Skírnir - 01.04.2004, Qupperneq 218

212
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
Telja verður að enga breytingu hafi átt, eða mátt, gera á þeim stjórnskip-
unarvenjum sem ríktu, þ.e. þingræðinu og þeirri reglu að þjóðhöfðinginn
endurskoðaði ekki persónulega ákvarðanir Alþingis. Það fór í reynd eitt
með löggjafarvaldið.
Síðan heldur hann áfram (bls. 579);
I öðru lagi var samþykkt breyting á stjórnarskrá með stjskl. nr. 97/1942
sem heimilaði stjórnarskrárbreytingu með sérstökum hætti. Þessa
heimild ber að skýra þröngt og óefað væri dómstólum heimilt að meta
það hvort stjórnarskrárgjafinn árið 1944 hafi gætt þeirra sjónarmiða og
heimilda sem þessar þröngu skorður settu honum. Minna má á í þessu
sambandi að allt kapp var lagt á að takmarka breytinguna við lýðveld-
isstofnunina eina til þess að tryggja einingu meðal þjóðar og eins milli
allra stjórnmálaflokka. Engin heimild var veitt til að breyta stjórn-
skipulegri stöðu Alþingis né skerða löggjafarvald þess með neinum
hætti.
Eins og fyrr er tekið fram gat það engan veginn falizt í stjórnskip-
unarlögunum nr. 97/1942, að arfgengt þjóðhöfðingjaembætti með
formlegu neitunarvaldi yrði flutt inn í landið; valdalaust, tákn-
rænt, þingkjörið tignarembætti var tímaskekkja sem menn af
augljósum ástæðum höfnuðu. I óbirtum fyrirlestri Þorsteins
Magnússonar, stjórnmálafræðings og forstöðumanns almennrar
skrifstofu Alþingis, sem hann hélt 1996, segir meðal annars að
leikreglur í samskiptum konungs og þings hafi verið skýrar og
síðan heldur hann áfram:
Það var Alþingi sem fór með löggjafarvaldið og þjóðhöfðingjaembættið
var táknræn tignarstaða. Með tilkomu forseta var hins vegar nýtt embætti
komið til sögunnar og ekki tryggt að hefðir konungdæmisins héldust í
lýðveldinu. Forsetaembættið var í reynd óþekkt stærð í íslenzkum stjórn-
málum. Ef þjóðkjörinn forseti mundi líta á hlutverk sitt öðrum augum en
konungur og ekki líta á ákvæðið um synjunarvald sem dauðan bókstaf þá
væri hann kominn með mun meira vald en konungur hafði haft. í öðru
lagi stóðu menn frammi fyrir því að árið 1942 hafði Sveinn Björnsson,
þáverandi ríkisstjóri, (handhafi konungsvalds), skipað utanþingsstjórnina
sem meiri hluti Alþingis undi mjög illa. Þetta var í fyrsta skipti frá því að
landið varð fullvalda 1918 sem þjóðhöfðinginn beitti bókstaflega valdi