Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.11.2018, Side 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.11. 2018
VIÐTAL
P
álmar Ólason arkitekt, skipulags-
fræðingur og framhaldsskólakenn-
ari með meiru varð áttræður á dög-
unum og heldur af því tilefni sína
fyrstu tónleika nú um helgina,
laugardaginn 10. nóvember. Einnig kemur út
geisladiskur með ljúfri píanótónlist sem Pálmar
spilar.
Margir þekkja verk Pálmars, svo sem Fjöl-
brautaskólann í Garðabæ, sem hann teiknaði
með Einari Ingimarssyni, en áhrifa hans gætir
ekki síður í íslenskri dægurlagatónlist. Á náms-
árum sínum á Ítalíu sendi hann nefnilega heim
ítölsk lög ásamt textum sem Haukur Morthens,
Ellý Vilhjálms og Ragnar Bjarnason, meðal
annarra, sungu í sínum útgáfum við miklar vin-
sældir. Sjálfur var hann á kafi í leiklist og tónlist
og það ævintýri fylgdi honum líka til Ítalíu á
námsárunum í arkitektúr en minna fór fyrir því,
þegar hann sneri sér alfarið að arkitektúr og
skipulagsfræðum. Tilviljun réð því að áratugum
síðar fór hann aftur að vinna sem tónlist-
armaður.
Sveitaheimili í miðbænum
Hvaðan ertu upprunninn?
„Ég er fæddur og uppalinn í Reykjavík en
heimilið var á vissan hátt sveitaheimili. For-
eldrar mínir voru fædd og uppalin í Rangár-
vallasýslu og á heimili okkar í Norðurmýrinni í
Reykjavík, við Skeggjagötu, komu allir við sem
bjuggu í Fljótshlíðinni eða undir Austur-
Eyjafjöllum og áttu erindi til Reykjavíkur, á
þessum tíma fór fólk ekki á gistihús heldur til
vina og ættingja og tengslin voru því mjög sterk
við sveitina. Þetta var það mikið að ég man eitt
sinn þegar við fjölskyldan sátum við eldhús-
borðið sagði mamma; „Það er bara enginn í
mat!““ segir Pálmar en við sitjum á kaffihúsi í
miðbæ Garðabæjar og ætlum að fara yfir brota-
brot af viðburðaríku lífi hans.
Foreldrar hans voru Óli Pálmason og Anna
Tómasdóttir. Móðir hans var heimavinnandi og
faðir hans rak verktakafyrirtæki en var áður
leigubílstjóri og í lögreglunni og var stundum
nefndur „bílstjóri“, það voru ekki það margir
sem áttu bifreið á þessum tíma.
Kom tónlistin fljótt inn í þitt líf?
„Mamma var organisti í kirkjunum á Hlíðar-
enda og á Breiðabólstað í Fljótshlíð og mikill
listamaður. Þær voru fimm systur og tveir
bræður og systurnar mjög söngelskar. Mér
finnst ég sjálfur hafa sungið áður en ég byrjaði
að tala, bæði sönglög og þjóðlög og svo kunni ein
móðursystir mín allar revíur utan að og þannig
byrjaði ég sjálfur strax að syngja revíulögin og
kann þau enn í dag, lög sem í dag eru sum
gleymd.“
Hugsaðirðu einhvern tímann að tónlistin gæti
orðið einhvers konar starf?
