í
hálfgerðri dáleiðslu.
Um kl. 8 var hringt úr framlínu
okkar að sprengikúla hefði hitt
beint niður í tjald og að þyrfti að
binda um nokkra særða menn. Ég
hélt því þegar af stað með hóp af
sjúkraberum. Það var um 4 kíló-
metra og við ókum því á sleðum.
Eftir að við lögðum af stað var
ennþá hert á stórskotahríðinni. Um
einn og hálfan kfiómetra af leið-
inni var yfir slétta mýri, skóglausa
að fara. Þeirri ferð yfir mýrina
gleymi ég aldrei. Sprengjumar
féllu stöðugt, báðumegin við veg-
inn, stundum ekki nema ca. 20
metra frá honum. Við hverja
sprengju þeyttist snjórinn hátt í loft
upp og var eins og öll mýrin væri
þétt sett af goshverum. Við ókum á
harðastökki yfir mýrina, og ég
verð að segja að það var eitthvað
undarlega heillandi við þessa æs-
andi sleðaferð. Þegar við ókum til
baka, síðar um daginn, í óhugnan-
legri kyrrðinni, sáum við að
sprengjur höfðu víða lent á vegin-
um eftir að við ókum um hann.
Þegar við komum á ákvörðun-
arstaðinn. Sáum við ljóta sjón. Þar
var allt sundurtætt af sprengingum,
jörðin var ekki hvít, því sprengj-
umar höfðu ekki einungis rótað
upp snjónum, heldur og mold og
grjóti og lá allt í dyngjum. Kúla
hafði hitt beint niður í eitt tjaldið
og þeytt öllu í loft upp; héngu
dmslur af tjaldinu í trjánum í
kring. Nokkur lík lágu þar á barmi
sprengjugígsins og litu allt öðru-
vísi úr en skáldin em vön að lýsa
föllnum stríðshetjum á „velli heið-
ursins“.
Ég ætlaði nú að fara að binda
um þá sáru, en þá kom hópur af
flugvélum og öllum var skipað
niður í skýlin. En mér varð brátt
kalt þama niðri í holunni, skreið
því upp aftur og fór að binda um
þessa vesalinga, sem til allrar ham-
ingju voru furðu fáir. Gerði ég það
í tjaldi einu, sem var óskaddað.
Brátt sá ég þó eftir því, að ég
vogaði mér upp, því þegar ég var
að binda um handleggsbrot, komu
sprengjuflugvélamar aftur og féll
sprengja (ein eða fleiri) svo nálægt
sjúkratjaldinu, að brotin úr henni
flugu í gegnum það. Við köstuðum
okkur allir til jarðar og gerðum svo
lítið úr okkur sem mögulegt var, á
meðan þessi djöflagangur reið yfir.
- Rétt áður hafði ég frétt að vopna-
hlé ætti að hefjast kl. 11 þann
morgun, og ég held að það væri
ekki laust við að vera óhugnanlegt
og mddalegt að vera drepinn,
svona á síðustu stundu. Jæja, við
vomm nú heldur ekki drepnir, eng-
inn af þeim sem í tjaldinu voru
særðist; var það nær því ótrúleg
heppni. Mér tókst að binda um
hina særðu, - en sami djöflagang-
urinn gekk til kl. 11 - og hætti þá
skyndilega.
Um morguninn, áður en við
höfðum frétt um hið væntanlega
vopnahlé, héldum við að Rússar
væru að undirbúa stóra sókn. En
svo kom það í ljós, að þetta var
aðeins tilraun þeirra til þess að
drepa sem flesta á síðustu stundu.
Við eru ennþá undrandi yfir þess-
ari sjúklegu grimmd og ruddaskap.
Aðeins stórkostleg og vel yfirveg-
uð tilraun til manndrápa. Því það
var ekki einungis á okkar hluta af
víglínunni sem sóknin var gerð,
heldur á öllum víglínum Finn-
lands.
I dag em menn daprir í huga
hér, bæði foringjar og óbreyttir
liðsmenn. Mönnum finnst þessi
friður eins og snoppungur og menn
tala um að Svíþjóð hafi svikið
bæði sjálfboðaliða sína og Finn-
land. Við höfum aðeins verið í 3
vikur á fremstu vígstöðvum og
Svíar voru að byrja að sýna það að
þeir geta barist. Það var búið að
ákveða áhlaup á Rússa, allir voru
ákafir og vongóðir, - en þá allt í
einu er skipað að slíðra sverðin. í
blaði sem Svíar gefa út hér á víg-
stöðvunum kemur þessi óánægja
greinilega í ljós.
Ég veit ekki hversu lengi við
verðum hér, né í hvaða átt okkur
verður boðið að halda, en ég býst
við að við verðum hér um nokkum
tíma ennþá.“
- Við skulum sem minnst tala
um það, segir hann, því þau bréf
vom ekki skrifuð til birtingar. Ég
var í vondu skapi þá daga. Við
höfðum misst nokkra góða félaga
og allt var öndvert.
- Frásögn yðar gaf lesendum
nokkrar augnabliksmyndir af því
hvemig daglegt líf er á vígstöðv-
um.
- Má vera, segir hann, en þess
er að gæta að bardagamir í Finn-
landi veturinn 1939-40 voru með
allt öðmm hætti en á öðrum víg-
stöðvum í heiminum. Ég geri ráð
fyrir að þeir líkist helst eyðimerk-
urhemaði, ef líkja á þeim saman
við aðra þætti styrjaldarinnar.
/ framhaldi af þessu er Snorri
spurður um tildrög þess að hann
var herlœknir við Rauðakrossdeild
Svía og hann segir einnig nokkuð
frá aðstœðum á vígstöðvunum. Er
ástœðulaust að rekja það hér,
enda er það áþekkt því sem sagði í
útvarpsviðtalinu rúmum 24 árum
síðar og fyrr hefur verið birt í
Norðurslóð. Hann lýsir ennfremur
ástandinu í Finnlandi og Svíþjóð
eins og það var þegar hann sneri
heim.
Snorri átti langan og merkan
starfsferil fyrir höndum eftir að
hann lauk námi. Hann varð einn
kunnasti skurðlœknir landsins,
viðurkenndur séifrœðingur á sínu
sviði og naut mikils álits sjúklinga
sinna og samstaifsmanna. Próf-
essor og jafnframt yflrlœknir við
handlœkningadeild Landsspítal-
ans var hann frá 1951 til dauða-
dags, í janúar 1973. - Þuríður
Finnsdóttir lifði mann sinn í tvo
áratugi og lést á síðastliðnu
hausti. Hún var traust kona í öllu
og þrekmikil.
Snorri Hallgrímsson var örugg-
ur í hverri raun og harði til að
bera þann styrk hugar og handa
sem gerir menn að miklum skurð-
lœknum, „var stórkírúrg í hugsun
og framkvœmd," eins og staifs-
bróðir hans, Þórarinn Guðnason,
hefur komist að orði. Ungur var
Snorri dag hvern í návist dauðans
á snjóbreiðum Finnlands. Um það
vildi hann sem minnst tala þegar
heim kom, en ekki er vafi á að
hann hefur alla œvi búið að
reynslu sinni á þessum örlagatíma.
Þetta var eldskírn og átti með
vissu verulegan þátt í að efla hann
til átaka og afreka í sínu kröfu-
harða lœknisstarfi.