Morgunblaðið - 22.03.2019, Side 17

17
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. MARS 2019
Yfir götuna Myndarleg hesthúsabyggð er í Víðidal, nálægt ytri mörkum höfuðborgarsvæðisins. Þar má jafnan sjá
hesta og menn fara um malbik til móts við minna snerta náttúru Elliðaárdalsins, hvernig sem viðrar.
Hari
Nú um stundir er
fyrirsjáanlegt að mál-
efni sem tengjast skip-
un dómara við Lands-
rétt haldi áfram að
hafa áhrif á starfsemi
dómstólanna sem og
almenna þjóðfélags-
umræðu. Málefni þetta
er hægt að nálgast úr
mörgum áttum en í
þessari grein vil ég ein-
göngu víkja að umsögn
dómnefndar um skipan dómara frá
því í maí 2017.
Hæpin niðurstaða
Frá öndverðu hefur mér þótt ill-
skiljanleg sú niðurstaða dómnefndar
um skipan dómara að nákvæmlega
fimmtán umsækjendur af 33 hæfum
umsækjendum um dómarastöður við
Landsrétt hafi talist hæfastir.
Hvernig gat nefndin öðlast slíka
þekkingu á færni allra umsækjenda
að rétt væri að raða nákvæmlega 15
einstaklingum á meðal hæfustu um-
sækjendanna? Fyrir alla sem hafa
innsýn í íslenska lögfræðiheiminn,
og hafa sæmilegan skerf af heil-
brigðri skynsemi, hlýtur að vera
augljóst að ýmsir umsækjenda utan
hins 15 manna hóps voru a.m.k. jafn
hæfir og ýmsir þeirra sem voru inn-
an hans. Til þess verður einnig að
líta að það er fátítt að skipa fimmtán
dómara í einu vetfangi og í slíku
skipunarferli hlýtur að eiga að vera
byggt á því að samsetning dómsins í
heild sinni sé rökrétt og eðlileg.
Nærtækt hefði því verið að gefa ráð-
herra, sem bar stjórnarfarslega
ábyrgð á ákvörðuninni, að velja á
milli ákveðins fjölda umsækjenda
sem ekki var með málefnalegum
hætti hægt að gera upp
á milli.
Hæstiréttur og
dómur sögunnar
Nú hef ég vart
ástæðu til að ætla ann-
að en að nefndarmenn í
dómnefndinni, sem lét
umsögn sína í té, fyrir
um tveim árum hafi
unnið sitt verk eins ær-
lega og kostur var. Sú
niðurstaða nefndar-
innar hins vegar, að
gefa ráðherra engan kost á vali á
milli jafnhæfra umsækjenda, var illa
ígrunduð. Þótt Hæstiréttur hafi talið
þá niðurstöðu nánast alveg lausa við
annmarka, vona ég að sagan dæmi
þennan hluta Landsréttarmálsins á
annan veg.
Að lokum um valdmörk
Með reglulegu millibili er þörf á
því fyrir stétt eins og lögfræðinga að
minna sig á að þeim er ekki ætlað að
taka sér vald sem samkvæmt stjórn-
skipun landsins er falið lýðræðislega
kjörnum fulltrúum. Mikilvægi þessa
ætti einnig að vera til staðar þegar
kemur að skipun dómara.
Eftir Helga Áss
Grétarsson
» Við skipun 15 lands-
réttardómara í maí
2017 hefði verið eðlilegt
að ráðherra hefði haft
rúmt svigrúm við val á
milli umsækjenda sem
voru jafn hæfir.
Helgi Áss
Grétarsson
Höfundur er dósent við lagadeild
Háskóla Íslands.
hag@hi.is
Af einum anga
Landsréttarmálsins –
óskeikul dómnefnd?
Þess var minnst
mánudaginn 18. mars
að fimm ár voru liðin
frá því að Rússar inn-
limuðu Krímskaga.
Vladimír Pútin Rúss-
landsforseti heimsótti
skagann í tilefni dags-
ins og tók þátt í að
opna orkuver við
gleðisnauðar skyldu-
athafnir, megi marka
sjónvarpsmyndir.
Vestræn ríki lýstu landránið brot
á alþjóðalögum og fordæmdu það
hvert fyrir sig og sameiginlega.
