Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.02.2018, Blaðsíða 17

11.2. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17
Í Garðabæ hittir blaðamaður hjónin Guð-finnu Dóru Ólafsdóttur, fyrrverandi tón-menntakennara og kórstjóra, og Rúnar
Einarsson rafvirkja, dóttur þeirra Hallveigu
óperusöngkonu og svo dóttur Hallveigar,
Ragnheiði Dóru Jónsdóttur mennta-
skólanema. Fjölskyldan býður í kaffi og köku
og svo hefst fjörugt spjall um orðfæri.
Hverju munið þið eftir þegar þið hugsið út í
vinsæl tískuorð þegar þið voruð yngri?
Hallveig: „Mín kynslóð byrjaði með ógeðs-
lega. Pabbi gerir enn grín að mér fyrir að nota
það. Einnig þú veist. Glætan, spætan og feis
var vinsælt.“
Rúnar: „Gæjar og pæjur eru orð sem komu
inn þegar við vorum ung.“
Guðfinna: „Orð yfir stúlkur voru oft mjög ljót,
það var talað um kvenmannsbelgi. “
Ragnheiður: „Mín kynslóð notar sum orð ekki
í sömu merkingu og eldri kynslóðir. Það er til
dæmis jákvætt að vera drusla í dag.“
Guðfinna: „Drusla getur aldrei orðið jákvætt.
Drusla er tuska.“
Hallveig: „Foreldrar mínir voru ekki mjög
ungir þegar þeir áttu mig, þannig að ég notaði
oft dönsk orð frá þeim, sem enginn jafnaldri
skildi. Um daginn bað ég manninn minn að
setja bestik [hnífapör] á borðið. Hann vissi
ekkert hvað ég var að tala um.“
Rúnar: „Einn félagi minn notaði alltaf orðið
skaffigræjur yfir hnífapör.“
Guðfinna: „Tískuorð á okkur tíma voru ýmis
dönsk orð eins og kújon, kjánaprik. En ég
gleymi aldrei þegar ég var að kenna, og
krakkar komu úr dönskuprófi og spurðu;
Hvað þýðir eiginlega þetta fortó? Ég bara
gapti, fyrir mér var fortó jafngilt og önnur ís-
lensk orð.“
Rúnar: „Þegar ég var barn bjó ég á Hverfis-
götu. Stundum þegar mamma var að bauka í
kokkhúsinu við eldamaskínuna fór pabbi
með okkur í spássitúr. Við fórum út um
vaskahúsið og gengum framhjá offisera-
kampi við Hlemm. Pabbi brýndi fyrir okkur
að ganga á fortóinu. Á sláturtíð gengum við
niður að sjó og í fjörunni reageraði Logi svíð-
ingur, hann sveið hausa og lappir fyrir slát-
urfélagið. Hann sat við fírverkeríið og hann
gaf okkur sviðnar lappir í poka. Svo fórum við
niður að höfn og komum heim með spyrðu.
Það eru ýmis orð hér ég býst við að margt
ungt fólk skilji ekki.“
Hallveig: „Örugglega komin 20 orð sem Ragn-
heiður skilur ekki.“
Ragnheiður: „Ég er aðallega að pæla, hvað
þýðir eiginlega fortó?!“
Guðfinna: „Gangstétt! Við töluðum líka um að
tjútta.“ (Nú flissar Ragnheiður, tjútta!).
En tískuorð þinnar kynslóðar, Ragnheiður?
Ragnheiður: „Pepp notum við mikið í merk-
ingunni að vera spenntur fyrir einhverju. „Ég
er svo pepp“ þýðir „ég er svo spennt“. Hellað
er annað, þýðir að eitthvað sé æðislegt. Við
segjum að eitthvað sé geðveikt beisik og svo
erum við að tjilla, hanga og hafa það notalegt.“
Hallveig: „Myndir þú skilja ef ég segðist vera
með grænar bólur fyrir einhverju?“
Ragnheiður: „Já, en bara vegna þess að ég
lærði það í íslenskutíma. Nota það alls ekki.
Svo tölum við um eitthvað „á okkur“. Ef við
ætlum sund þá segjum við „sund á okkur,
sund á moi.“ Svo notum við ýmsar styttingar
á samfélagsmiðlunum.“
Hallveig: „Sem er óþolandi. Eins og hikorðið
„þú veist“, þau eru búin að breyta því í þúst
sem er orð sem þýðir allt annað!“
Eru einhver orð sem þið amman og afinn
hafið heyrt hjá dótturdóttur ykkar eða hennar
kynslóð sem þið hafið orðið hugsi yfir?
Rúnar: „Ég hef ýktan áhuga fyrir orðum yfir-
leitt, geri mikið af limrum og það hefur í raun
hjálpað manni að grípa það sem er verið að
segja í kringum mann. Það er helst tölvumál
þeirra sem maður skilur ekki.“
Ragnheiður: „Þegar við frændi minn vorum
lítil ávörpuðum við afa mjög mikið með hey.
