Morgunblaðið - 06.02.2019, Síða 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. FEBRÚAR 2019
VIÐTAL
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
„Mín nálgun að þessum stóru málum
fyrir Íslendinga, fiskveiðistjórnun
og fyrirkomulagi sjávarútvegs á Ís-
landi, er vísindaleg. Ég segi ekkert
um þessi mál annað en það sem
sterk fræðileg og empirísk rök, þ.e.
bæði fræði og reynsla segja til um,“
segir Ragnar Árnason, prófessor í
fiskihagfræði, en hann er sjötugur í
dag. Hann segir það hafa verið sitt
helsta boðorð í lífinu að reyna að
breyta eftir þeirri bestu vísindalegu
þekkingu sem völ er á, og að nýta
hana til að hámarka velsæld almenn-
ings.
Ragnar er einkum kunnur fyrir
fræðistörf sín sem lúta að nýtingu
sjávarauðlindanna og kvótakerfinu,
og hefur verið gagnrýndur af and-
stæðingum núverandi aflamarks-
kerfis fyrir. „Ég hef í sjálfu sér enga
persónulega afstöðu í þessum mál-
um annað en að ég vil gera það sem
hámarkar hagsæld þjóðarinnar í
heild, sem gerir Íslendinga eins ríka
og hægt er,“ segir Ragnar og ítrekar
að það ríkidæmi felist ekki bara í
peningalegum auðæfum heldur
einnig í hlutum eins og umhverfi,
landslagsperlum og öðrum hlutum
sem fólk nýtur.
Menn fara vel með eign sína
Nám- og starfsferill Ragnars
spannar nú rúmlega hálfa öld, en
hann lauk mastersgráðum í hag-
fræði annars vegar og hagmæl-
ingum hins vegar við hinn virta
London School of Economics á átt-
unda áratugnum áður en hann hélt
til University of British Columbia
Vancouver í doktorsnám í auðlinda-
hagfræði. Þegar heim var komið
fékk Ragnar þegar í stað stöðu við
Háskóla Íslands, fyrst við stærð-
fræðideild skólans og síðar sem lekt-
or við hagfræðideildina. Árið 1989
var Ragnar svo skipaður prófessor í
fiskihagfræði við háskólann.
Samhliða fræðistörfum sínum hef-
ur Ragnar iðulega verið kallaður til
ráðgjafar bæði hérlendis og erlendis
í málefnum sem snúa að fiskveiði-
stjórnunarkerfum og átti hann til
dæmis virkan þátt í að koma á fyrsta
íslenska kvótakerfinu í veiðum á ís-
lenskri síld og var stjórnvöldum
einnig innan handar þegar núver-
andi kerfi var sett á árið 1984 og
endurbætt 1990.
Ragnar segir minnisstæðustu
tímamótin á sínum ferli vera annars
vegar greinar sem hann skrifaði
1990 um fiskveiðistjórnun með lág-
marksupplýsingum, og hins vegar
stór alþjóðleg ráðstefna sem hann
efndi til hér á landi árið 1988 undir
yfirskriftinni „Rights based fishing“,
en þar komu helstu fiskihagfræð-
ingar heims saman og ræddu fisk-
veiðar á grundvelli veiðiréttinda.
„Það djúpa spor sem sú ráðstefna
skildi eftir sig var að það væri senni-
lega ekki hægt að ná árangri í fisk-
veiðistjórnun, sem ekki byggðust á
réttindum, og þau réttindi væru í
raun eignarréttindi,“ segir Ragnar,
en sú hugsun hefur í raun orðið að
leiðarstefi í fiskveiðistjórnun í heim-
inum. „Grundvallarhugsunin er
þessi; menn fara vel með það sem
þeir eiga. Ef menn eru í þeirri stöðu
að þeir uppskera eins og þeir sá,
munu þeir sá vel. Og eignarrétt-
arfyrirkomulagið sem er undir-
staðan undir markaðshagkerfinu er
það líka í sjávarútvegi.“ Ragnar seg-
ir að þessa speki megi rekja a.m.k.
