Skírnir - 01.04.2004, Qupperneq 151

SKÍRNIR
TÓMIÐ OG MYRKRIÐ
145
leikans, kynþáttahyggju sem var mikilvæg á þessum tíma á Vest-
urlöndum. Slík umræða rammaði inn og studdi við umræðu
Skírnis með skírskotun til ólíks þróunarstigs mismunandi menn-
inga og „kynþátta" klædda í sterkari vísindalegan búning. Áhersla
á rof, ekki samkennd, er sérlega áhugaverð í ljósi þess að á seinni
hluta 19. aldarinnar var Island að berjast fyrir sjálfstæði sínu, og að
svipaðar staðalmyndir höfðu oft verið notaðar til að vísa til Is-
lendinga eins og Afríkubúa. Islendingar lögðu áherslu á þætti eins
og tungumálið og söguna í virkri baráttu fyrir því að vera viður-
kenndir sem þjóð sem ætti rétt á sjálfstæði. Textar Skírnis í sam-
spili við aðra þætti gætu því hafa verið mikilvægir fyrir Islendinga
til að ímynda sér sig sem hluta af stærri heild Evrópubúa, staðsett-
ir á ákveðnum stað í þróunar- og kynþáttahugmyndum sem ein-
kenndu þetta tímabil og þannig frábrugðnir öðrum hópum sem
voru skilgreindir sem óæðri innan ramma sömu hugmynda. Þó má
einnig á vissan hátt hrósa höfundum Skírnis fyrir þær nákvæmu og
ítarlegu fréttir sem þeir fluttu af Afríku - þó að þær væru litaðar
af kynþáttafordómum og forræðishyggju, ráðandi hugmyndum
þess tíma - því textar ritsins fela í sér oft allnákvæma samantekt af
því sem frá sjónarhorni Evrópubúa voru helstu atburðir álfunnar.
Að lokum má velta fyrir sér þeim þáttum sem hér hafa verið
ræddir í tengslum við íslenskt samfélag samtímans. í þessu sam-
hengi má nefna gagnrýni Pauls Gilroy (1998) á að þau landamæri
sem enn eru dregin upp milli Evrópu og Afríku birtist m.a. í því
að saga Afríku sé almennt á einhvern hátt talin vera aðskilin sögu
Evrópu. Þetta birtist m.a. í því að saga nýlendutímans í Afríku er
venjulega flokkuð með sögu Afríku en ekki sögu Evrópu, rétt eins
og saga þrælahalds er flokkuð sem „svört“ saga, aðskilin frá Evr-
ópu og hugmyndastraumum upplýsingarinnar. Eins og fræði-
menn hafa lengi fjallað um í tengslum við þjóðerni og etníska hópa
byggja landamæri hópa á félagslegum og hugmyndafræðilegum
þáttum en ekki náttúrulegum (Barth 1969; Anderson 1983). Um-
fjöllun Skírnis um Afríku minnkaði nokkuð þegar líða tók á 19.
öldina, sem er merkilegt þegar haft er í huga að þetta var einnig
tími aukinnar samþættingar heimsins. Einnig má telja áhugavert í
þessu ljósi að fræðileg umræða sem hefur skírskotun til Afríku