Skírnir - 01.04.2004, Qupperneq 102

96
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
hvað greinir okkur frá réttlætisgyðjunni sem var ekki aðeins sjónu
firrt heldur tilheyrði ekki veröld okkar: mannheiminum. Hin rót-
tæka veraldarhyggja Solomons vekur ýmsar spurningar um sifja-
fræði réttlætisins sem sálrænnar hneigðar. Kostirnir þar eru með-
al annars a) hagfræðilíkan af manninum sem skynsemisveru er
gerir sér réttlætistilfinningarnar innlífar, meira eða minna vitandi
vits, til að koma ár sinni fyrir borð í samskiptum við aðra og „há-
marka“ hagsæld sína, b) frumhvatakenning um áskapaða hvöt
barnsins til að trúa á réttlætið og c) einhvers konar darvinsk þró-
unartilgáta um réttlætiskenndina sem hluta af aðlögunarferli homo
$apiens\ tilgáta sem gæti tengst a) eða b) en líka verið sett fram rök-
lega óháð þeim.43 Ástæður Solomons fyrir tilfinningavæðingu
réttlætisins útiloka ekki neinn þessara kosta en taka ekki heldur
skipulega einn þeirra fram yfir annan.
Ef við snúum okkur að lokum að siðlegum ástæðum Solomons
fyrir því að tilfinningavæða réttlætið þá tengjast þær aristótelískri
áherslu hans á réttlætið sem upprunalega persónudygð er síðar
leiti út á við og verði að félagslegri dygð. Réttlætið er, og hlýtur að
vera, umfram allt „innra með okkur“ sem einstaklingum, hreiðra
um sig í viðhorfum okkar hvers til annars, fremur en einhver kerf-
islæg hugsjón sem heimurinn skrýðir okkur.44 Þótt svo megi virð-
ast að slík persónutenging réttlætisins dragi úr því allan pólitískan
vígamóð þá stendur skoðun Solomons til dæmis ekki berskjölduð
frammi fyrir gagnrýni ýmissa vinstri manna í menntamálum sem
gagnrýnt hafa áherslu lífsleiknikennslu („character education")
samtíðarinnar á einstaklingsdygðir sem íhaldssama og hægri sinn-
aða.45 Hugmynd hans er alls ekki sú að félagslegar stofnanir og
tengsl komi réttlæti ekki við, heldur fremur hitt að ofuráherslan á
„kerfi“ þaggi niður í rödd einstaklingsins sem hrópar á réttlæti og
tákngeri úreltan (og sumir myndu segja karllægan) skilning á
„stjórnmálum" sem stjórn hreinnar skynsemi, rúinni tilfinning-
43 Ég ræð frekar í rúnir þessarar þroskagátu í 3. hluta (2003f) án þess að komast
þó að endanlegri niðurstöðu.
44 Sjá t.d. Solomon (1994), bls. 300; (2001), bls. 169.
45 Ég svara þeirri gagnrýni m.a. í greininni „Lífsleikni í skólum" í (2002b).