Skírnir - 01.04.2004, Page 47

SKÍRNIR
í ORÐASTAÐ ALFÍFU
41
inn rennur upp koma svikin í ljós; Blávör er hegnt, konungborna
fólkið fær réttan hlut sinn og allir lifa ánægðir til æviloka.
Ævintýri á borð við söguna af Líneik og Laufeyju kann vel að
liggja frásögn Morkinskinnu til grundvallar. I því ljósi má jafn-
framt geta sér þess til að ástæða veru Alfífu í híbýlum Magnúsar
sé að hún viti erindi Óttu af fjölkynngi sinni, rétt eins og tröllið
Blávör veit af komu kóngssonar. Það er ekki laust við að frásagn-
ir af Alfífu dragi víðar nokkurn dám af stjúpusögum ævintýranna.
Ekki er langt seilst þar sem minnið um vondu stjúpuna er þekkt
um allan heim og það hefur átt verulegum vinsældum að fagna hér
á landi. Á 12. öld getur Oddur munkur Snorrason um stjúp-
mæðrasögur í Ólafs sögu Tryggvasonar og í Sverris sögu eftir Karl
Jónsson ábóta er minnst á stjúpmæðrasköp í „fornum sögum“.23
Af þessum frásögnum má ráða að minnið eigi sér djúpar rætur í ís-
lenskri munnmælahefð. Elsta heimildin sem varðveitir stjúpu-
minnið telst þó vera kvæðið Grógaldur sem er talið vera frá 13. öld
og þá er minnið að finna í fornaldarsögunum Hrólfs sögu kraka
og Hjálmþérs sögu og Ölvers.24 í kjölfarið fylgja fleiri fornaldar-
sögur og því næst yngri sögur og heill flokkur ævintýra.25
Vondar stjúpmæður eru iðulega af útlendu bergi brotnar, enda
er þær gjarna að finna á afskekktum stöðum. Þær heilla menn með
fegurð sinni og kurteisi og um leið og kóngur ber drottningarefni
sitt augum verður hann einatt gagntekinn af ást til hennar. Stjúp-
ur reynast oftast vera göldróttar og í íslensku sögunum eru þær
auk þess flestar hin verstu flögð en Einar Ól. Sveinsson telur að
það minni gæti hafa verið fundið upp hér á landi.26 Hins vegar
segir hann oft vera erfitt að gera skýran greinarmun á norninni og
tröllinu í stjúpunni, enda sé skammt þar á milli, þar sem tröll
ævintýranna séu einatt göldrótt. Vondar stjúpur eru ávallt á hött-
23 Oddur Snorrason: Saga Óláfs Tryggvasonar, 17; Konungasögur. Sagaer om
Sverre og hans efterfolgere, 7.
24 Einar Ól. Sveinsson: Um íslenzkarþjóðsögur, 217-221. Sjá einnig formála Að-
alheiðar Guðmundsdóttur að Ulfhams sögu, clxviii.
25 Einar Ól. Sveinsson tekur minnið til umfjöllunar í Verzeichnis islándischer
Márchenvarianten, nr. 556 III (bls. 71 o.áfr.).
26 Einar Ól. Sveinsson: Um íslenzkar þjóðsögur, 223.