Tíminn - 13.02.1983, Blaðsíða 4

4
SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 1983.
■ Gabrícl Garcia Marquez, rit-
höfundur úr Kólombíu, hefur
verið mikið í sviðsljósinu hér að
undanförnu. Þrjár bóka hans
hafa komið út á íslensku á
síðustu árum, hann hlaut sém
kunnugt er Nóbelsverðlaunin í
bókmenntum í fyrra, og stjórn-
málaafskipti hans hafa verið
umdeild, einkum kynni hans af
Fídel Castro, einræðisherra á
Kúbu. Hér fer á eftir, í lauslegri
þýðingu, viðtal sem bandaríska
blaðakonan Claudia Dreifus átti
við Marquez fyrir tímaritið
Playboy og nýlega er komið á
prent. Rétt er að vekja athygli á
því að viðtalið var tekið síðastlið-
ið vor, eða áður en tilkynnt var
að Marquez ætti í vændum Nó-
belsverðiaunin. Einnig skal tekið
fram að viðtalið er allmikið stytt.
Viðtalið hefst á því að Dreifus og
Marquez ræða vandræði hans við að fá
landvistarleylí í Bandaríkjunum, en það
fær hann ekki nema með semingi og til
skamms tíma í senn. Marquez segir:
„Þetta byrjaði allt saman árið 1961
þegar ég vann fyrir kúbanska fréttastofu
í New York. Ég stjórnaði henni ekki
einu sinni. Síðan þá hefur mér og konu
minni verið sagt að við værum „óæskileg-
ir aðilar" í Bandaríkjunum. Ég fékk
ekki að koma þangað fyrr en 1971 þegar
Columbia háskólinn veitti mér heiðurs-
doktorsnafnbót og eftir það hef ég
fengið að koma í stuttar heimsóknir, en
á sífellt yfir höfði mér að vegabréfsárit-
unin verði afturkölluð. Þetta fyllir mig
óöryggiskennd. Enginn getur fylgst með
i menningunni nú til dags nema koma
oft og iðulega til Bandaríkjanna.“
Þrátt fyrir þessi vandræði sem þú átt
í við Utanríkisráðuneytið, þá virðist sem
þér sé vel við bandarísku þjóðina.
„Já, bandaríska þjóðin er ein þeirra
sem ég dáist mest að í veröldinni. Ég
sögðu við sjálfa sig: „Aha, Garcia
Marquez er nýkominn frá Angóla og nú
er hann búinn að tala tímunum saman
við Castro. Þeir hljóta að vera að tala
um eitthvað mjög merkilegt.“ Og þegar
ég var loksins á leið upp í flugvélina
komu þeir á eftir mér og spurðu: „UM
hvað voruð þið að tala?“ Ég svaraði:
„Ég held ég svari þessu ekki. Ef ég segi
ykkur sannleikann, þá munuð þið aldrei
trúa mér.“
- Hvernig er að vera persónulegur
vinur Fídels Castro?
„Það er erfitt, það liggur á augum
uppi, því vináttunni eru ýmsar skorður
settar. Fídel á fáa nána vini, sem er ekki
nema eðlilegt miðað við þá stöðu sem
hann gegnir. Einhvern tíma var hann
spurður - í minni áheyrn - hvort hann
fyndi ekki fyrir einsemd valdsins. Hann
sagði nei, en ég veit ekki hvort þeir sem
hafa vald finna sjálfir hversu einir þeir
eru.“
- Það er sagt að þú sendir Castro
jafnan eintök af bókum þínum áður en
þær eru gefnar út. Áður en útgefandi
fær þær, meira að segja. Er þetta satt?
„Ja, þetta er satt hvað varðar nýjustu
bók mín, Frásögn um margboðað
morð.“
- Þótti honum bókin góð?
„Fídel? Já! Ástæðan fyrir því að ég
sendi honum handrit er sú að hann er
frábær lesandi og hefur ótrúlega einbeit-
ingarhæfileika. Honum er það leikur
einn að finna smæstu mótsagnir í
bókum, og Frásögn um margboðað
morð er byggð upp á afar vandasaman
hátt. Ef einhvers staðar hefði verið villa
í uppbyggingunni hefði það verið mjög
alvarlegt mál, og þess vegna sendi ég
Fídcl handritið. Ég treysti honum til að
finna villur, ef einhverjar væru.“
- í þrjú ár vannst þú að bók um
Kúbu, frásögn ekki skáldsögu. Nú
heyrum við að þú hafir ákveðið að gefa
bókina ekki út. Hvers vegna?
