Land & synir - 01.07.2002, Side 4

ISKOM DREKANS:
Nokkrir punktar aÖ gengnum
dómi Hœstaréttar
Eftir Böðvar Bjarka Pétursson
-y marsmánuði síðastliðnum fóru aðstand-
I endur og þátttakendur í keppninni Ungfrú
JLísland.is árið 2000 fram á lögbann við
opinberri sýningu kvikmyndar þar sem notaðar
væru upptökur Hrannar Sveinsdóttir sem
gerðar voru á undirbúningstíma keppninnar.
Sýslumaður hafnaði beiðninni en
lögbannsbeiðendur skutu þeirri ákvörðun til
héraðsdóms sem mælti fýrir um það í úrskurði
24. apríl sl. að lögbann skyldi lagt á. Hinn 24.
þ.m. staðfesti Hæstiréttur úrskurð héraðsdóms.
Nú liggur fýrir að keppendur þurfa að fá
staðfestingu héraðsdóms í sérstöku máli fýrir
því að kvikmyndin brjóti í raun og veru gegn
rétti þeirra. Niðurstöðu héraðsdóms um þetta
atriði er hægt að áfrýja til Hæstaréttar. Rekstur
þessa máls mun taka nokkra mánuði ef það fer
alla leið til Hæstaréttar.
Kvikmyndin ekki sönnunargagn?
Landslög mæla fýrir um það að sá sem biður
um lögbann þurfi að færa fram sterkar líkur
fyrir því að brotið sé á rétti hans eða verði
brotið á rétti hans og það sé ekki réttlætanlegt
að bíða þess að dómur staðfesti þetta brot. Það
er því þess sem biður um lögbann að færa fram
sönnun til að beitt verði lögbanni. Bæði
héraðsdómur og Hæstiréttur byggja niðurstöðu
sína á því að þar sem kvikmyndin hafi ekki
verið sönnunargagn, lögbannsbeiðendur hafi
hins vegar bent á að það væri hugsanlegt að til
væri myndefni á spólum Hrannar sem myndi
brjóta gegn rétti þeirra til friðhelgi einkalífs,
hefði brot verið gert líklegt. Framleiðendur og
höfundar hefðu því átt að afsanna að þeir
ætluðu að fremja brot. Dómarnir segja að
þetta hafi framleiðendur aðeins getað gert með
því að leggja fram myndina. Dómur
Hæstaréttar felur það að auki í sér að ekki hafi
verið nægjanlegt að þátttakendur fengu að sjá
myndina og að rétturinn hafi haft eintak af
henni. Ekki er hægt að skilja dóm Hæstaréttar
öðruvísi en að framleiðendur og höfundar hafi
átt að afhenda gagnaðila sínum eintak af
myndinni, eintak af óbirtu hugverki sínu.
Spyrja má hvort þessi nýja regla Hæstaréttar
gildi þá ekki um allar tegundir af hugverkum,
ritað mál, ljósvakaefni, myndlistarverk og
hvaðeina. Eru fjölmiðlar, listamenn og aðrir
sem starfa við miðlun og dagskrárgerð
meðvitaðir um að þeir gætu verið skikkaðir til
að afhenda eintak af óbirtu verki vegna þess að
það fjallar með einhverjum hætti um tiltekinn
einstakling, vegna þess að fjölmiðillinn eða
listamaðurinn hafði vitnesku um eitthvað
varðandi þennan einstakling sem maður birtir
ekki opinberlega? Gildir þessi regla virkilega
án tillits til þess hvort einhverjar líkur hafa verið
færðar fram fyrir því að ætlunin hafi verið að
fremja brot?
Brot gegn friðhelgi einkalífs?
Eða er það þá kannski brot gegn friðhelgi
einkalífsins að fjalla um atburði í samtímanum
þar sem aðrir en höfundurinn sjálfur eru
þátttakendur alveg án tillits til þess hvernig það
er gert? Hefur Hæstiréttur komist að þeirri
niðurstöðu? Eða er það brot gegn friðhelgi
einkalífs keppenda að birta upptökur Hrannar
Sveinsdóttur af fjölskyldu hennar, teknar á
heimilinu, á almannafæri og í heimsókn hjá
ættingjum og vinum, á þeim tíma sem hún var
að undirbúa keppnina?. Samkvæmt dómi
Hæstaréttar er lögbannið alls ekki takmarkað
við efni þar sem þátttakendum keppninnar
bregður fýrir.
Óljós lagagrundvöllur
Aðstandendur keppninnar eru ósáttir við að
fjallað sé um keppnina þeirra af þátttakenda
sem var ósammála þeim gildum sem voru í
hávegum höfð í keppninni. Keppnin hefur
tekið ákvörðun um að krefja um skaðabætur
fyrir brot á óskilgreindum rétti, vísað hefur
verið til höfundarréttar að því að skipuleggja
fegurðarsamkeppni. Lagagrundvöllur þessa er
vægast sagt óljós og framleiðendur og höfundar
myndarinar telja hanna ekki vera fyrir hendi.
Framleiðendur og höfundar þurfa þó að verja
sig fyrir þessari kröfu í því máli sem nú hefur
verið höfðað fyrir héraðsdómi. Miklar líkur
eru á því að þeir hefðu þurft að verjast þessari
kröfu þrátt fyrir að lögbannið hefði ekki verið
lagt á vegna keppendanna. Það er því ekki
eingöngu vegna þess að lögbannið var lagt á
sem framleiðendur og höfundar þurfa að
standa fyrir málsvörn fyrir dómi.
Höfundur erframleiðandi heimildarmyndarinnar “ískóm drekans”.
ítarlegri grein eftir Böðvar Bjarka um
þetta mál er aðfinna á vejjunum
www.producers.is og www.asgrimur.is. Á
fyrrnefnda vefnum er einnig að finna
dómsorð Hœstaréttar.
4 LAND & SYNIR