Gunnar Bragi Sveinsson, þáv. utan-
ríkisráðherra, tók strax eindregna
afstöðu með þvingunaraðgerðum
Vesturlanda. Hann fór einnig til
Úkraínu og áréttaði andmæli gegn
fullyrðingum Pútins um að valda-
rán hefði verið framið í Kænugarði.
Undrun vakti hve harkalega
Rússar tóku á Íslendingum með
banni á innflutning íslenskra
sjávarafurða til Rússlands. Hefur
verið haft eftir rússneskum stjórn-
arerindrekum að för Gunnars
Braga til Kænugarðs og yfirlýs-
ingar hans þar hafi reitt Pútin til
reiði. Þeir hafi þess vegna sætt
annarri meðferð en Færeyingar.
Í fimm ár hefur íslenskur fiskur
ekki verið seldur til Rússlands. Það
sama á ekki við um háþróuð, ís-
lensk tæki til fiskvinnslu. Kaup
Rússa á slíkum búnaði héðan fellur
að þeirri skoðun að innflutnings-
bannið á fiski megi að nokkru rekja
til stefnu Pútíns um að Rússar
verði sjálfum sér nógir í fiskveiðum
Á hitt hefur einnig verið bent að
vegna gengisfalls rúblunnar, um
helming gagnvart doll-
ar á fimm árum, hafi
Pútín engan áhuga á
að dýr, erlend matvæli
berist til rússneskra
neytenda og ýti undir
óánægju þeirra með
versnandi eigin kjör.
Í Úkraínu hafa um
13.000 manns fallið í
valinn á undanförum
fimm árum vegna
árekstranna við Rússa.
Spenna ríkir enn og
samningar um frið
hafa reynst haldlitlir.
Pútin naut mikilla vinsælda
vegna hörku og valdbeitingar gegn
Úkraínumönnum. Síðan hefur hall-
að undan fæti og nú er hann óvin-
sælli en nokkru sinni frá árinu
2006. Í nýlegri könnun lýstu 32%
ánægju með hann.
Víðtæk áhrif
Spennuáhrifin af rússnesku yfir-
gangsstefnunni gagnvart Úkraínu
ná langt út fyrir tvíhliða samskipti
Rússa og Úkraínumanna. Þau
teygja sig um alla Evrópu og í vax-
andi mæli til norðurslóða og út á
Norður-Atlantshaf.
NATO-ríkin í næsta nágrenni
Rússlands hafa öll óskað eftir við-
veru herafla frá aðildarríkjum
bandalagsins innan landamæra
sinna. Herfylki hafa verið send til
Eystrasaltsríkjanna og Póllands.
Ríkisstjórnum landanna finnst þó
ekki nóg að gert. Þetta á til dæmis
við um pólsku stjórnina sem biðlar
til Donalds Trumps Bandaríkja-
forseta og vill fast aðsetur banda-
rískra hermanna í landi sínu í virki
sem kennt yrði við Trump.
Þá hafa Finnar og Svíar treyst
tengsl sín við Bandaríkjastjórn og
NATO með samningum og þátt-
töku í heræfingum. Í grein sem
Mikheil Saakashvili, fyrrv. forseti
Georgíu, birti á vefsíðu Foreign Po-
licy í Bandaríkjunum föstudaginn
15. mars, spáir hann því að Pútin
reyni að endurheimta vinsældir sín-
ar með atlögu að Finnum eða Sví-
um, ekki árás heldur hertöku land-
skika eða eyju, t.d. Gotlands.
Norðmenn hafa samið um við-
veru bandarískra landgönguliða á
tveimur stöðum í Noregi. Er það
breyting á afstöðu þeirra til dvalar
erlendra hermanna í landi sínu.
Þá berast æ fleiri fréttir um
áherslu bandaríska varnarmála-
ráðuneytisins á nauðsyn þess að
styrkja stöðu Bandaríkjanna á
norðurslóðum. Þess er sérstaklega
getið að með þátttöku flugmóður-
skipsins Harry S. Trumans í her-
æfingunni Trident Juncture í októ-
ber 2018 hafi orðið þau þáttaskil að
bandarískur herfloti hafi í fyrsta
sinn í um það bil 30 ár farið norður
fyrir heimskautsbaug.
Þegar flugmóðurskipið sigldi til
norðurs nálægt Íslandi 20. septem-
ber 2018 var flogið með utanríkis-
ráðherra, þingmenn og embættis-
menn og þeim boðið að kynnast
aðgerðum um borð. Undanfari
NATO-æfingarinnar miklu var hér
á landi í október.
