Skírnir - 01.04.2004, Side 226

220
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
andi haggast ekki réttarstaða embættisins innan stjórnskipunar-
innar.
Þórður Bogason kemst meðal annars svo að orði (bls. 567):
Af öllum umræðunum virðist ljóst að meiri hluti þingmanna skynjaði þá
skoðun í þjóðfélaginu að þjóðin fengi sjálf að velja þjóðhöfðingja. Með
vísan til þeirra þröngu heimilda sem lágu til grundvallar stjórnskipunar-
breytingum í kjölfar stofnunar lýðveldis, verður að vara mjög við því að
dregnar séu of víðtækar ályktanir af þjóðkjöri forseta innan stjórnskipun-
arinnar. Það var ef til vill fyrst og fremst tilfinningamál meðal þjóðarinn-
ar. Ekki sýnist unnt að leggja rýmri merkingu í þjóðkjör forseta en þá að
þjóðin velur sér þjóðhöfðingja beinni kosningu, í stað þess að Alþingi
hefði ella kosið hann, þ.e. óbein kosning, og að þjóðkjör forseta hafi eng-
in teljandi áhrif á túlkun 2. og 26. gr. stjskr. Þar skiptir mun meira máli að
í alþingiskosningum ákveður þjóðin, þ.e. sá hluti hennar sem hefur kosn-
ingarétt, hverjir skuli vera fulltrúar hennar á löggjafarþinginu.
Þessu er síðar bætt við (bls. 569-70):
Því verður að játa að margir þingmenn töldu svonefndan málskotsrétt
forseta vera efnislegan og gerðu tilraunir til að skýra þá stöðu sem upp
gæti komið og réttlætti að ákvæðinu yrði beitt. En jafnframt var ljóst að
Alþingi var ekki á því að gefa neitt eftir af sínu valdi eða stöðu við breyt-
inguna. Þessu til stuðnings má benda á skýringu á ákvæðum 3. gr. í grein-
argerð þeirri sem fylgdi frumvarpinu en breyting frá þingkjöri í þjóðkjör
forseta skipti ekki máli varðandi inntak hennar:
Fer einnig vel á því, að Alþingi kjósi forseta, þar sem ætlunin er að sú,
að það haldi sama valdi á málefnum ríkisins og það hefur haft, og for-
seti verður því háður þinginu með svipuðum hætti og konungur er nú
í framkvæmdinni.
Þarna vógust á tvö ósættanleg sjónarmið sem stundum komu fram hjá
einum og sama ræðumanni. Tekizt var á um hvort forseti skyldi vera
ópólitískur þjóðhöfðingi, líkt og þjóðhöfðinginn hafði verið, eða hvort
hann skyldi hafa pólitísk völd. Enginn efi er um að lögð var megináherzla
á tignarstöðu þjóðhöfðingjans sem hafinn væri yfir stjórnmálaerjur líð-
andi stundar. Ollum ákvörðunum um ábyrgð forseta eða nauðsynleg völd
hans sem stjórnmálaleiðtoga var skotið á frest. Þar sem ekki er hægt að ná
fram heillegri mynd af ótvíræðum vilja Alþingis varðandi beitingu 26. gr.