Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.12.2017, Blaðsíða 14

Macchiarini sendi þetta bréf hins
vegar aldrei til sænsku siðanefnd-
arinnar. Þess í stað taldi sænska
læknateymið sig nú hafa undir hönd-
um „rétta tilvísun“ eins og yfirlækn-
ir á Karolinska háskólasjúkrahúsinu
orðar það í bréfi til Macchiarini. Nú
væri verjandi að vinda sér í að gera
plastbarkaaðgerðina. Fyrst þurfti
Andemariam þó að samþykkja að-
gerðina, en það gerði hann að áeggj-
an Macchiarinis.
Nefndin telur þessa breytingu á
tilvísuninni tæplega hafa verið í
samræmi við læknalög, lækni beri að
sýna varkárni og nákvæmni við út-
gáfu læknayfirlýsinga og vottorða.
Var aldrei ástæða fyrir þig að draga
í efa að það væri rétt að breyta orða-
laginu í bréfinu? Og gruna eitthvað
miðað við flýtinn á öllu?
„Jú, en gruna hvað? Andemariam
var á þessu heimsfræga sjúkrahúsi
og í höndum þessa mikilsvirta
barkaskurðlæknis. Ég hef nagað
mig í handarbökin eftir á, þegar mér
er ljóst hvernig málum var háttað.
En á þessum tíma virtist þetta ekki
vera neitt nema eðlilegt ferli. Það er
engin spurning að þetta var gríð-
arlega flókin aðgerð, sérstaklega
vegna fyrri bráðaaðgerðar og geisla-
meðferðar á æxlinu. Macchiarini var
hins vegar þekktur fyrir áræðni og
af öllum talinn sérlega tæknilega
fær skurðlæknir. Þannig var mér
nokkrum sinnum bent á af sænskum
kollegum hans að hann hefði gert að-
gerðir á ættingjum sænsku kong-
ungsfjölskyldunnar, aðgerðir sem
sænskir skurðlæknar treystu sér
ekki til að framkvæma. Af hverju
kviknaði ekki ljós á perunni hjá
mér? Það er eitthvað sem ég á erfitt
með sjálfur í dag en er raunin. En
það verður líka að hafa hugfast að ég
var ekki sá eini sem lét glepjast,
heldur hundruð annarra kollega
minna í Svíþjóð og víðar um heim-
inn, eins og allir vita sem hafa kynnt
sér sögu Macchiarinis.
Ég skynjaði hreinlega ekki að
þarna væri eitthvað misjafnt í bígerð
og tilgangurinn virtist ekki vera
annað en góður. Ég er fyrst að sjá
það núna í þessari skýrslu að
Macchiarini hafi notað þessa papp-
íra frá mér til að sannfæra yfirmann
sinn um að við læknarnir á Íslandi
teldum ekki aðra kosti í stöðunni en
ígræðslu.
Það er langt frá því að ég sé full-
kominn og það er ýmislegt sem ég
hefði viljað gera öðruvísi í þessu
ferli. En eins og bent er á fyrst í
skýrslunni þá er þetta atburðarás
sem átti sér stað fyrir löngu, eða fyr-
ir rúmlega sex árum. Ég held að það
sé almennt ekkert auðvelt að
blekkja mig, ég er frekar var um
mig. Almennt reyni ég samt að taka
fólki vel og trúi að það vilji láta gott
af sér leiða. Ég hef lært af þessu og
ekki síður tel ég að þetta mál sé mik-
ilvægur lærdómur fyrir yngri lækna
á Íslandi sem og fyrir eldri og
reyndari kollega mína líka. Að muna
að jafnvel þótt maður sé í samstarfi
við einn virtasta spítala og stofnun í
heimi, stofnun sem útnefnir Nób-
elsverðlaunin í læknisfræði, og há-
skólasjúkrahús stofnunarinnar, þá
taki maður ekki hlutunum sem gefn-
um. Mín hugsun var allan tímann að
greiða götu Andemariams að aðgerð
sem gæti bjargað lífi hans ef þess
væri nokkur kostur.“
Ósanngjarnar aðfinnslur
við orðalag
Í Svíþjóð hafði Andemariam verið
talin trú um að aðgerðin gæti lækn-
að hann af krabbameininu og væri
eina læknandi meðferðin í boði.
Tómas fór út til að taka þátt í að-
gerðinni og telur nefndin það ekki
óeðlilegt þar sem hann hafði gert á
Andemariam bráðaaðgerðina haust-
ið 2009, og þekkti því sjúklinginn.
Nefndin finnur að því að Tómas hafi
í viðtölum haft villandi ummæli um
þátttöku sína í aðgerðinni opin-
berlega, svo sem í fjölmiðlum. Þar
hafi hann notað orðið „við“ um fram-
kvæmd einstakra þátta, sem hann
tók ekki þátt í. Það hafi síðar orðið
til þess að óljóst var hver ábyrgð
Tómasar var í aðgerðinni.
