Tíminn - 13.02.1983, Blaðsíða 26

■ A siglingu með Herjólfi umhverfis Eyjar á „Menningardögum" M.F.A. sumarið
1978. F.v. erki-Eyjamennimir Ási í Bæ og Árni Johnsen, Ásta Ragnheiður og
Sigurður Ingólfsson tæknimaður. Asi í Bæ segir frá, en Asta nemur frásögn hans
fyrir „Kvöldvaktina", þátt sem hún stýrði í útvarpi þetta sumar.
■„Mönnum hættir við stöðnun ef þeir vinna of lengi á sama stað.“ Einar Öm við
ritvélina á Þjóðviljanum, skömmu áður en hann hætti þar og réðist til starfa á
fréttastofu útvarpsins.
■ „Asta plötusnúður" á Glaumbæjarárunum góðu. Myndin er tekin í Glaumbæ
árið 1970.
þular sem les hana og þá cr það frá.
Blaðið hef ég hins vegar í höndunum og
get velt því fyrir mér sem ég hef gert.
Útvarpsfréttin tlýgur bara út í loftið, en
þú getur hlustað á meðan hún varir."
- Hvernig keinur svo fararstjórnin inn
í starfsfcrilinn?
„Við fórum á fyrsta námskeiðið sem
haldið var fyrir fararstjóra sem áttu að
starfa erlendis", segir Ásta. „Það var
árið 1979 og þá fórum við m.a. til Spánar
til að læra á þetta. Við réðum okkur
síðan sumarið 1980 sem fararstjóra í
Búlgaríu og voruni þar í fjóra mánuði
með börn og barnfóstru.
Fólk heldur oft að fararstjórn sé
sældarlíf í sólarlöndum, en þetta er
hörkuvinna. Það er hins vegar ágætt
fyrir svona ævintýrafólk sem hefur
gaman af slíkri vinnu og vill vinna í
skorpum.
Á barnaári 1979 vann ég hjá Mennta-
málaráðuneytinu sem starfsmaður
barnaársnefndar. Ég vann þá útvarps-
og sjónvarpsþætti um málefni sem varða
börn og kynntist mörgu í því staríi. I’að
var mjög lærdómsríkt að kynnast fötluð-
um börnum og aðstöðu þeirra, en þar
er víða pottur brotinn. Staða fatlaðra
barna og foreldra þeirra er mjög slæm.
Foreldrarnir hafa svo til enga aðstöðu til
að berjast fyrir rétti barna sinna, það er
miklu meira en fullt starf að hugsa urn
fatlað barn og yfirleitt lendir það nú á
konunni. Maður getur ímyndað sér
vinnuálagið þegar manni finnst nóg
vinna að hugsa um heilbrigð börn.
Eftir að við komum frá Búlgaríu fór
ég svo að vinna að þáttunum „Á
vettvangi” mcð Sigmari B. Haukssyni,
og vann að gerð þeirra í eitt ár. Þetta
var þáttur með fréttatengdu efni. Ég hef
stjórnað útvarpsþáttum um alla mögu-
lega hluti, en öll þessi verkefni hafa
verið mjög lærdómsrík, hvert á sinn hátt.
Síðastliðið sumar var ég svo fararstjóri
í Júgóslavíu í tæplega fjóra mánuði en
Einar var heima með börnin. Þau koniu
svo þangað og voru hjá mér í tvo
mánuði.
Til Kenya með dags
fyrirvara
Núna í vetur fór ég eina ferð til
Kenya. Það kom til á þann hátt, að
Ingóllur Guðbrandsson hringdi í mig
daginn áður en ferðin skyldi farin og bað
mig að hlaupa í skarðið vegna forfalla.
Ég tók mér einnar klukkustundar um-
hugsunarfrest til þess aö athuga hvort ég
gæti útvegað barnapössun á meðan
Einar væri í vinnunni og það tókst. Ég
hef alltaf getað farið svona í burtu vegna
þess að Einar hefur ævinlcga hvatt mig
til aö fara út í hin ýntsu ævintýri. Auk
þess á ég alveg einstaklega góðar
nágrannakonur sem hafa gætt barnanna
á meðan Einar er í vinnunni og það er
alveg ómetanlegt. Ég vandist því sjálf
að mamma tæki á móti ntér þegar ég
kom heim úr skólanum og ntér finnst
ósköp nöturlegt að börn skuli þurfa að
koma að tómu húsi. Það er þó orðið svo
algengt í Reykjavík að börn séu ein
hcima á daginn að krakkarnir okkar
Itafa spurt hvort ég gcti ekki farið niður
í útvarp í matartímanum svo þau geti
fengið lykil. Þetta erorðið aðstöðutákni
fyrir börnin.“
„Mér finnst það mjög mikilvægt",
segir Einar, „að hjón séu góðir félagar
og styðji hvort annað til dáða. Það er
líka mjög mikilvægt að fólk hafi tilbreyt-
ingu í starfi og hiki ekki við að breyta
til. Þegar ég hætti á Þjóðviljanum var ég
búinn að vera þar í fimm ár og mér
fannst það hámark ósvífninnar. Ég held
nefnilega að fólk hljóti að staðna ef það
er of lengi á sama stað.“
„Ég vonast til að við komumst í
fararstjórnina í sumar", segir Ásta, „það
er alltaf þroskandi að takast á við ný
verkefni og ef manni býðst að spreyta
sig finnst mér að maður cigi að slá til.
