Land & synir - 01.11.1999, Side 5

Er úthlutunarnefnda-
kerfið alveg ódrepandi?
Þættir úr sögu kerfis sem hvergi hefur varðveist nema á Islandi
Eitthvað fyrir okkur?
Hvort íslendingar telji rétt að læra af
reynslu annarra Norðurlanda við upp-
byggingu kvikmyndamála verður að
koma í ljós. Alltént er ekki hægt að
skella skollaeyrum við reynslu þessara
granna okkar, sem - þrátt fyrir allt - eiga
mjög margt sameiginlegt með okkur á
þessu sviði.
Þeir sem gagnrýnt hafa svokallað
konsúlentakerfi hafa oft fallið í þá gryfju
að einblína á hugsanlega galla kerfísins,
en loka augunum fyrir kostunum (raunar
falla gagnrýnendur nefndakerfisins líka í
svipaða gryfju, sem er engu skárra).
Stundum er bent á það að konsúlentar
seilist eftir hættulega miklum völdum og
vilji ráðskast um of með framleiðsluna.
Reynist þetta rétt, við nána skoðun,
þyrfti auðvitað að byggja kerfið betur
upp og sjá til þess að slíkt gerist ekki.
Það ætti í sjálfu sér ekki að vera vanda-
mál, en yrði að tryggja með mjög
ákveðnum hætti.
Hugsanlega mætti klípa helstu kosti
nefndakerfis og konsúlentakerfis og
steypa saman í einhvers konar þriðju
leið. Alltént er nauðsynlegt að lagfæra
lög um kvikmyndamál á ýmsum sviðum,
því sem áður segir eru þau sett löngu
áður en núverandi landslag í kvikmynda-
málum komst á í Evrópu. Mikilvægt er
að liðka nokkuð kerfið og gera lögin
sveigjanlegri til að takast á við breyting-
ar. Ein nýjasta hugmyndin á því sviði er
að stjórn Kvikmyndasjóðs hefði heimild
til að hanna úthlutunarreglur hverju
sinni og hefði þannig möguleika á að
ráða sér úthlutunarnefnd eða ráðgjafa
eftir aðstæðum. Þannig mætti nefnd sjá
um hluta umsókna, án þess að loka fyrir
þann möguleika að ráðgjafi gæti verið
ráðinn í tiltekin verkefni, s.s. á sviði
handritsþróunar eða ef Kvikmyndasjóð-
ur hyggðist gera átak á einhverju til-
teknu sviði kvikmynda (t.d. barnamyndir
eða eitthvað annað).
Nýlega var gerð nokkurs konar
“bransa-sátt” um fjárframlög til Kvik-
myndasjóðs. Samningurinn markaði
tímamót er verður vonandi upphafið að
sumrinu í kvikmyndagerð, sem hófst
með vori fyrir 20 árum. Einn mikilvæg-
asti hlekkurinn við gerð þessa samnings
var hve margir komu að gerð hans og að
menn sættust á megin markmið í stað
þess að deila um smáatriði.
Ef gera á breytingar á úthlutunar-
kerfi Kvikmyndasjóðs er ekki síður mik-
ilvægt að einhver slík sátt náist fyrir-
fram. Fyrsta skrefið hlýtur þá að vera
opin og heilbrigð umræða, án öfga eða
sleggjudóma í aðra hvora áttina. Og for-
senda heilbrigðrar umræður hlýtur að
vera sú, að allir aðilar hennar kynni sér
fordómalaust þau kerfi sem til greina
koma.
FYRST eftir stofnun Kvikmyndasjóðs,
1978, var hann til heimilis í möppu í
Menntamálaráðuneytinu. Knútur Halls-
son, sem þá var ráðuneytisstjóri, var for-
maður sjóðsstjórnar og það voru RUV
og Fræðslumyndasafnið sem tilnefndu
hina tvo stjórnarmennina. Stjórnin fjall-
aði um umsóknir og úthlutaði. Kvik-
myndasjóður fékk sitt eigið húsnæði
1985 og ráðinn var framkvæmdastjóri.
Þá voru kvikmyndafélögin búin að fá
fulltrúa í fimm manna stjórn. Um leið
breyttist tilhög-
un úthlutana og
komst í það horf
sem hún er í enn
þann dag í dag:
Stjórnin velur
þrjá menn í
nefnd sem
starfar í 2 til 3
mánuði á ári við að fjalla um umsóknir í
aukavinnu. Yfirleitt er einum eða tveim
nefndarmönnum skipt út á hverju ári.