„Það er Iöng saga. Ég hef unnið að
þessari bók í mörg ár, en í hvert sinn
sem ég kem til Kúbu rek ég mig á að
efnið frá síðustu heimsókn er orðið
úrelt. Hlutirnir gerast mjög hratt á
Kúbu. Loks ákvað ég að hætta við
ÉG SKRIFA TIL ÞESS
AB FÓLK ELSKI MIG!
Brot úr ítarlegu viðtali við Gabríel García Márquez
skil bara ekki hvernig þjóð sem tekst svo
margt svo vel, getur gengið jafn illa að
velja sér hæfa forseta. En ég tek eftir
því að þú hefur enn ekki spurt mig
þeirrar spurningarsem flestir blaðamenn
byrja á.“
- Hver er hún?
„Hvort ég sé kommúnisti."
Vitanlega er ég
ekki kommúnisti“
- Ókei. Ertu kommúnisti?
„Vitanlega ekki. Ég er það ekki og
hef aldrei veriðþað. Éghef raunar aldrei
tilheyrt neinum stjórnmálaflokki. Ég
verð stundum var við það, ekki síst í
Bandaríkjunum, að menn reyna að
skilja að skrif mín og stjórnmálaafskipti
- eins og um óskylda hluti væri að ræða.
Ég held að svo sé ekki. Málið er það að
ég er frá latnesku Ameríku og er
andvígur nýlendustefnu, scm leiðir til
þess að ég fer í taugarnar á ýmsum
hópum í Bandaríkjunum. Þeir segja því
að ég sé óvinur Bandaríkjanna. En það
eina sem ég hef áhuga á er að leiðrétta
ýmislegt sem misfarist hefur í Ameríku,
og þá meina ég Ameríku sem heild. Ég
lít á Ameríku sem eina heild og það fer
í taugamar á mér að Bandaríkjamenn
skuli kalla sig eina Ameríkana.“
- Árið 1961 fórstu i langt rútuferðalag
um suðurríki Bandaríkjanna var það
ekki? Þá varstu blankur blaðamaður.
„Já. Ég var nýfarinn að lesa Faulkner
og dáðist mikið að honum, og þess vegna
fór ég í' ferðina frá New York til
landamæra Mexíkó. Ég fór í rútu af því
ég vildi sjá landið frá þessum lélegu og
rykugu vegum sem Faulkner lýsir - og
líka af því ég var blankur.“
- Hvernig leist þér á svæðið?
„Mér fannst það mjög svipað heimabæ
mínum, Aracataca í Kólombíu. Aracat-
aca hafði verið reist kringum bananaekr-
ur United Fruit og það var bandarískt
svipmót yfir því. Og í Suðurríkjunum
hans Faulkners sá ég fólk sem líktist
mikið fólkinu heima. Þar voru sömu
andstæðurnar milli fátæktar og feikilegra
auðæfa. í rauninni má segja að Faulkner
hafi líka verið rithöfundur Karabíska
hafsins vegna þess að þetta svæði hefur
alltaf haft mikil og djúp áhrif á
Karabíska hafið.“
- Mig langar að minnast á einn bestu
vina þinna, Fídel Castro. Þið eruð mjög
góðir vinir, er það ekki?
„Við erum góðir vinir, jú. Vinátta
okkar byggist á menningarlegum áhuga-
málum. Fídel er mikill menningaráhuga-
maður. Þegar við hittumst tölum við
mikið um bókmenntir. Fídel erstórkost-
legur lesandi. Okkar vinátta hófst reynd-
ar eftir að hann las Hundrað ára einsemd
sem hann hreifst mjög af.“
- Castro sagði einu sinni að „Garcia
Marqucz væri áhrifamesti maður lat-
nesku Ameríku". Er það rétt mat?
„Þetta hljómar nú ekki eins og Fídel,
en ef hann hefur sagt þetta er ég viss um
að hann hefur verið að tala um bók-
menntaleg áhrif en ekki pólitísk."
- Áttu við að þið ræðið alls ekki um
pólitík?
„Tja, það væri erfitt að komast hjá
því. En satt að segja tölum við ekki svo
ýkja mikið um pólitík. Það trúa því fáir
en vinátta okkar er næstum eingöngu
byggð á sameiginlegum áhuga á bók-
menntum. Það er sjaldan sem samræður
okkar snerta örlög jarðarinnar. Oftast
ræðum við um góðar bækur sem við
höfum lesið. Alltaf þegar ég fer til Kúbu
þá tek ég með mér búnka af bókum og
yfirleitt fæ ég hann í hendur aðstoðar
manns Fídels og fer svo að reka mín
erindi. Seinna, þegar við Fídel fáum
tækifæri til að tala saman í alvöru, þá er
hann búinn að lesa allar bækurnar og við
höfum þúsund hluti að tala um. Ég man
að einu sinni skildi ég eftir handa honum
bókina Dracula eftir Bram Stoker sem
er undursamleg bók, þó menntamenn
telji hana ómerkilega. Jæja, ég fékk
Fídel bókina um klukkan tvö um nótt
en þá átti hann eftir að lesa fullt af
mikilvægum skýrslum og plöggum. Svo
hittumst við daginn eftir og þá sagði
hann: „Gabríel, nú hefurðu gert mér
grikk! Ég hef ekki sofið eina einustu
mínútu!" Þá hafði hann legið yfir
Dracula alla nóttina og fram á morgun.