Og verkefnin á að glíma við af heilum
hug.“
- Hvað starfarðu núna?
„Nú er ég í lausavinnu hjá útvarpinu,
sé um fimmtudagssyrpuna, en Ingvi Snær
er í þessum fræga sex ára bekk, sem varir
í eina og hálfa klukkustund á dag,
þannig að maður getur í raun og veru
ekkert gert. En ég ræð hvenær ég vinn
syrpuna og reyni að gcra það þegar
Éinar er í vaktafríi.
Flestir dagskrárgerðarmenn hjá út-
varpinu eru lausráðnir, það er svo
nýtilkomið að gerðir séu sérstakir dag-
skrárþættir hér á landi. Áður fyrr var
bara leikin tónlist eða lesnar sögur og
það er varla hægt að segja að það sé enn
farið að líta á dagskrárgerð sem starf
hérlendis. Það er nú búið að stofna félag
dagskrárgerðarmanna til þess að reyna
að ná fram einhverjum réttindum þeim
til handa, en það hefur gengið illa að fá
viðurkenningu á því að þetta sé starf eins
og önnur störf hjá útvarpinu. Það eru
mjög fáir sem hafa þetta að aðalstarfi,
en það er þó alltaf að aukast."
„Þetta er eins og ef blaðamenn væru
allir frílans", segir Einar „og blöðin
keyptu bara af þeim efni. Svona vinnu-
brögð þekkjast ekki við nokkra aðra
útvarpsstöð, þetta er bara eitthvcrt
tregðulögmál hérna. Dagskrárdeildin er
rekin eins og ráð sc gert fyrir því að
einungis séu lesnar upp sögur eða flutt
erindi og dagskrárgerðarmenn hafa enga
aðstöðu.
Eins er þetta í tónlistardcildinni, þar
er algjört ófremdarástand ríkjandi. Fólk
verður að fara með fulla plastpoka af
plötum hciman að til að spila í þáttum
sínum. Plötusafnið er rekið eins og
bókasafn án bókavarðar. Ef plata er
ekki inni í skáp, þá veit enginn hvar hún
hefur lent, vcgna þess að það er enginn
sem skráir það. Ég geri ráð fyrir að
flestum þætti undarlegt, ef bókasafn
væri rekið á þennan hátt.“
„Konur verða að sækja
fram innan flokkanna...“
- Og nú ætlarðu að hella þcr út í
púlitíkina, Ásta?
„Já, ég er nú gcngin til liðs við
Framsóknarflokkinn. Ég hef aldrei verið
flokksbundin áður, nema hvað ég vann
að stofnun kvennaframboðsins, sem
mér fannst mjög brýnt málcfni. Það var
nauðsynlegt að einhver slík aðgerð af
hálfu kvenna kæmi fram, vegna þess að
konur ciga vægast sagt mjög erfitt
uppdráttar í stjórnmálaflokkunum. Ég
hef kynnst því núna eftir að ég gekk í
flokk og rcyndar rekið mig illilega á það,
að karlarnir hafa ákaflega lítinn vilja til
þess að brcyta starfsháttunum svo þeir
falli að þörfum kvenna. Þeir hafa alltaf
ráðið löguni og lol'um innan flokkanna
og hafa allt eins og þcim þykir best
henta. Þeir eru búnir að ákveða hvaða
tímar eru bestu fundartímarnir, cn hafa
hins vegar ekkert velt því fyrir sér, fyrir
hvcrn þeir tímar eru bcstir.
