Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.11.2018, Qupperneq 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.11. 2018
Ó
sköp er notalegt að fá enn eina
staðfestinguna á því að
„ástandið“ í þjóðfélaginu gefi
ekkert tilefni til alvarlegrar og
málefnalegrar umræðu á þjóð-
þinginu.
Háttvirtu hæstvirtan fyrir sér
Átakalínurnar snúast helst um það í augnablikinu
hvort eigi að kalla ráðherra hæstvirta og þingmenn
háttvirta eins og hefðin býður.
Umræða um þetta er þekkt.
Síðustu áratugi hefur hún oftast farið fram í upphafi
kjörtímabils þegar lærlingum í þingstörfum þótti
þetta skrítið og fóru hjá sér þegar þingforseti ávítti þá
fyrir brot á reglunni.
Var engu líkara en að nýliðarnir hefðu aldrei fylgst
með fréttum eða útsendingum frá Alþingi áður en
þeim skolaði inn, fullgildir þingmenn. Sérstaklega gat
þessi þáttur flækst fyrir sumum þeirra sem lentu í
stjórnarandstöðu og þótti erfitt að koma út úr sér orð-
inu „hæstvirtur“ um ráðherra sem þeir höfðu í kosn-
ingum fáum vikum fyrr talið helsta skaðvald og þjóðar
óvin.
Kannski hefur einhver þeirra óttast að grasrótin
myndi telja að lítið legðist fyrir kappa sem lyppaðist
niður fyrir valdsmönnum.
Þegar menn þroskuðust, sem var stundum hægfara
ferli, sáu þeir að þessi ávörp voru hluti af tilhlýðilegri
þinglegri virðingu sem eðlileg er talin í flestum lýð-
ræðisríkjum. Hún minnir þá sem um stundarsakir eru
kallaðir hæstvirtir eða háttvirtir á skyldur og ábyrgð
sem starfanum fylgir fremur en að þeir belgist út í
þeirri trú að persóna þeirra sjálfra hafi upphafist og
það jafnvel með varanlegum hætti.
Ráðherra sem skömmu síðar verður á ný almennur
þingmaður veit að nú er hann, venju samkvæmt,
„háttvirtur“ og á ekki í neinum böglingi með að ávarpa
þann sem situr í stólnum núna sem hæstvirtan.
Það er sem sagt verið að fjalla um starfann, skyld-
una og ábyrgðina en ekki manninn.
Efnt til illinda þegar samstaða
var málið
Fall íslensku bankanna þriggja var mikið. En þeir
áttu í þeim efnum samleið með hundruðum og jafnvel
þúsundum annarra banka víða um heim og þá ekki
síst á Vesturlöndum þar sem kerfi einkabanka er ráð-
andi. Þá var mikilvægast alls að þjappa þjóðinni sam-
an. Það var viðbótarólán að ósvífnir pólitískir lukk-
uriddarar komust að í skjóli múgsóeirða og reyndu að
nota það skipbrot, til að ná pólitískum markmiðum
sem höfðu ekkert með áfallið að gera.
Engar aðrar þjóðir fóru þá leið. Engu ríki datt í hug
að kollvarpa bæri stjórnarskrá landsins síns af slíkum
ástæðum. Ekkert benti til þess að ákvæði hennar
hefðu stuðlað að þessu bankalega óláni.
Bankakerfi á barnsskóm
Það vill gleymast að einkarekið bankakerfi hafði að-
eins verið til sem meginregla á Íslandi í rúman hálfan
áratug.
Það virtist í fyrstu vera yfirgengileg hundaheppni
að það væri að taka sín fyrstu skref í átt að því sem
annars staðar tíðkaðist nákvæmlega á þeim tíma þeg-
ar alþjóðvæðingin var að breyta öllum leikreglum og
framboð fjár var meira en lengi hafði sést.
Einhverjir lásu þetta vitlaust og töldu að séríslensk
gen og einstök snilld sem varðveist hefði nyrst í ís-
köldum sjó hefði eitthvað með þetta að gera.
Staðan á lánsfjármörkuðum var þannig þá að það
hefði þurft stórbrotna staðfestu til að sækja sér ekki
hvern hnefann á fætur öðrum og lána það áfram án
mikillar varfærni. Þannig mátti margfalda stærð
banka á örfáum árum.