„Nei, það var svo skrýtið að þetta varð sjálf-
sagður hluti af lífinu. Átta eða níu ára gamall fór
ég í píanótíma, en ég var alveg sérlega latur nem-
andi og Dóra frænka mín, við erum systrabörn,
var svo fengin til að sitja hjá mér og láta mig æfa
heima. Ég segi alltaf að það sé henni að þakka að
ég skuli spila á píanó í dag, hún var gallhörð og
strangur kennari. Ég tolldi við þetta í tvö ár en
svo bara sagði ég nei, ekki fleiri píanótímar. Tólf
ára fór ég til Gunnars Sigurgeirssonar píanó-
kennara, en ekki nennti ég heldur þá að sitja við
og æfa mig fyrir tíma. Ég hélt þó áfram að spila
sjálfur og þrettán ára gamall spilaði ég á böllum, á
harmonikku og píanó, bæði einn og með fleirum,
þá voru þessar svokölluðu dansæfingar í skólum
og ég spilaði mikið og allt eftir eyranu. Því litla
sem ég lærði af nótum tapaði ég að mestu niður
og hef alla tíð spilað eftir eyranu.“
Sýndu dansinn rock’n’roll
Pálmar varð fljótt öflugur á skemmtunum
skátahreyfingarinnar. Flestir skátar þessa
tíma þekkja „Púlla“ eins og hann var kallaður,
en hann fór um allt land með skátaskemmt-
anirnar.
„Skátaskemmtanirnar voru miklir viðburðir
á þessum tíma og flottir kabarettar settir þar
upp árlega. Í fyrstu aðstoðaði ég við uppsetn-
ingar og síðan tók ég við og sá um í dágóðan
tíma; þýddi og samdi leikrit, lék í þeim, samdi
tónlistina, lög og texta og var allt í öllu. Þar
fékk ég í raun og veru þá útrás sem ég þurfti
fyrir það að skapa og spila og þrátt fyrir að ég
hafi hugsað það meðan ég var í námi í MR að
fara kannski í tónlistarskóla uppfyllti þetta
mína þörf. Það varð að samkomulagi á heim-
ilinu að það væri nóg að vera í einum skóla og
ég átti að standa mig í honum og þau sögðu að
ef ég vildi leggja tónlistina fyrir mig eftir
menntaskóla færi ég þá í það nám.“
Pálmar fór meðfram menntaskólanámi að
vinna hjá Leikfélagi Reykjavíkur, spilaði þar
undir í leikritum með stórskotaliði leiklistar-
innar, fór með leikhópi í hringferð um landið
og í MR var hann virkur í félagslífinu, var með-
al annars formaður Herranætur og kom mikið
fram á skemmtunum.
„Við Bryndís Schram sýndum nokkrum
sinnum dansatriði og bar þar hæst þegar við
sýndum dansinn rock’n’roll í fyrsta sinn á Ís-
landi! Ómar Ragnarsson kom fram í fyrsta
sinn í MR og var ég þá undirleikari hans og átti
síðan eftir að vera einn af undirleikurum hans í
nokkur ár á eftir. Allir bjuggust við að ég færi í
nám tengt leiklist eða tónlist og ég get eigin-
lega ekki skýrt af hverju leið mín lá ekki þang-
að. Ég hafði fundið það að ég hafði mikinn
áhuga á grafík og hönnun svo ég tók þá
ákvörðun að fara í arkitektúr og listasögu. Það
var líklega það tæknilegasta miðað við áhuga
minn á námi tengtlistum. Ég man eftir því að á
útskriftinni sagði æskufélagi minn, Gylfi
Reykdal, mér að hann væri að spá í að fara í
arkitektúr í Róm. „Hvað segirðu?“ sagði ég.
„Ég kem bara með þér!“
Þetta kom flatt upp á fólk og ég man að mjög
góð vinkona foreldra minna heyrði að ég væri
að fara út að læra og gerði ráð fyrir að ég ætl-
aði í leiklist en maðurinn hennar leiðrétti:
„Neinei, hann ætlar í arkitektúr.“ Hún sagðist
vera guðslifandi fegin að ég ætlaði í eitthvað al-
mennilegt!“
Með bóhemum og
listamönnum Ítalíu
Ítalíuárin mörkuðu Pálmar hvað mest af öllu í
hans lífi segir hann. Hann var þá kominn á fast
með eiginkonu sinni, Sigurveigu Sveinsdóttur,
en hún varð eftir heima og þau hittust á sumr-
in. Þeir félagar voru fljótir að ná tökum á
ítölskunni og það gekk vel að komast inn í sam-
félagið nema að sú vínmenning Ítala að drekka
vín með mat var svo sjálfsögð að þeirra há-
skólanemanna beið fjórðungur úr lítra af víni í
hádegismatnum. Þeir áttuðu sig fljótt á að það
gengi ekki því þeir urðu svo syfjaðir í kennslu-
stundunum og báðust undan víni í hádeginu.