Svo eru þeir alveg hissa á því að konur
gefi ckki kost á sér og starfi ekki innan
flokkanna. Eins og konur ntyndi sér ekki
skoðanir rétt eins og karlar. Þær hafa
bara aldrei tíma til að sitja á fundum á
þessum „bcstu" tímum karlanna. Á ég
að segja þér hvenær þeir eru? Það er nú
fyrst hádegið, það er ákaflega vinsæll
tími hjá þeim - „besti tíminn" - en þá
cr vonlaust fyrir konur með börn að
mæta. Við verðum að vera hcima í
hádeginu og gefa börnunum að borða.
Hinn „góði" tíminn ersvo milli klukkan
átta og níu á morgnana, það hefur alltaf
vcrið mjög hentugur tími hjá þeim,
svona áður en þeir fara í vinnuna. Þá
eru konur yfirleitt að koma börnunum í
skólann, t.d. fer annað barnið mitt
klukkan 8:10 og hitt hálfníu."
„Það er skammarlegt", segir Einar,
„og örugglcga Evrópumct að ekki skuli
vera nema þrjár konur á þingi, og allar
í uppbótarþingsætum."
„Ungar konur með börn eru stórt
hlutfall kjósenda", segir Ásta,#og því
ætti það að vcra sjálfsagt að þær eigi
fulltrúa þar sem málunum er ráðið. Svo
er þó aldeilis ekki og virðist ekki fara
batnandi. Nú er aðeinscin kona í öruggu
sæti, - kannski tvær.
Kvcnnaframboðið var nokkurs konar
skæruhernaður, það cr tiltölulega auð-
velt að sameina konur um borgarmálefni
og nauðsynlegt að vekja athygli á stöðu
þeirra með svona aðgerð. Ég tel líka
tvímælalust að hún hafi gert gagn en það
tekur tíma að koma í Ijós. Aftur á móti
tel ég erl'itt að sameina konur um
málcfni í þjóðmálunum og konur verða
því að sækja fram innan flokkanna og
reyna að breyta viðhorfum þar. Viö
verðum að reyna að hafa þau áhrif að
starfshættir stjórnmálaflokkanna verði
aðlagaðir þörfum kvcnna. svo að ungar
konur þurfi ekki annað hvort að afsala
sér barneignum eða þá að bíða þar til
börnin eru uppkomin.
í dag brenna ákveðin mál á ungunt
konum mcð börn og heimili, þeirra
viðhorf eiga rétt á sér, og það er sjálfsagt
að þau komi fram í umræðunni um
þjóðmálin, ekki síður en viðhorf
annarra".
Vond húsnæðispólitík
„Þegar Framsóknarmenn höfðu sam-
band við mig skömmu eftir að ég kom
frá Afríku var ég lengi á báðum áttum.
Þeir höfóu reyndar farið þess á leit við
mig áður að ég gæfi kost á mér í
prófkjör. En ég komst að þeirri niður-
stöðu, að ef fólk hvetur mann þá er
sjálfsagt að láta reyna á hvort maðureigi
möguleika. Konur eiga náttúrlega enga
möguleika ef þær gefa ekki kost á sér,
það þýðir ekkert að sitja bara við
eldhúsborðið og nöldra. Auðvitað
mynda konur sér skoðanir, en þær
vantreysta sér oft, auk þess sem þær vita
að þær eiga ekki mikla möguleika á að
komast áfram innan flokkanna.
Konur geta ekki helgað sig flokksstarf-
inu eins og karlarnir, þær hafa á hendi
hefðbundin störf í samfélaginu, sem
'skapa þeim miklu verri aðstöðu en
körlum. Þeir karlar sem eru þátttakend-
■ Ásta Ragnheiður og Einar Örn voru
fararstjórar í Búlgaríu sumarið 1980.
Myndin er tekin þar og það er Hanna
Sigga, barnfóstra, sem er lengst til hægri.
ur í pólitíkinni núna, eru flestir í
ákveðnum störfum sem gera þeim kleift
að skreppa á fundi í vinnutímanum,
nota símann í vinnunni, láta vélrita og
ljósrita fyrir sig og svo framvegis. Þetta
geta auðvitað ekki allir karlmenn,
verkamaður við höfnina hefur ekki
þessa aðstöðu, en flestir þeirra sem eru
í pólitíkinni hafa þetta svona.
Á hinn bóginn eru flestar konur í
láglaunavinnu og geta ekki hlaupið úr
vinnunni nema dregið sé af laununt
þeirra, auk þess sem þær verða náttúr-
lega að vélrita og gera allt annað sjálfar.
Maður sér það strax, að þetta er alveg
gífurlegur aðstöðumunur.