Þessa hlið persónuleika hans þekkja
fáir, en kringum hana hefur vinátta
okkar þróast. Það er rangt sem haldið
er fram að við sitjum á samsæristali um
pólitík. Fídel álítur að rithöfundar eigi
að skrifa bækur og láta samsærin öðrum
eftir.“
- Það er álitið að þið berið saman
bækur ykkar um pólitík.
„Meira að segja í mínu eigin heima-
landi eru ýmsir sem halda að ég sé í
pólitísku makki með Castro. En nú skal
ég segja þér eina sögu sem er dæmigerð
fyrir vináttu okkar Fídels. Árið 1976 eða
’77 fór ég til Angóla að skrifa greinar
sem seinna birtust í Washington Post. Á
leiðinni heim kom ég við á Kúbu. {
Havana voru nokkrir blaðamenn sem
vildu taka viðtal við mig en flugvélin mín
átti að fara klukkan sjö um kvöldið svo
ég sagði þeim að koma klukkan fjögur.
Nú, hálftíma fyrr birtist Fídel að ræða
við mig, og þegar blaðamennirnir komu
var þeim sagt að ég gæti ekki hitt þá þvi
ég væri að spjalla við Fídel. í svona tíu
mínútur sagði ég honum frá því sem ég
hafði upplifað í Angóla, og meðal
annars að þar væri matarskortur. Þá
spurði hann mig hvort ég væri svangur
og þaðan leiddust samræðurnar út á
brautir sjávarrétta; í marga klukkutíma
sátum við og hjöluðum um sjávarrétti,
það er ekkert sem Fídel veit ekki um
sjávarrétti; Þegar ég þurfti svo að fara
út á flugvöll, þá kom Fídel með mér og
við slóruðum lengi í flugvallarbygging-
unni og héldum áfram að tala um
sjávarrétti. Flugvélinni seinkaði af þess-
um sökum."
„Jú, þetta er sósíalismi“
- Ekki hljómar þetta beinlínis eins og
sósíalismi.
„Jú, þetta er sósíalismi. Alla vega,
blaðamennirnir höfðu elt okkur og þeir
bókina í bili og bíða þar til um hægðist."
Of harkaleg bók um Kúbu?
- Þú sagðir einu sinni blaðamanni að
þú værir hættur við bókina vegna þess
að hún væri of gagnrýnin um Kúbu.
„Sjáðu til. Það sem ég skrifaði var
mjög harkaleg og mjög heiðarleg bók.
Það væri hægur vandi fyrir menn að taka
hluta hennar úr samhengi og sýna fram
að þeir væru gegn Kúbu. En þetta var
samt ekki ástæðan fyrir því að ég hætti
við að gefa bókina út. Eitthvað verður
til þess að ég gef hana á endanum út -
kannski ef Bandaríkin leggi niður hafn -
bann gegn Kúbu.“
- Annar háttsettur vinur þinn er
Frakklandsforseti, Francois Mitterand.
Er það rétt að þú sért eins konar
óopinber ráðgjafi hans um málefni
latnesku Ameríku?
„Sagðirðu ráðgjafi? Nei. Mitterand
þarf engin ráð um málefni latnesku
Ameríku. Stundum þarfnast hann upp-
lýsinga. Þá tölum við saman.“
Þá tekur við langur kafli í viðtalinu
þar sem Dreifus og Marquez ræða
vandamál Mið-Ameríku og afskipti
Bandaríkjanna af ríkjunum þar.Marquez
kveðst nú vera sannfærður um að Jimmy
Carter hafi verið einlægur í viðleitni
sinni að auka mannréttindi í þessum
heimshluta og stefna hans hafi leitt til
slökunar á harðstjórn ýmissa ríkja. Hins
vegar hafi mjög syrt í álínn þegar
Reagan tók við, því hann líti á
Mið-Ameríku sem eitt svæðið enn til að
takast á við Sovétríkin. Marquez lýsir
einnig yfir eindregnum stuðningi við