Hey, afi. Afi svaraði alltaf: Ég á ekkert hey. Af
hverju viljið þið hey! Eruð þið rollur?“
Guðfinna: „Við eigum tvo dóttursyni sem tala
mikið saman á ensku. Það virðist algengt.“
Rúnar: „Maður gengur framhjá hópi af ung-
lingum og það er alveg jafnvíst að það sé verið
að tala ensku og íslensku.“
Ragnheiður: „Minn vinahópur notar ensk orð
yfir margt, við tölum ekki um að gera eitthvað í
okkar frítíma heldur í okkar freetime.“
Hallveig: „Hverfi hafa líka mikið að segja
hvaða slangur er notað. Ein vinkona mín bjó í
Fossvoginum. Unglingar þar notuðu mikið „iii
fornöld“ yfir það sem var gamaldags. Þetta
var aldrei notað í Garðabæ.“
Guðfinna: „Enda bara töluð hrein tunga í
Garðabæ!“
En ef þið elsta kynslóðin hugsið út í orðfæri
ykkar foreldra, hvaða orð eru það sem þau not-
uðu sem tilheyra þeirra tíma?
Guðfinna: „Þau tengjast gjarnan mat. Fricas-
sée, það var soðið kjöt með grænmetissósu.
Orðin sítron og sítronvatn voru notuð yfir alla
gosdrykki, pepsi, appelsín og allt. Þegar fólk
var að draga sig saman var talað um tildrag-
else og skjóta sér hvert í öðru. Svo voru
skemmtileg íslensk orð sem þau notuðu en hafa
ekki lifað, eins og ráptuðra, taska af ríflegri
gerðinni. Annað orð sem ég hef lítið heyrt
nema frá mér eldri kynslóðum er bússur.“
Rúnar: „Það eru stór kuldastígvél. Og skóhlíf-
arnar hétu gallósíur.“
Hallveig: „Það er líka eins og blankskór [glans-
andi svartir herraskór] sem maður heyrir aldr-
ei nefnda í dag.“
Rúnar: „Þéringarnar tilheyra líka þessum tíma.
Móðir mín vildi að við þéruðum utan heimilis-
ins. Þetta smábreyttist næstu árin en ég var þó
kominn í Iðnskólann þegar þar var til dæmis
kennari sem vildi láta þéra sig.“
Guðfinna: „Amma mín varð svo móðguð ef
hún var þúuð á biðstöðinni í strætó eða búðum.
Nokkra kennara þéraði maður alla tíð og einu
sinni lenti ég í smávegis vandræðum. Gylfi Þ.
Gíslason kenndi mér og ég þéraði hann alltaf.
Svo mörgum árum síðar, þegar þéringar voru
eiginlega aflagðar, þurfti ég af einhverri
ástæðu að hringja í hann. Ég var alveg í vand-
ræðum því ég hafði alltaf þérað hann og hann
hafði aldrei boðið mér dús. Átti ég þá allt í einu
að þúa hann 20 árum síðar og allir hættir að
þéra? Ég hringdi í hann og ég vandaði mig að
komast hjá því að þurfa að segja þú eða þér.“
Eru orð sem þið Hallveig og Ragnheiður
mynduð ekki nota, ykkur finnst lummuleg,
sem eldri kynslóð en þið notar?
Hallveig: „Ég myndi til dæmis aldrei segja
lummuleg, ég myndi segja hallærislegt.“
Rúnar: „En tíkó?“
Hallveig: „Nei.“
Rúnar: „Tíkó var mikið notið hjá okkur, yfir
það sem þótti hallærislegt.“
Ragnheiður: „Mamma notar orðið grúví!
Hvað er það? Sko árið 1970 var að hringja.“
Hallveig: „Guð, hvað þú ert grúví í dag.“
Ragnheiður: „Aaaaa, hættu mamma!“
Hallveig: „Svo þolir hún ekki heldur þegar við
fullorðna fólkið notum orð sem hennar kynslóð
notar, við höfum eiginlega ekki leyfi til þess.“
Ragnheiður: „Orð detta úr tísku þegar þið far-
ið að nota þau. Eins og Facebook, við hættum
öll á Facebook þegar þið eldra fólkið fóruð að
hanga þar. Það segir t.d. enginn lengur fröllur
[franskar kartöflur] nema foreldrar. Mér fynd-
ist mjög skrýtið ef mamma segði fössari.“
Að lokum. Hverju haldið þið að þið slett-
ið?
Ragnheiður: „Næs, ókei, beisikli, kúl, oh
my good og blótsyrðin, shit og fokk. Ég get
ekki talið hversu oft ég segi fokk yfir dag-
inn.“ (Ekki setja það í blaðið segir mamm-
an).
Guðfinna: „Sletti ég nokkuð? Ja,
kannski gerir maður það að gamni
sínu.“
Rúnar: „Maður leikur sér með málið
en ég held ég geti sagt með góðri sam-
visku að ég sletti ekki.“
Guðfinna: „Við Rúnar segjum ekki hæ
og bæ eins og þær Hallveig og Ragnheiður
Dóra. Við segjum komið þið sæl og bless.“
Hallveig: Jú, mamma, víst segirðu hæ!“
Guðfinna: „Nei, ég segi bara hæ, hæ og hó, hó
stundum.“
Glætan, spætan, sítronvatn og tjill
Á heimili Guðfinnu og
Rúnars fara jafnan fram
fjörug fjölskyldusamtöl,
oft um íslenskt mál.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
’Mamma notar orðið grúví! Hvað erþað? Sko árið 1970 var að hringja. ’
Það er líka eins og
blankskór, sem
maður heyrir aldrei
nefnda í dag.