Þegar minnst er á Kvennaframboðið
halda sumir karlar að það hafi verið sett
til höfuðs þeim, en svo er alls ekki,
heldur vilja konur að tekið verði tillit til
reynslu kvenna rétt eins og karla í
þjóðmálunum. Helmingur kjósenda á
rétt á því að tekið sé tillit til aðstæðna,
skoðana og reynslu þcirra. Hingað til
hafa karlarnir tekið ákvarðanirnar útfrá
sinni reynslu og það er kominn tími til
að það breytist.
Við getum búist við því, að ef konur
fá fleiri fulltrúa á þingi fái önnur mál
forgang en nú. Við geturn tekið hús-
næðispólitíkina sem dæmi og þær af-
leiðingar sent hún hefur. Það gífurlega
álag á ungt fólk sem stendur í húsbygg-
ingum hefur í för með sér aukna
skilnaði, fólk hefur ekki tíma til aðsinna
börnunum og fjölskyldan er mjög sjald-
an saman. Sameiginleg reynsla foreldra
og barna er afar sjaldgæf á íslandi nú á
dögum, allur tíminn fer í að vinna fyrir
afborgunum og vöxtum af lánum. Þetta
er ófremdarástand sem kemur víðar
fram en margan grunar og afleiðingar
þess eru hrikalegar."
- Varstu ánægð með útkomu þína í
prófkjörinu?
„Ég kom vel út úr prófkjörinu, en
konur komu í heild mjög illa út úr því.
Það staðfestir bara röksemdirnar fyrir
Kvennaframboðinu síðast liðið vor,
nefnilega að konur eiga mjög erfitt
uppdráttar í flokkunum."
Ásta Ragnheiður er mikil
hannyrðakona
-Hyggstu fylgja konu þinni inn í
Framsóknarflokkinn, Einar?
„Ég hef nú eiginlega aldrei viljað vera
flokksbundinn, þó að ég hafi verið í
Alþýðubandalaginu um tíma á meðan
ég var á Þjóðviljanum. Ég kann best við
mig utan flokka, þótt auðvitað hafi ég
mínar ákveðnu skoðanir á hlutunum. Ég
mun því ekki ganga í Framsóknarflokk-
inn, en hitt er annað mál að égstyð Ástu
í baráttunni og það er jafnvel ekki
ólíklegt að ég kjósi hana."
- Eigið þið hjónin nokkrar tóm-
stundir?
„Já, það cr nú mesta furða", segir
Ásta, „en þær eru að vísu dálítið
ruglingslegar eftir að Eiriar byrjaði i
vaktavinnu. Ég er mikið gefin fyrir alls
kyns handavinnu og mér finnst mikil
afslöppun að geta hellt mér út í eitthvað
svoleiðis. Ég fæ útrás við að prjóna, eða
setjast við saumavélina. Ég hef líka
verið með handavinnuþætti fyrir Hús og
hýbýli. Svo eru ferðalögin mikið áhuga-
mál okkar og við lesum okkur til um þau
lönd sem við höfum verið fararstjórar í.“
„Ég les líka erlend blöð í frítíman-
um“, segir Einar, „vegna vinnu minnar
í erlendu fréttunum en það gefst lítill
tími til þcss í vinnunni. Svo hlustum við
á músík og lesum vondar og góðar
bækur.
Annað áhugamál okkar fyrir utan það
að mála íbúðina, sem hefur lengi staðið
til. er að fá okkur skíðabúnað, en það
er ennþá á áætlanastiginu."
„Það dró reyndar úr áhuganum",
segir Ásta, „þegar sú fyrsta okkar sem
fékk skíði, Ragna Björt, fótbrotnaði á
þeim í fyrravetur."
„Já, íþróttir eru storhættulegar", segir
Einar. „mér heyrist á íþróttafrettunum
að íþróttamenn séu alltaf stórslasaðir á
skurðarborðinu. En í alvöru talað, þá er
nauðsynlegt að hreyfa sig eitthvað og við
förum mikið í sund. öll fjölskyldan,
aðallega um helgar eða þegar ég er í
vaktafríi. Mér finnst þaö mikill kostur
við vaktavinnuna að maður getur verið
miklu meira með börnunum en áður.
„Ég hef líka veitt því athygli", bætir
Ásta við, „að börnin okkar kalla alveg
jafnt á pabba og mömmu. en yfirleitt
kalla hinir krakkarnir í hverfinu mest á
mömmu."
Mér þykir vel til fallið að enda
samtalið á þessari athugasemd Ástu
Ragnheiðar og kveð því óskandi þess að
barátta hennar við karlveldið í Fram-
sóknarflokknum beri skjótan árangur.
-sbj.