Samkvæmt lögum mega nefndarmenn
ekki eiga hagsmuna að gæta við úthlut-
anir og hefur stjórnin sýnt sterka til-
hneigingu til að velja fólk úr heimi bók-
mennta, leikhúss eða fjölmiðla.
Þetta kerfi hefur þó verið að þróast
örlítið síðustu misserin - eða að minnsta
kosti er það að verða flóknara. Nú eru
tvær úthlutunarnefndir, aðalnefnd og
svo önnur nefnd sem eingöngu fjallar um
handrit. Hér áður fyrr var ráðinn starfs-
maður handa aðalnefndinni til að fara
yfir kostnaðaráætlanir. Nú hefur því
verið hætt sem sennilega þýðir að það er
ekki lengur farið yfir kostnaðaráætlanir
hjá Kvikmyndasjóði (þótt hann krefjist
þess samt enn af umsækjendum að þeir
skili þeim inn). Handritanefndin starfar
með köflum allt árið og ráðnir eru enskir
handritasérfræðingar til að aðstoða þá
nefnd.
Þetta er afskaplega samhengislaust
og ógagnsætt kerfi en það sem uppúr
stendur er að úthlutunarvaldið er í hönd-
um óviðkomandi amatöra sem vinna
þetta í frítíma sínum og staldra yfirleitt
stutt við hjá sjóðnum. Þessi staðreynd er
þó langt frá því að vera áberandi því
kvikmyndagerðarmenn - umsækjendur -
hitta þetta fólk aldrei persónulega. Ut-
hlutunarnefndakerfið hefur gengið
stórskandalalaust fyrir sig hin síðari ár
og ástæðan er ugglaust sú, fyrst og
fremst, að stjórn Kvikmyndasjóðs - sem
m.a. er skipuð fulltrúum hagsmunasam-
taka kvikmyndagerðarmanna - hefur
verið mjög iðin við að semja starfsreglur
fyrir nefndirnar. Flestar af þessum regl-
um snúast um skilyrði fyrir styrkveit-
ingum og er
þeim ætlað að
tryggja að jafn-
ræðis sé gætt og
að nýting sjóðs-
fjár sé með besta
móti. Kvik-
myndasjóður er
sennilega eini
sjóðurinn í Evrópu, a.m.k. eini landssjóð-
urinn, sem enn heldur í nefndarfyrir-
komulagið. Úthlutunarvaldið er víðast
hvar komið í hendurnar á fastráðnum
starfsmönnum sjóðanna, manna sem eru
ráðnir vegna þess að þeir hafa þekkingu
og reynslu af gerð kvikmynda og innsýn
í framleiðsluumhverfið. Konsúlenta, eins
og þeir eru kallaði á Norðurlöndunum.
Það er samt ekki þannig að íslendingar
hafi verið gjörsamlega ósnortnir af þró-
un mála í öðrum löndum því áhugi fyrir
konsúlentakerfinu var hér mikill fyrir
um áratug síðan. Kvikmyndalaganefndin
sem starfaði 1991-94, undir forystu
Knúts Hallssonar, lagði upp með þá hug-
mynd að lögin veittu sjóðnum svigrúm
til að ráða konsúlent eða konsúlenta en
kvikmyndagerðarmenn lögðust á endan-
um gegn þeim áformum af ástæðum sem
eru langt frá því að vera klárar. Hefur
ákvörðun Björns Bjarnasonar mennta-
málaráðherra um að stórauka framlög til
kvikmyndagerðar hleypt nýju lífi í
drauminn um konsúlentakerfi eða hafa
kvikmyndagerðarmenn sannfærst um að
úthlutunarnefndirnar henti íslenskum
aðstæðum betur en nokkuð annað? Land
& synir tók nokkrar stikkprufur á kvik-
myndagerðarmönnum.
Á næstu opnu eru viðtöl við fjóra aðila
sem viðra skoðanir sínar á
úthlutunarnefnda- og konsúlentakerfi.
~ ~ Anna Th. Rögnvaldsdóttir fjallar um
úthlutunarnetndir kvikmyndasjóðs og
\ .> w spyr hvort konsúlentakerfi myndi skila
*> -<rf betri árangri.
x h
Land&synir 5