„Þetta hljómar kannski eins og
hártoganir en ég var ótrúlega ósátt-
ur við þessar athugasemdir, eins og
að ég hafi notað orðið „við“ þegar ég
var að tala um skurðaðgerðina í
Kastljósi hálfu ári frá aðgerðinni.
Þar er ýjað að því að ég hafi gert
þátt minn í aðgerðinni stærri en
hann var. Þáttur minn í þessari að-
gerð var töluverður því ég var ekki
bara í því að opna sjúklinginn heldur
í því að ná krabbameininu út. Það
var meiriháttar flókið og tók hátt í 8
klst. Ég er stoltur af því að við náð-
um öllu krabbameinu út. Ef sjúk-
lingur kemur á göngudeild til mín,
myndi ég segja við hann: „Svo tök-
um við röntgenmynd af þér,“ þótt ég
taki ekki myndina persónulega. Í
skýrslunni fæ ég ámæli fyrir að
segja „svo tókum við slímhúð úr nef-
inu“, þótt læknir við hliðina á mér
hafi gert það. Í skurðlækningum er
einmitt reynt að vísa til teymisins í
heild frekar en til einstaka skurð-
lækna, það hef ég áður gert í fjölda
sambærilegra viðtala um aðrar að-
gerðir sem ég hef framkvæmt. Ég
er kannski að mikla þetta fyrir mér
en mér finnst þetta afar ósann-
gjarnt.“
Tómas sótti Andemariam til Sví-
þjóðar til að fylgja honum heim eftir
aðgerðina en eftirmeðferðin átti að
fara fram á Íslandi. Hann var veik-
ari en Tómas hafði talið að hann yrði
eftir aðgerðina, en hresstist fljótt og
heilsan varð ágæt fyrstu mánuðina.
Þá tóku við vandamál sem settu
strik í reikninginn. Samskiptin við
Svíþjóð urðu stirð, oft reyndist erfitt
að ná í Macchiarini og mikil vinna
fólst í að fá upplýsingar og ráð frá
Stokkhólmi, eins og læknabréf eða
umsagnir um röntgenrannsóknir.
Fram kemur í skýrslu rannsókn-
arnefndarinnar að í öllum 10 ferð-
unum sem Andemariam fór til
Stokkhólms fylgdu honum litlar sem
engar upplýsingar eða læknabréf
um þá meðferð sem hann fékk á
Karolinska háskólasjúkrahúsinu og
stjórnendur þar urðu sífellt tregari
að taka á móti honum til meðferðar
eftir því sem á leið.
„Andemariam var reglulega send-
ur út til að koma í eftirlit til Macchi-
arini, enda var hann sá sem var
ábyrgur fyrir aðgerðinni og átti að
hafa yfirburða þekkingu á þessu
sviði. Við vorum afar háðir því, sjúk-
lings okkar og heilsu hans vegna, að
helsti sérfræðingurinn á þessu sviði
héldi góðum samskiptum við okkur
um eftirfylgnina.
Þegar Andemariam kom til eft-
irlits í Stokkhólmi var Macchiarini
stundum ekki einu sinni í Svíþjóð.
Þetta gerði okkur afar erfitt fyrir.
Ég hef ekki tölu á þeim símtölum og
tölvupóstum sem ég sendi til að
reyna að fá svör um hvaða meðferð
hefði verið beitt eða hvernig við ætt-
um að haga eftirliti á Íslandi. Meira
að segja þegar ég kom út að sækja
hann var ekki búið að útbúa nein
gögn fyrir hann og ég þurfti því að
ljósrita sjálfur öll sjúkragögnin.
Svona reyndist þetta því miður
einnig í framhaldinu.
Okkur læknum Andemariams á
Íslandi fannst þetta gífurlega mikil
ábyrgð sem á okkur var sett, sjúk-
lingurinn var sendur til Íslands að-
eins mánuði eftir aðgerð og sam-
skiptin við þá sem stóðu fyrir
aðgerðinni reyndust ekki eins og
þau áttu að vera. Aðeins örfáir staðir
í heiminum höfðu einhverja reynslu
af meðferð þessa krabbameins og
Macchiarini eini læknirinn sem
grætt hafði barka í manneskju með
þessum hætti. Í ágúst 2012 skrifaði
ég bréf til Karolinska sem hefur ver-
ið kallað neyðarópið. Ég sendi bréfið
á fjölda yfirlækna svo skilaboðin
kæmust örugglega til skila. Þar var
ég mjög hreinskilinn, skrifaði upp öll
vandamálin, hvaða vandamál væru
fyrirsjáanleg og að við þyrftum að fá
hjálp frá Karolinska með þetta á Ís-
landi, samskiptaleysið gengi ekki.“
Hver voru viðbrögð Karolinska?
„Ótrúlega hæg. Stuttu seinna var
Macchiarini settur út af sakrament-
inu þar, bannað að sinna sjúklingum
og skera. Hann var þó áfram starfs-
maður Karolinsku stofnunarinnar
og stundaði rannsóknir við hana.
