Skírnir - 01.04.2004, Page 32

26
GERT KREUTZER
SKÍRNIR
dregin meðmæli með því að endurbæta og treysta arfgengt goða-
veldi höfðingja án trúarlegra skyldna eða skuldbindinga.
En hví er þörf á endurbótum? Hvers vegna er ekki einfaldlega
mælt fyrir því í sögunni á íhaldssaman eða afturhaldssaman hátt að
það skuli standa óhaggað sem tíðkast hefur hundruð ára? Svarið
liggur í augum uppi ef staða mála á 13. öld er skoðuð: Að mörgu
leyti hefur fjarað undan goðaveldinu, ekki síst vegna valdníðslu,
svo að önnur stjórnarform urðu mun álitlegri í augum Islendinga.
Til vitnis um þetta er m.a. Þorsteins þáttur stangarhöggs eins og
sýnt var hér að framan. Einnig kemur fram í Hrafnkels sögu að
goðaveldinu er hætta búin af innri og ytri ástæðum.
A) Ógn að innan
a) Skapbrestir og neikvæð framkoma goðans sjálfs.
í upphafi sögunnar er Hrafnkell ótvírætt búinn mörgum jákvæð-
um eiginleikum og af honum er mikils að vænta. Hann er mann-
vxnn, gorviligr, athafnasamur, búmaður mikill og ósmár í sér (gaf
mönnum land). Hins vegar er hann ójafnaðarmaðr - hefur til-
hneigingu til að gera á hlut manna og sýna þeim yfirgang (bls.
117). Honum er borinn ofsi og óhóf á brýn (bls. 112). Hann virð-
ir ekki lögin, þar sem hann geldur engum bætur, og stjórnar af ein-
ræði og geðþótta.45 Hann þvingar íbúa Jökuldals til að ganga sér á
hönd og gagnvart þeim er hann stríðr ok stirðlyndr en hins vegar
linr ok btíðr við eigin þegna.
Hættan sem stafar af þessum skapbrestum hverfur síðan er
hann tekur sinnaskiptum. Á grundvelli reynslu sinnar verður
hann að öllu leyti alþýðlegri í umgengni, vinsælli, gæfari og hæg-
ari en fyrr. Hann er jafn hjálpsamur og áður og heldur örlæti sínu,
íburði og risnu.46 Það eru líka þessir eiginleikar sem Þjóstarssynir
leggja áherslu á við Sám: hann á að vera btíðr, góðr fjárins og gagn-
45 „Hrafnkell exceeded the socially acceptable bounds of his authority by ignor-
ing rules about compensation and by swearing an irresponsible oath“ (Grim-
stad/Bonner 2003:27; sbr. Grimstad/Bonner 1996).
46 „Var nú skipan á komin á lund hans. Maðrinn var miklu vinsælli en áðr. Hafði
hann ina sgmu skapsmuni um gagnsemð ok risnu, en miklu var maðrinn nú
vinsælli ok gæfari ok hœgri en fyrr at gllu.“ (Bls. 125)