Land & synir - 01.07.2002, Qupperneq 15

Tyrkjaránið:
Klassísk glíma
SjónvarpiÖ frumsýndi í maí “Tyrkjaránið”, heimildamynd í
þremur45 mín. þáttum eftir Þorstein Helgason sagnfrœðing.
Verkið sætir vissum tíðindum ísögu heimildamyndagerðar
hérlendis. ífyrsta lagi erfjallað um einti dramatískasta atburð
íslandssögunnar og í öðru lagi er verkið óvenju traustlega
viðað, níu ár erufráþví að undirbúningur hófst og innihaldið
er einkar margþætt. ÓLAFUR H. TORFASON spjallaði við
Þorstein um gerð verksins.
Umfangið
Tyrkjaránsþættirnir voru í undirbúningi í hartnær áratug. Þeir eru í
sýningu samtals 2 klst. og 15 mín en unnir úr um 80 klukkustunda upp-
tökum hérlendis og erlendis og koma fram í þeim 23 viðmælendur og
sögumenn. Efni var tekið upp í tíu löndum utan íslands og kannaðar
heimildir og myndir á 26 söfnum.
I framhaldsvinnu í samstarfi við
erlenda samframleiðendur var
litið í efnisöflun til Irlands,
Hollands og Færeyja.
Seylan ehf. sem framleiddi
þættina náði samstarfi við fram-
leiðslufyrirtæki í Hollandi og á
Irlandi um styttri gerð verksins
sem sýnt verður hjá hollensku
sjónvarpsstöðinni AVRO og
gelísku sjónvarpsstöðinni TG4 á
írlandi. Á ensku nefnist það
“Atlantic Jihad” og verður
rúmlega 50 mín.
Aðferð
I heimildamynd af þessu tagi
þarf að vera fræðsla og spenna en
líka fræði, segir höfundurinn
Þorsteinn Helgason sagnfræðing-
ur og aðjúnkt við Kennarháskóla
íslands. Hann er reyndur í faginu,
hefur bæði verið lausráðinn og
fastráðinn í dagskrárvinnu í RÚV og stundað þýðingar, þularstörf og
heimildamyndagerð fyrir stofnunina frá 1979.
Ég hef verið með Tyrkjaránið sem rannsóknarverkefni fyrir
doktorsritgerð í sagnfræði allan tímann sem farið hefur í þættina. Að því
er viss styrkur en líka margir óvissuþættir. Ég vissi t.d. af Rúbens-
málverkinu í Flórens, sem notað er mikið í myndinni, og styttunni í
Livorno á Italíu sem sýnir Mára í böndum. Þessa styttu sá sr. Ólafur
Egilsson nýja á 17. öld og lýsir af hrifningu í reisubók sinni og þessa styttu
mynduðum við um tæplega 400 árum síðar og færðum upp á skjáinn. Við
ákváðum strax í upphafi að gera nýja úttekt, binda okkur ekki við áður
útgefið efni, vildum ekki vera of vissir um hlutina. Bók Steinunnar
Jóhannesdóttur um Guðríði Símonardóttur hjálpaði okkur samt mikið.
En vegna þessa leituðum við svona víða fanga. Það skapar eftirvæntingu
og spennu.”
L&S: Fyrir hvers konar áhorfendur eru þættirnir hugsaðir?
I svona þáttagerð verður að hugsa um hinn breiða hóp, ekki bara um
skólafólk eða fræðimenn. Þetta er klassísk glíma. Mörgum sagn-
fræðingum finnst fyrir neðan allar hellur að miða við breiðan hóp, út úr
því komi bara þynnka sem engum gagnist. Við reyndum hins vegar að
gefa hvergi afslátt á efni og meðferð þrátt fýrir þá afstöðu að miða við
hinn breiða hóp. Við reynum að koma til móts við þá sem vilja ítarefni
með miklum fróðleik á vef RÚV um myndina og aðdraganda hennar (Sjá
ruv.is eða http://servefir.ruv.is/heimildamynd).
Reynsla
L&S: Hvað lærðuð þið af reynsiunni?
Það þarf að leggja áherslu á að hafa nógu snemma uppi á rétta fólkinu,
hvort sem það á að gefa upplýsingar, veita leyfi eða vera í samvinnu. Við
eyddum miklum tíma í fólk sem nýttist okkur ekki, hafði ekki rétta
þekkingu, umboð eða vald. Við komumst hins vegar í dýrmæt sambönd
á fyrsta alþjóðlega þinginu sem haldið var um sögubundnar heimilda-
myndir fyrir sjónvarp, “World Congress of History Producers” í Boston í
október 2001. Þar kynntust sagnfræðingar og sjónvarps- og kvik-
myndafólk og þar komumst við í samband við Hollendingana og Irana
sem urðu samframleiðendur að verkefninu á erlendri grund.
Nafn verkefnis sem á að reyna að selja eða fá samframleiðendur að
skiptir líka miklu máli. I upphafi notuðum við framandi og ónothæfan
titil, “The Turkish
Raid in Iceland”.
Þarna eru tvö hugtök
sem krefjast of
mikilla skýringa og
vekja ekki forvitni.
Það verður loks að
skipuleggja vel áður
en lagt er upp í
ferðalög til heim-
ildamyndatöku.
Miklar bréfaskriftir
voru oft undanfari
þess að fá leyfi til að
mynda á söfnum og
dugði þó ekki alls
staðar til þegar á
staðinn var komið,
gleymst hafði að láta
héraðshöfðingjann
vita og annað eftir
því. Stundum þarf að
borga, jafnvel á al-
mannafæri, fyrir að
mynda á Karlsbrúnni í Prag þarf að greiða ákveðið gjald ef maður notar
þrífót, eins og inni á safni. Sumir svara seint og illa eða loðið. Ég ráðlegg
öllum að verða sér fyrirfram úti um öll tilskilin leyfi. En það hjálpar okkur
Islendingum hve við erum fáir og smáir, fyrir upptökur erlendis býst fólk
við 20-30 manna liði en andar léttar þegar við mætum svo tveir eða þrír.
Tyrkjaránið. 2002. 3 x 45 mín. Höfundur og stjórnandi: Þorsteinn
Helgason. Kvikmyndataka og klipping: Guðmundur Bjartmarsson.
Tónlist: Sverrir Guðjónsson. Framleiðandi: Hjálmtýr Heiðdal fyrir
Seyluna ehf. Verkið var fjármagnaðaf Menningarsjóði útvarpsstöðva,
Kvikmyndasjóði íslands og Sjónvarpinu.
Fortíðin endursköpuð m.a. með hjálp tölvutækninnar.
LAND & SYNIR 15