Land & synir - 01.07.2002, Blaðsíða 12

Hinn altæki kvikmyndagerðarmaður
Hákon Már Oddsson skrifar um hlutskipti einyrkjans í kvikmynda- og
dagskrárgerð og hvernig stafræn upptökutækni hefur gerbylt aðstæðum
þeirra sem þurfa að vinna með litið fé
Stafræn (digital) upptaka og vinnsla hefur
riðið sér til rúms við kvikmyndagerð
undanfarin tíu ár. Hér verður fjallað um
svokallaðan „prosumer" heim en það orð er
myndað úr „professional“ og „consumer“.
Þegar ég var í kvikmyndaskóla var mikil
áhersla lögð á að nemendur gætu bjargað sér
sjálfir og yfirunnið allar tæknilegar hindranir á
leið sinni til sköpunar. Var þetta nauðsynlegt
bæði vegna skorts á fjármagni (low budget) og
til að halda fullu sjálfstæði (independent
filmmaking). Uppúr þessu brölti varð til hug-
myndin um hinn altæka kvikmyndagerðar-
mann, „The Total Filmmaker“, sem gat tekið
upp mynd og hljóð, skrifað handrit og leikstýrt,
klippt og klárað mynd sína.
Fyrir um 10 árum skrifaði fréttastjóri Stöðvar
2 hneykslisgrein í Moggann um að fimm
Sjónvarpsstarfsmenn hefðu verið á tökustað
vegna viðtals. Þá var ekki óalgengt að í
útitökuliði væri umsjónarmaður, tökumaður,
hljóðmaður, smínka, skrifta og pródusent. Við
þennan hóp gat bæst aðstoðamaður og
propsari.
í gegnum tíðina hefur verið skipting
próduksjónum eftir efni og umfangi. Talað
er um ENG (Electronic News Gathering)
sem samanstendur af tökumanni,
fréttaspyrli og oftast aðstoðarmanni
(hljóðmanni). Næsta þrep er svo EFP
(Electronic Field Production), þá
bætist við hljóðmaður, ljósamaður,
pródusent og fleiri eftir aðstæðum. Við
bíómyndir vinna svo tugir, jafnvel
hundruðir manna eftir aðstæðum og
stærð myndanna.
Að yfirvinna þröskulda tækninnar
Alla tíð hafa kvikmyndagerðamenn reynt að
yfirvinna þröskulda tækninnar og klífa kostn-
aðarmúra til að geta sagt sínar sögur. Á tímum
filmuræmunnar var hægt að taka upp á 8mm,
sem er reyndar ennþá gert, sérstaklega í tón-
listarmyndböndum. Það sem hefur hins vegar
valdið erfiðleikum í vídeóinu er hversu léleg
gæði eru á hliðrænum (analog) “consumer”
tækjum.
Fyrsta nothæfa “prosumer” formatið var Hi8
video. Ef vel var lýst og efnið klippt strax á betu
eða tommu þá slapp það í sjónvarpsútsendingu.
Með tilkomu MiniDV stafrænnar upptöku varð
gerbylting. Loksins var komið ódýrt format sem
var bæði brúkanlegt fyrir sjónvarp og hægt að
færa yfir á 35mm filmu.
Án þess að fara um of í tæknilega umfjöllun
þá er besta “prosumer” upptökutæknin DVcam
sem inniber tímakóda og balanserað hljóð.
Samkvæmt tæknitöflum þykja gæðin skörinni
betri en SP Betacam sem er enn útsendinga-
standard t.d. hjá RÚV. Gæði upptökunnar
snúast því fyrst og fremst um kunnáttu þess sem
stjórnar upptökunni en ekki svo mikið um
hversu kostnaðarsöm tækin eru. Gæði linsu og
hljóðnema hafa þó alltaf sitt að segja en hægt er
að nota ódýr tæki til að skila mjög góðum
gæðum.
Þetta snýst ekki um dýr tæki
Síðast þegar ég kom við í Köben hitti ég Karl
Óskarsson kvikmyndatökumann sem hefur
myndað auglýsingar um allan heim. Sagðist
hann annaðhvort skjóta á 35mm filmu eða nota
Hi8 (fyrir tíma DV) allt eftir því hvort verið var
að vinna á location eða í stúdíói og hvaða
stemmning ætti að vera.
Sjálfstæðir framleið-
endur byrjuðu
snemma að nota
ég að fullyrða að flestar heimildar- og
sjónvarpsmyndir sem gerðar eru utan sjón-
varpsstöðvanna séu teknar á DV sem og slatti af
innanhússframleiðslu stöðvanna. Oft eru DV
vélar notaðar sem önnur og þriðja vél.
Fyrir nokkrum árum (’98) vann ég við að
gera þætti um viðkvæm mál og var sérlega
heppilegt að geta farið eitt eða tvö saman að
taka viðtöl þar sem viðmælendur játuðu fram-
hjáhöld, töluðu um sálræn vandamál og aðra
persónulega hluti. Það er mér minnisstætt þeg-
ar varadagskrárstjóri IDD kallaði út ganginn á
3. hæðinni á Laugaveginum: „ Var ég ekki búin
að banna þér að nota DV vélina?“. Líldega var
um að ræða einhverja starfsvernd fyrir tækni-
menn sjónvarpsins eða almenna andstöðu við
nýjungar.
Það var svo með Dogmamyndunum sem
alger DV bylgja reið yfir. Úr því að ekki
ómerkilegri menn en Lars Von Trier tóku heilu
myndirnar með DV (skilst það hafi verið upp
undir 100 vélar við danssenurnar með Björku í
“Myrkradansaranum”) þá varð ekki aftur
snúið. Búið er að margsanna að gerð mynda
snýst ekki um tækni og dýr tæki heldur fremur
um góð handrit og fagmannlega vinnu.
Krafa um endurspeglun raunveruleikans
Þróunin hefur verið sú að flestir fram-
leiðendur hafa komið sér upp lágmarks-
tæknibúnaði sem samanstendur af DV
upptökuvél, þokkalegum hljóð-
nema og DV klippi-
græjum. Allan \ ^
væntanlega til
að minnka
kostnað við
upptökur.
Gott ef ein-
hverjar af
lýðveldisafmælis-
mmyndunum voru
ekki skotnar að hluta á
Hi8 og hin marg-
umtalaða heimildarmynd
“Þjóð í hlekkjum hugar-
farsins” var skotin á
Super VHS fyrir um
tíu árum. í dag þori
12 LAND & SYNIR
pakka er hægt
að fá fýrir milli 500
þús. og milljón
króna. Oft er gott
að bæta við
filterboxi, þráð-
lausum hljóðnemum, Ijós-
um og öðrum aukabúnaði og
endalaust má bæta við
ldippiforritin af effektum og
fídusum, allt eftir því hverjar
þarfir framleiðenda eru.
Þegar kemur svo að nýjum
verkefnum þá er spurningin um
budget, er hægt að borga töku-
og hljóðmanni? Oft grunn-