aftur til Aristótelesar, sem hafi á
sínum tíma tekið eftir því að allt sem
var í sameign í Aþenu hafi verið illa
hirt um, en að hitt sem menn áttu
sjálfir var vel við haldið. „Þetta er
þema sem ég hef síðan þróað áfram,
efnahagsskipulag á grundvelli eign-
arréttar,“ segir Ragnar og bætir við
að eina mögulega leiðin til þess að
stýra fjölstofna fiskveiðum vel sé á
grundvelli aflakvótakerfa og þeirra
upplýsinga um kvótavirði sem þau
veita. Hann hafi þróað þá hugmynd
að mögulegt væri að láta markaðinn
aðstoða við setningu heildarkvóta,
þar sem verðmæti aflakvótanna end-
urspegli í raun væntingar manna um
það hvernig fiskistofnarnir muni
þróast í framtíðinni. „Því miður hafa
engin stjórnvöld gert þetta í reynd,
en aðrir fræðimenn hafa skoðað
þetta og fallist á að fræðilega eigi
þetta að geta gengið upp.“
Þróunarstarf fyrirferðarmikið
Ráðgjafar Ragnars hefur verið
leitað víðsvegar um heiminn. „Ef
það er eitthvað sem ég er hreykinn
af, þá er það að ég hef varið stórum
hluta minnar starfsævi í að ráð-
leggja erlendum þjóðum hvernig
þær eigi að standa að fiskveiði-
stjórnun í sínum löndum,“ segir
Ragnar. Sú ráðgjöf var í upphafi að-
allega til þróaðra landa eins og
Bandaríkjanna, Kanada og Bret-
lands en síðar hafi hann með aðstoð
Alþjóðabankans, FAO og annarra
þróunarstofnana veitt ráðgjöf til
milliþróaðra ríkja í Suður-Ameríku,
sem hafi mörg hver tekið upp afla-
kvótakerfi, og þróunarlanda í Afríku
og í minna mæli í Asíu. „Í þróunar-
löndunum hef ég ekki lagt til að þau
taki upp aflamarkskerfi, enda þarf
slíkt kerfi ákveðna innviði til þess að
það gangi upp, heldur önnur eignar-
réttarkerfi“ segir Ragnar. Engu að
síður hefur ráðgjöf hans þýtt að í
dag er nær fjórðungur sjávarútvegs
í heiminum gerður út með kvóta-
kerfi.
Eldisfiskur æ fyrirferðarmeiri
Ragnar segir íslenskan sjávar-
útveg standa vel, en að það þurfi að
huga að framtíðinni. „Við Íslend-
ingar byggjum afkomu þjóðarinnar í
ríkum mæli á sjávarútvegi enn þann
dag í dag og sú undirstaða er áreið-
anlegri en ferðamennskan. En við
megum ekki gleyma því að sjávar-
útvegurinn er einungis hluti af miklu
stærri iðnaði sem er matvælafram-
leiðsla í heiminum. Í framleiðslu
fiskafurða er fiskeldi sennilega al-
varlegasta ógnin við hefðbundnar
fiskveiðar í dag,“ segir Ragnar.
Hann bendir á að fiskeldi hafi vaxið
hröðum skrefum á síðustu áratugum
frá því að vera hverfandi upp í að
vera meira en helmingur af þeim
fiski sem nú er framleiddur til
manneldis.
„Þessi iðnaður vex um 5-7% á ári,
þannig að það er fyrirsjáanlegt að á
komandi áratugum verði þorrinn af
þeim fiski sem boðinn er fram eldis-
fiskur og framboð hans fylgir allt
öðrum lögmálum en framboðið á
villtum fiski, líkt og landbúnaðar-
framleiðsla á kjöti fylgir öðrum lög-
málum en villibráð.“ Ragnar segir
þetta þýða að það muni verða miklu
erfiðara í framtíðinni að hafa hagnað
af góðum náttúrulegum aðstæðum
til fiskveiða. „Og sá hagnaður sem
mun verða á komandi áratugum
verður fyrst og fremst í vöruþróun
og markaðssetningu á fiskafurð-
unum, þannig að við Íslendingar get-
um ekki reiknað með því að geta
byggt efnahagslega velferð okkar á
góðum náttúruauðlindum til sjávar,
heldur verðum við að byggja hana á
því að vera öflugir í þróun á fisk-
afurðum í framtíðinni, vera virkir í
fiskeldinu og umfram allt að vera
sterkir í vöruþróun, markaðs-
setningu og dreifingu á fiski,“ segir
Ragnar.
