Skírnir - 01.04.2004, Side 16

10
GERT KREUTZER
SKÍRNIR
boðskap. Segja má að sú skoðun hafi orðið ofan á að a.m.k. í
nokkrum íslendinga sagna sé tekist á við vandamál en þó beri að
forðast alhæfingar, skynsamlegast sé að kanna hvern texta fyrir
sig.
Þeirri tilgátu verður nú vart á móti mælt, að íslendinga sögur
hafi verið hluti af siðfræðilegri og þjóðfélagslegri umræðu á 13.
öld. Það skyti einnig skökku við ef breytingarinnar frá heiðinni til
kristinnar siðfræði, og engu síður heiftúðugra deilna um stjórnar-
hætti, gætti að engu í sögunum.7 í nokkrum sagnanna kemur af-
staðan til þessara þátta skýrt fram. í Þórðar saga hreðu má greina
sáttatón og þar er spurt hvernig sneiða megi hjá átökum. I Fóst-
bræðra sögu er víða í löngu máli gert gys að úreltri hetjuímynd og
í Egils sögu á sér stað margslungin umræða um konungdæmið.
Efnisþættir Gísla sögu eru öllu hefðbundnari. Sagan snýst einkum
um heiður, tryggð, hetjuskap, örlög og sálfræðilegar afleiðingar
einsemdar og útlegðar og þar er sjónum ekki síst beint að einstakl-
ingnum og tengslum hans við ættingja, vini og óvini. Þar er hins
vegar lítið skeytt um stjórnunarhætti sem slíka.
Ætla má að margar íslendinga sagna hafi fremur haft óbein
áhrif en bein með því að halda minningunni um forna frægðartíma
vakandi, þá tíma er íslenskir bændur eða víkingar höfðu í fullu tré
við konunga og jarla.8
Hinn svo kallaði hlutlægi frásagnarháttur íslendinga sagna
veldur því að í mörgum tilvikum er engan veginn auðvelt að átta
sig á því hvað fyrir sögumanni eða höfundi vakir. Stíll þessi er
reyndar ekki jafn hlutlægur og ætla mætti en lesanda er eftirlátið
að draga sínar ályktanir af atburðum og samtölum. Hrafnkels saga
er sígilt dæmi um þetta. Lesandi hlýtur að fá það beinlínis á til-
finninguna að önnur merking liggi að baki atburðunum en þeir
segja beint til um, til þessa bendir m.a. að bygging sögunnar ber
keim af dæmisögu og að þar er að finna fjölmarga málshætti. En
einmitt í þessu tilviki hefur niðurstaðan reynst afar margbreytileg
7 Um stjórnmálalega orðræðu í forníslenskum bókmenntum fjalla m.a. Ármann
Jakobsson (1997; 2000) og Kreutzer (1994; 1999).
8 Sbr. Byock 1997.