Hér heima reyndum við að gera
okkar besta, ekki bara ég heldur all-
ir á deildinni og allir velgjörðarmenn
Andemariams. Hjúkrunarfræðingar
á deildinni hlupu undir bagga þegar
hann þurfti á sýklalyfjum að halda
og svona mætti áfram telja. Og And-
emariam náði góðum tíma um hríð
þótt sá tími hefði mátt vera lengri.“
Hvernig horfir málið við þér út frá
þætti Karolinska? Nefndin talaði um
að það hefði orðið trúnaðarbrestur á
milli Karolinska og Landspítala, lít-
urðu sjúkrahúsið öðrum augum í
dag?
„Það er ekki sanngjarnt að dæma
allan spítalann út frá þessum sam-
skiptum, enda margar deildir á
þessu risasjúkrahúsi. En það er al-
veg ljóst að á þessum tveimur deild-
um sem við vorum að skipta við voru
mál alls ekki í lagi og samskiptin
engan veginn eins og þau áttu að
vera. Ég hef aldrei unnið á þessum
spítala en Karolinska telst jú á með-
al fremstu háskólasjúkrahúsa í
heiminum. Mér finnst þetta ekki
bara lúta að ráðningu Macchiarini
heldur líka hvernig hægt er að láta
svona skipulags- og samskiptaleysi
þrífast. Verst sýnist mér þó vera
hvernig tekið var á málum innan-
húss þegar ljóst var í hvað stefndi“.
Finnst þér þá Karolinska hafa
sloppið létt?
„Ég er ekki rétti aðilinn til að
setja mig í slíkt dómarasæti en það
eru vissulega alvarleg atriði sem
koma fram í skýrslunni. Þar virðast
allir benda á einhvern annan og búið
er að setja að ég held a.m.k. 15
nefndir í gang í Svíþjóð út af ýmsum
öngum þessa máls. En þetta er
vissulega ekki einungis innanhúss-
mál Karolinska og snertir m.a. Ís-
land og Landspítalann. En það er
ekki fyrr en núna alveg í lokin sem
mér finnst ég hafa fengið þokkalega
heildarmynd af því hvað var í gangi
þarna úti.“
Tómas tjáir sig af varkárni um
persónu Macchiarini, enda hefur
Macchiarini og nánustu samstarfs-
menn hans verið í viðvarandi mála-
ferlum síðustu ár, ekki síst við þá
sem þorað hafa að tjá sig.
Þegar heim er komið og And-
emariam fer að koma fram í við-
tölum og fjölmiðlum, upplifðirðu það
aldrei að þú værir að þrýsta á And-
emariam að koma fram í fjölmiðlum
og á málþinginu í Háskóla Íslands
ári eftir aðgerðina? Í skýrslunni
kemur fram að hann hafi tæplega
haft heilsu til að koma fram þar.
„Í hreinskilni þá fannst mér það
aldrei, en ég viðurkenni alveg að
þessi mörk geta verið óskýr. Hann
kaus sjálfur að koma fram í fjöl-
miðlum og tók sjálfur beint við við-
talsbeiðnum eins og frá stóru fjöl-
miðlunum ytra, s.s. BBC og New
York Times. Hann bar hins vegar oft
undir mig hvort hann ætti að taka
viðtölin. Í skýrslunni er talað um að
ég hafi ekki latt hann til þess að fara
í viðtöl og það er rétt. Við höfðum
leitað ráða hjá fólki sem við treyst-
um og töldum honum til góðs í því
ferli að fá að vera áfram á Íslandi,
enda var sú barátta ekki síður flókin
og tímafrek en eftirmeðferðin eftir
ígræðsluna. En engu sem ég stakk
upp á við Andemariam tók hann sem
gefnu, eins og varðandið málþingið.
Hann var það viljasterkur persónu-
leiki.
Um leið litum við Andemariam
líka svo á að málþingið væri dýr-
mætt tækifæri til að komast í meira
samband við Macchiarini því hann
átti að koma hingað til lands út af
þinginu. Það var hægara sagt en
gert. Þarna erum við að að takast á
við mótlæti og flækjur, bæði með
dvalarleyfið og að fá betri aðstoð frá
Macchiarini og kollegum hans í
Stokkhólmi.
Málþingið hafði verið skipulagt í
meira en hálft ár og og ég held að ég
geti fullyrt að við Andemariam tók-
um báðir þátt í því í góðri trú þótt
einhverjum þyki sú ákvörðun í dag
hafa verið misráðin. Andemariam
„Enginn er fullkominn og
ég hef lagt mikla áherslu á
það í minni kennslu sem
prófessor í skurðlækn-
ingum. Ég segi alltaf að
góður skurðlæknir sé sá
sem horfist í augu við
vandamálin þegar þau
koma upp.“
’Það hefur ekki liðið sá dagur í þrjú ár þar sem máliðhefur ekki minnt á sig. Sumir segja nú að málinu sélokið. Með hönd á hjarta myndi ég fyrstur manna óskaþess. Því miður er ég ekki sannfærður um að svo sé.
VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.12. 2017