Til þess þurfi að byggja á núver-
andi sjávarútvegi, en Íslendingar
hafi nú þar enn nokkurt forskot á
aðrar þjóðir. „En til þess að halda
því þarf sjávarútvegurinn að hafa
góða afkomu svo hann hafi fjárfest-
ingarfé og þar með getu til þess að
leggja í þær fjárfestingar og stunda
það þróunarstarf sem er nauðsyn-
legt til að við getum haldið stöðu
okkar sem stór og öflugur aðili á
fiskmörkuðum í heiminum líkt og við
erum í dag.“ Ragnar bætir við að
stjórnvöld geti komið þar að málum
með því að skipa sérstaka framtíðar-
nefnd til að fara yfir þessi mál.
Gengið á gæði landsins
Talið berst að ferðamannaiðn-
aðinum og því hvernig hann treystir
á íslenskar náttúruauðlindir. „Ís-
lenskur ferðamannaiðnaður í dag
minnir mjög á íslenskar fiskveiðar
eins og þær voru fyrir 50-100 árum.
Það eru mjög mörg fyrirtæki um hit-
una, og þau sækja í takmarkaðar
náttúruauðlindir, sem eru íslenskt
landslag og náttúruperlur af ýmsu
tagi, án tillits til þess skaða sem þau
valda á þessum náttúrugæðum og
þess óhagræðis sem þeirra eigin sala
veldur öðrum fyrirtækjum og ferða-
mönnum á vegum annarra fyrir-
tækja. Afleiðingin er raunverulega
sú sama og við sáum í sjávarútveg-
inum, ofsókn og ofnýting á þessum
takmörkuðu náttúruauðlindum. Við
þurfum að taka upp kerfi á Íslandi,
nokkurs konar ferðamennskustjórn-
un, sem skapar hvata til þess að
ferðaiðnaðurinn hámarki hinn þjóð-
hagslega ávinning sem Íslendingar
hafa af þessari ferðamennsku,“ segir
Ragnar.
Hann nefnir sem dæmi um óhag-
ræðið að venjulegir Íslendingar hafi
áður getað ferðast óhindrað um
landið og notið gæða þess, en verði
nú fyrir óþægindum vegna mikils
fjölda erlendra ferðamanna á ferða-
mannastöðum og á vegum landsins.
Ragnar tekur fram að þetta þýði
ekki endilega að draga eigi úr ferða-
mennsku. Hins vegar þurfi að hafa
þessa meinbugi í huga, auk þess sem
orðspor landsins sem ferðamanna-
staðar hafi mögulega skaðast vegna
ágengninnar.
Stoltur af ævistarfinu
Ragnar segist aðspurður líta stolt-
ur yfir farinn veg á þessum tímamót-
um. „Ég hef haft það sem ákveðið
boðorð í mínu lífi, að ég vil hafa það
sem sannara reynist, og að allt sem
samfélagið geri miðist við okkar
bestu þekkingu, og að gera fólkinu
lífið eins bærilegt og unnt er. Þess
vegna hef ég hagað mínum rann-
sóknum á þann veg sem ég hef gert.
Ég hef ekki látið nægja að skrifa
fyrir aðra fræðimenn, sem hefði ver-
ið auðvelt og ég hefði verið skamm-
aður minna fyrir það, heldur hef ég
varið miklum hluta af mínu lífi til að
fá íslenskt samfélag og önnur til að
gera það sem vísindalegar rann-
sóknir telja að gefist best,“ segir
Ragnar. „Ef menn nota þá þekkingu
sem til er og hegða sér í samræmi
við hana er það hið besta sem við
getum gert, frekar en að láta eins og
sú þekking sé ekki til.“
Það sé gert sem gefist hefur best
 Ragnar Árnason, prófessor í fiskihagfræði, er sjötugur í dag  Hefur varið miklum hluta starfs-
ævinnar í þróunarstarf  Ferðamannaiðnaðurinn minnir mjög á sjávarútveginn fyrir 50 árum
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Sjötugur Ragnar Árnason, prófessor í fiskihagfræði, segir brýnt að menn nýti sér þá þekkingu sem er til staðar.
TWIN LIGHT RÚLLUGARDÍNA
Álnabær
Allt fyrir gluggann… úrval, gæði og þjónusta.
Síðumúla 32, Reykjavík. S. 588 5900 ■ Tjarnargötu 17, Keflavík. S. 421 2061 ■ Glerárgötu 32, Akureyri. S. 462 5900 ■ alnabaer.is
Við erum sérhæfð í gluggatjöldum
alnabaer.is
Fullkomin birtustjórnun
– frá myrkvun til útsýnis