Þetta þótti Ítölunum stórundarlegt.
„Fimm hundruð manns voru skráðir í bekk-
inn í Rómarháskóla, en rúmlega 50 útskrifuð-
ust á hverju ári. Allir gátu skráð sig en síðan
voru kannski bara áttatíu borð í kennslustof-
unum. Við komumst að því seinna að sumir
nemendanna voru með heilu teiknistofurnar á
bak við sig en það var talsverð stéttaskipting í
skólanum á þessum tíma, 1959. Okkur þótti eðli-
legt að vinna með náminu en komumst að því að
litið var niður á til dæmis ítölsku nemendurna
sem urðu að gera það.
Háskólasamfélagið var stétt betri borgara og
á sunnudögum milli sex og átta hittust nem-
endur á heimilum foreldra sinna til að syngja og
dansa en þrátt fyrir að samfélagið væri á marg-
an hátt bóhemískt og umburðarlynt með sínu
listamannaumhverfi var það afar íhaldssamt á
öðrum sviðum og stúlkur sáust til dæmis ekki
úti eftir hálfníu á kvöldin. Þetta þótti okkur
stórfurðulegt. Við áttum auðvelt með að kynn-
ast Ítölunum og eignuðumst þarna vini fyrir
lífstíð.“
Tónlist, textar og plötur sent heim
Á listamannakránni, við Marguttagötu, nærri
Piazza del Popolo, eignaðist Pálmar sitt eigið
borð því fljótlega eftir að hann kom út fór hann
að spila þar við frábærar undirtektir. Pálmar
fékk frítt að borða og allir sem sátu við hans
borð fengu frítt að drekka. Þetta var kráin sem
allir helstu listamenn landsins komu á og fræg-
asti rokksöngvari Ítala á þeim tíma, Adriano
Celentano, var fastagestur við borðið hjá Pálm-
ari og vildi fá hann í hljómsveitina með sér.
Pálmar var í hringiðunni og alls kyns fólk varð á
vegi hans; aukaleikarar kvikmyndar Federicos
Fellinis, La Dolce Vita, sem frumsýnd var ári
eftir að Pálmar kom út, héngu á kránni og urðu
góðir félagar hans.
Námið sóttist vel hjá Pálmari, sérstaklega í
tæknilega hlutanum og Gylfi sló í gegn í frí-
hendisteikningu, en á þessum tíma voru enn
vofur Mússólíni-tímabilsins á sveimi þar sem út-
lendingar voru fyrirlitnir og í skólanum man
Pálmar vel eftir slíkum kennurum en segist
hins vegar helst vilja minnast góðu hlutanna og
Ítalía gerði annað en að móta aðeins hann sjálf-
an.
„Ég hlustaði auðvitað mikið á tónlist úti og
byrjaði að senda lög heim, nótur og plötur, til fé-
laga minna; Kristjáns Kristjánssonar í KK-
sextettinum sem Raggi Bjarna og Ellý Vil-
hjálms voru hjá, en Ellý þekkti ég vel, og svo til
Hauks Morthens, sem var góður vinur minn,“
segir Pálmar en þess má geta að Haukur Mort-
hens var fyrsti útlendingurinn sem söng ítalskt
lag Domenicos Modugnos; Ciao, Ciao Bambina,
en lagið sendi Pálmar heim.