Og nú vita menn, sem endurskoðendur bankakerf-
isins segjast ekki hafa vitað þá, að algjörlega ástæðu-
laust þótti að sýna hefðbundna gát um útlán. Og þegar
við þetta óvenjulega ástand bættist að áhættufíklar
höfðu komið sér í þá stöðu að ábyrgðarmenn bank-
anna gátu ekki sagt nei við þá, varð staðan smám sam-
an ósjálfbær. Sá þáttur kom ekki í ljós fyrr en allt of
seint.
Sakbendingar
Atburðarásin sú laut sama lögmáli og lýsir sér í mörg-
um fréttum af starfi slökkviliða. „Þegar slökkviliðið
kom að var allt alelda. Slökkvistarfið gekk vel en þeg-
ar því lauk var allt brunnið sem brunnið gat.“ Leynd-
ur eldur sem blossar upp í óviðráðanlegri mynd er
ógnvaldur allra slökkviliða. Almennt er slökkviliðinu
aldrei kennt um brunana, enda þarf mikla ósvífni til
þess. En það var reynt og þeir sem síst skyldi kostuðu
það.
Stjórnarskráin líka
Og svo komu enn furðulegri tilþrif. Í mekkinum eftir
„hrun,“ þegar enginn sá út úr augum, var ákveðið að
kenna stjórnarskránni um það líka að þrír bankar risu
ekki undir sjálfum sér.
Hin raunverulega ástæða þess að sótt var að alsak-
lausri lýðveldisstjórnarskránni kom ekki í ljós strax. Í
uppnáminu voru þeir auðvitað til sem lögðu trúnað á
spuna loddaranna sem bankafallið og skipulögð múg-
æsing skolaði í ráðherrastóla. En smám saman varð
flestum ljóst að þetta var angi af öðru máli.
Það átti að nota áfallið sem þjóðin var í til að troða
henni inn í ESB og leggja helsi evrunnar á hana. Eftir
það fengi hún aldrei brotið sig lausa. En vandinn var
að stjórnarskráin leyfir ekki aðild. Því varð að gera
breytingar á henni hvað sem það kostaði. Það hefði
þjóðin aldrei samþykkt ef hin raunverulega ástæða
væri gefin upp. Þess vegna var sett á svið leikrit, mik-
ið og ómerkilegt.
Kynt var undir „kröfu þjóðarinnar“ um nýja stjórn-
arskrá vegna „hrunsins“. „Slembiúrtak“ þjóðarinnar
var sent í dagpart í Laugardalshöll og þar fór fram
ótrúlegt skrípó. Engar raunverulegar umræður. En
við hvert borð sat tugur manna saman með umræðu-
stjóra sem skrifuðu stikkorð á blað! Og öll „borðin“ án
þess að nokkur almenn umræða færi fram komu upp
með sömu stikkorðin, sem ekki var undarlegt. En það
var tekið eins og mikilvæg skilaboð í andaglasi. Þetta
hefði eins getað verið í leikskóla eins og undirbún-
ingur á breytingum á stjórnarskrá landsins.
Engum var sagt að allt sem þetta leikrit snerist um
var að ná því fram að breyta stjórnarskránni, svo
hægt væri að þrýsta þjóðinni inn í ESB á meðan hún
væri enn í sjokkinu eftir „hrun“.
Loftið hreinsast
Eftir því sem umræðan verður jarðbundnari treysta
sífellt færri sér til að neita því að forsenda bjargræðis
eftir „hrun“ var sú að Ísland hefði ekki verið bundið á
klafa evru eins og Grikkir, en hefði eigin mynt og
nægilegt fullveldi enn þá til að taka sjálfstæðar
Taki þingið á honum
stóra sínum þá
verður ekkert
eftirhrun eftir hrun
’
Vissulega er ástæðulaust að ætla að
forsetinn sem nú situr, þótt mun
veikari sé fyrir ESB en fyrirrennarar
hans, muni bregðast sjálfum sér og þjóð-
inni í þessum efnum. Og þjóðinni má
treysta verði lagt í Icesave, töku II.
Reykjavíkurbréf09.11.18