Skírnir - 01.04.2004, Síða 191

SKÍRNIR
SYRPA UM ÞJÓÐERNISUMRÆÐU
185
graut frá bernsku var næstum allt synir og dætur bænda; það hef-
ur næstum allt ætlað sér að verða bjargálna bændafólk með kosn-
ingarétt fyrir karlkyns höfuð heimilisins, og, eins og Guðmundur
Hálfdanarson hefur sýnt fram á, átti langflestum strákum eftir að
takast að komast í tölu bænda, áður en tóku að opnast leiðir til að
stofna heimili í þéttbýli eða vestanhafs.105 Vinnumenn voru auð-
vitað að því leyti ólíklegri en bændur til að verða pólitískir að þeir
voru skrefi fjær því að öðlast kosningarétt. En ef við hugsum um
þessa hópa á hverjum tímapunkti voru vinnumennirnir yngri að
meðaltali og þannig væntanlega gjarnari á að samsama sig með
ungborinni tíð og þar með nýja grautnum. Þrátt fyrir ummæli Jak-
obs Hálfdanarsonar finnst mér koma til greina að gera ráð fyrir að
19. aldar heimili hafi verið í grófum dráttum hugmyndafræðilegar
einingar þar sem allir deildu viðhorfum húsbóndans í meginatrið-
um. Þetta er auðvitað býsna óvíst og auðvelt að hugsa sér tilfelli
þar sem það hafi ekki gerst. Á barnmörgu, fátæku heimili hefur
kannski ekki verið talað um stjórnmál eða ættjarðarást. Þegar
börnin vaxa upp fara þau elstu í vist til vandalausra, og elsti son-
urinn lendir á heimili hjá presti eða stórbónda þar sem nýi graut-
urinn er hafður um hönd. Vinnumaðurinn skynjar sig varla sem
heimamann á þessu heimili og kann að vera ósennilegt að hann fái
lyst á nýja grautnum.
Þetta tilbúna dæmi byggðist á því að stjórnmál og ættjarðarást
hafi ekki verið umtalsefni á heimili fátæka bóndans, meðan sonur-
inn var í bernsku, og svarið við því að hve miklu leyti pólitísk
þjóðernishyggja náði til sveitasamfélagsins í heild er mikið komið
undir því hvað við höldum um útbreiðslu boðskaparins meðal
bænda. Þá er líklega rétt að hugsa í einu lagi um þá tiltölulega fáu
bændur sem höfðu ekki kosningarétt vegna sveitarstyrksskuldar
og hina mörgu sem lengi framan af ómökuðu sig ekki á kjörstað í
Alþingiskosningum.
Til þjóðfundarins 1851 var kosið samkvæmt sérstökum lögum
sem veittu fullorðnum karlmönnum ívið rýmri kosningarétt en
105 Guðmundur Hálfdanarson, „íslensk þjóðfélagsþróun á 19. öld“ (1993), 24-
26.