Skírnir - 01.04.2004, Qupperneq 232

226
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
fram af tilliti til forseta og hugsanlegrar endurskoðunar á gjörðum hans
heldur vegna borgaranna. Borgari sem hvetur forseta íslands til að aðhaf-
ast eitthvað það sem er gegn stjórnskipulegri stöðu embættisins, gæti
hugsanlega verið að miða að því að breyta stjórnskipaninni á ólögmætan
hátt.
Hvernig geta þegnar þjóðfélagsins átt yfir höfði sér langvarandi
fangelsisvist fyrir að brjóta reglur sem eru óljósar eða jafnvel alls
ekki til? Það sem hér er sagt um hlut forseta í löggjafarvaldi á
einnig við Alþingi. Engar skýrar reglur eru til um það hvort og
hvenær lög samrýmist ákvæðum stjórnarskrár og nokkrir dómar
hafa gengið þar sem lög frá Alþingi hafa verið talin fara í bága við
ákvæði hennar og þá einkum mannréttindaákvæði. Á að draga
alþingismenn til ábyrgðar fyrir að hafa framið refsiverðan verkn-
að?
Auðvitað má taka undir það að skýrar reglur séu ekki einungis
æskilegar, heldur einnig nauðsynlegar. Hins vegar er alltaf álitamál
hversu langt skal ganga í að njörfa þjóðfélagið niður með reglum.
Á sumum sviðum eru skýrar og afdráttarlausar reglur óhjákvæmi-
legar, svo sem reglur um refsiviðurlög, frelsisskerðingu og álagn-
ingu byrða á þegnana, en á öðrum sviðum má slaka á. Ofregling-
ur leiðir allt of oft til harðstjórnar. Siðareglur einkenna frjálst
þjóðfélag; valdsreglur alræðisþjóðfélag þótt ekki séu skilin skörp.
Af umræðum á Islandi - meðal annars af skrifum Þórðar Boga-
sonar sem hér eru til umfjöllunar - virðist mega álykta að ekki sé
gert ráð fyrir að menn láti almennt siðgæði stjórna gerðum sínum,
knýja verði menn til ákveðinnar breytni með óttanum við valdið.
Um hugsanlegar ástæður fyrir beitingu málskotsréttar hafnar
Þórður minnihlutavernd, en lætur þess þó jafnframt getið að í
stjórnarskrám sumra ríkja sé slík vernd veitt. Vandséð er þá hvers
vegna forseti gæti ekki beitt slíkri heimild ef Alþingi samþykkti
lög sem gengju freklega á rétt minnihlutahópa. Hér er lítið sam-
ræmi í röksemdafærslu.
Þá er varpað fram spurningu um hvort forseti hafi almenna
heimild til að bera lög undir þjóðaratkvæði og spurningunni svar-
að neitandi og nánari útlistun er á þessa leið (bls. 573):