Skotland í skotlínu
Sama dag og Pútín fagnaði land-
vinningum sínum á Krímskaga
sendi Landhelgisgæsla Íslands frá
sér tilkynningu um að þá um morg-
uninn hefðu „tvær óþekktar flug-
vélar sem hvorki höfðu tilkynnt sig
til flugumferðarstjórnar né voru
með ratsjársvara í gangi“ komið
inn í loftrýmiseftirlitssvæði NATO
hér við land. Flugu tvær orrustu-
þotur ítalska flughersins, sem eru
hér á landi við loftrýmisgæslu, til
móts við vélarnar til að auðkenna
þær. Voru þetta tvær rússneskar
sprengjuflugvélar af gerðinni Tupo-
lev Tu-142 (Bear F). Þær voru utan
íslenskrar lofthelgi.
Um ferðir Rússa í nágrenni Nor-
egs, Íslands og Skotlands er fjallað
í grein sem birtist í The Scotsman
laugardaginn 16. mars eftir tvo for-
ráðamenn bandarísku hugveitunnar
sem kennd er við Henry heitinn
Jackson, öldungadeildarþingmann í
Bandaríkjunum, Andrew Foxall og
James Rogers. Þeir telja Rússa
hafa áhuga á að koma ár sinni fyrir
borð, leynt og ljóst í Skotlandi, og
segja meðal annars:
„Í kalda stríðinu var líklega ekki
fylgst betur með neinu hafsvæði í
heiminum en GIUK-hliðinu, al-
þjóðlegt gildi þess stórminnkaði
eftir hrun Sovétríkjanna. Nú þegar
Rússar hafa sótt í sig veðrið að
nýju hefur mikilvægi þess end-
urnýjast og Bretar burðast við að
ná vopnum sínum að nýju. Þá er
þess að geta að Kremlverjar hafa
aldrei misst áhuga sinn á Trident
[bresku kjarnorkukafbátunum]. Í
þessum mánuði gerðist það að
rússneskt herskip fór inn í Moray
Firth og varð breski flotinn að
senda skip á vettvang til að fylgjast
með ferðum þess. Hvað eftir annað
hafa rússneskar flugvélar lagt leið
sína að lofthelgi Skotlands og hafa
breskar Typhoon-þotur frá Lossie-
mouth neyðst til að fara í veg fyrir
þær og fylgja þeim á brott. Áhugi
Kremlverja á Skotlandi er ekki
takmarkaður við hernaðarlega
þætti heldur er hann mun lúmsk-
ari. […]
Rússnesk stjórnvöld hafa þegar
þróað hátækni og aðferðir til að
sundra og ná undirtökum í evr-
ópskum smáríkjum, þar má nefna
markvissa hvatningu til spillingar;
afskipti af kosningum; beitingu
samfélagsmiðla til að móta
almenningsálitið; netárásir; og
upplýsingafalsanir. Dæmi eru um
að sumum þessari aðferða hafi ver-
ið beitt í Skotlandi. […]
Árið 2016 setti Sputnik, gjallar-
horn Kremlverja, breskar höfuð-
stöðvar sínar niður í Edinborg. Ári
síðar fékk Alex Salmond, fyrrv.
fyrsti ráðherra Skotlands, eigin
þátt á RT, áróðursstöð rússnesku
ríkisstjórnarinnar. […]
Skoski .þjóðarflokkurinn boðar
að sjálfstætt Skotland gangi í
NATO í sömu andrá og flokkurinn
er andvígur veru breskra kjarn-
orkukafbáta í skoskum fjörðum. Þó
eru það einmitt þessir sömu kafbát-
ar sem skapa kjarnorku-fælingar-
mátt NATO í Evrópu. Þetta mundi
leiða til sérkennilegrar niðurstöðu:
ráðandi flokkur í sjálfstæðu Skot-
landi mundi vinna gegn NATO
jafnhliða því að óska eftir vernd
bandalagsins. Hitt væri verra,
flokkurinn mundi grafa undan ör-
yggi annarra smáríkja – frá Eist-
landi til Íslands – sem treysta einn-
ig á NATO.“
Eftir Björn
Bjarnason » Spennuáhrifin af
rússnesku yfir-
gangsstefnunni gagn-
vart Úkraínu ná langt út
fyrir tvíhliða samskipti
Rússa og Úkraínu-
manna.
Björn
Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Áhrifin frá Krímskaga á Norður-Atlantshafi