„Það hittist bara þannig á að þegar lagið vann
söngvakeppnina í San Remo, kom textinn strax
sömu nóttina upp í hugann og ég sendi Hauki
þetta um leið en hann var þá að fara að taka upp
plötu. Ég samdi nokkra texta fyrir hann, Ellý
og Ragnar Bjarnason og fjögur lög af þessum
lögum rötuðu á plötur. Svo voru líka lög sem ég
sendi sem ég var ekki búinn að búa til texta við.“
Pálmar sendi KK mikið af nótum og svo sendi
hann Sigurveigu plötur sem hún lánaði Hauki
og KK og fékk aftur þegar þeir voru búnir að
læra lögin. Sem dæmi um áhrif sem Pálmar og
Ítalíudvöl hans hafði á íslenska söngmenningu á
þessum tíma eru fyrstu tvö lögin sem Ellý söng
inn á plötu, „Ég vil fara upp í sveit“ og „Kveðju
sendir blærinn“; lög sem Pálmar sendi til Ís-
lands. Textinn við það síðarnefnda er eftir
Pálmar. Það er óvíst að lögin hefðu borist til Ís-
lands eða nokkru sinni verið sungin af Ellý ef
arkitektúrneminn í Róm hefði ekki verið
ástríðufullur tónlistarunnandi.
„Ég segi nú bara ítölsku lögin, en ég sendi
þeim ýmis fleiri lög þótt þau ítölsku hafi verið í
fyrirrúmi. Hvatinn að þessum tónleikum sem
verða núna er fundur vina minna í félags-
starfsemi sem ég er í þar sem þeir spiluðu lög
frá ítölsku árunum mínum. Margir hafa beðið
um að það yrði endurtekið og svo þegar ljóst var
að ég ætlaði ekki að halda upp á áttræðis-
afmælið mitt hringdu þeir í mig og sögðu:
„Jæja, þú ert að svíkja okkur um veislu! Við
ætlum bara að halda tónlistarveislu en þú verð-
ur að vera með.“ Svo að uppstaðan í tónleik-
unum eru gömlu ítölsku lögin. Það er svo magn-
að þetta nýja líf sem þau fengu í höndum
íslenskra tónlistarmanna sem eru allir meira og
minna góðir vinir mínir.“
Gengisfellingin beindi til Svíþjóðar
Seinna árið í Róm bættust við þeir Sigurjón Jó-
hannsson í arkitektúr og Davíð Arnljótssoní
verkfræði og leigu þeir félagar þá saman íbúð
og gekk sambúðin mjög vel.
Miklar sviptingar urðu í lífi þeirra félaga sem
stunduðu námið í Róm þegar stóra gengisfell-
ingin varð árið 1960 en hún hafði almennt mikil
áhrif á námsmenn erlendis. Þrátt fyrir að eiga
ágætan sjóð eftir að hafa ætíð unnið með námi
dugði það ekki til og Pálmar neyddist til að
koma heim en hann kláraði arkitektúrinn síðar í
Svíþjóð. Á sama tíma hætti hann að koma fram
sem tónlistarmaður.
„Ég fór heim um haustið 1960, hóf störf hjá
Skarphéðni Jóhannssyni arkitekt og hóf svo
nám að nýju ári seinna. Árin í Svíþjóð urðu líka
mjög skemmtileg, bara allt öðruvísi, ég kynntist
sönglögunum sænsku, mínum eftirlætispíanó-
leikara, Jan Johansson, og fleirum. Ég starfaði
mikið heima við arkitektúrverkefni svo í raun
voru árin níu úti ekki nema rúmlega fimm sé
dvölin heima talin frá.
Þegar ég lauk náminu og var loksins búinn að
ákveða að ráða mig á sænska arkitektastofu sem
Ítölsk áhrif músík-
alska arkitektsins
Pálmar Ólason, arkitekt og tónlistarmaður með meiru, á sér ótal hliðar en hann er einn þeirra
sem færðu söngmenningu Íslands ítölsk áhrif í gegnum Hauk Morthens og Ellý Vilhjálms.
Pálmar rifjar það upp á tónleikum í kvöld, laugardagskvöld.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
’ Það er ekkert leiðinlegratil í þessum heimi en„grumpy old men“! Ég ræðiþað ef ég sé eitthvað jákvætt,
annars ekki.