Morgunblaðið - 16.04.2019, Side 26

26 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 2019
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
Þ
að gengur ekki að stofnun
sé með umsókn til með-
ferðar í einhver tvö ár,
sem síðan kannski endar
með jákvæðu svari, en þá
gerist ekkert fyrir utan það að
næsta stofnun fær málið til skoð-
unar,“ segir Gunnar í samtali við
200 mílur.
„Ég held að mikilvægt sé að hafa
þetta í huga þegar stjórnsýslukerfið
utan um fiskeldið er byggt upp.
Þetta er þegar frá náttúrunnar
hendi atvinnustarfsemi sem tekur
langan tíma að ýta úr vör,“ segir
hann.
„Frá því þú kaupir fyrstu laxa-
hrognin og þar til örla fer á fyrstu
mögulegu tekjunum líða að minnsta
kosti þrjú ár, og gjarnan fleiri. Þeir
sem vilja hefja rekstur í þessum
geira þurfa því að geta vitað að
hverju þeir ganga áður en hafist er
handa. Atvinnugrein þar sem ekki
er hægt að ganga að neinu vísu mun
eðli máls samkvæmt eiga mjög erf-
itt uppdráttar,“ bætir hann við og
bendir á að löngu ferli fylgi einnig
mikill kostnaður, bæði fyrir fyrir-
tækin en einnig fyrir stjórnsýsluna.
Til samanburðar taki ferli við af-
greiðslu eldisleyfa í Noregi lögum
samkvæmt aðeins um 22-24 vikur
frá því umsókn er skilað inn og þar
til hún er afgreidd með leyfi eða
synjun.
Pollasull nokkurra einstaklinga
Gunnar hélt erindi á Strandbún-
aðarráðstefnunni sem haldin var á
Grand hóteli í marsmánuði. Fór
hann þar yfir hvernig fiskeldi í Nor-
egi hefði þróast, „úr pollasulli nokk-
urra þrjóskra einstaklinga“ í mikinn
iðnað á örfáum áratugum. Ársfram-
leiðslan sé nú orðin 1,3 milljónir
tonna og eldisfiskur orðinn ein
stærsta útflutningsvara Norð-
manna. Framleiðslugreinin sé þá sú
arðbærasta í landinu. Fór hann yfir
hvernig þetta hefði gerst og hvaða
áhrif þessi þróun hefði haft á sjáv-
arbyggðir landsins, hvað varðar
uppbyggingu atvinnu og hagvöxt.
Troms-fylki
þekur um 25 þús-
und ferkílómetra,
samanborið við
rúmlega 100 þús-
und ferkílómetra
Íslands. Strand-
lengjan nemur
hins vegar 7.200
kílómetrum í
fylkinu, en á Ís-
landi er hún 6.000
kílómetra löng. Íbúafjöldinn er um
helmingur af fjölda íbúa Íslands, en
íbúafjöldi á strandsvæðum og utan
þéttbýlis er hins vegar svipaður.
Framleidd voru í fylkinu yfir 190
þúsund tonn af laxi í fyrra, sem um-
reiknast geta yfir í um milljarð mál-
tíða að sögn Gunnars. Skömmu fyrir
aldamót var í Troms-fylki álíka mik-
il eldisframleiðsla og er hér á landi
nú, eða sem nemur tæplega tuttugu
þúsund tonnum á ársgrundvelli.
Allt gerist mun hraðar á Íslandi
Gunnar segir að ekki eigi þó að
þurfa tuttugu ár til að ná sömu
aukningu á Íslandi.
„Allt gerist miklu hraðar á Ís-
landi. Það vita allir Íslendingar. Ég
geri þess vegna fastlega ráð fyrir
því að það taki um fimm til tíu, tólf
ár að gera það sama á Íslandi,“ seg-
ir Gunnar og bætir við að það sé
ekki síst sökum þess að Íslendingar
geti horft til reynslu Norðmanna af
uppbyggingu eldis og dregið af
henni lærdóm. „Að nokkrum árum
liðnum gætum við verið að horfa á
um hundrað þúsund tonna eldi á Ís-
landi. Í kringum það eldi gætu ef til
vill verið starfrækt um fimm til sjö
sláturhús, með allt að 600 til 800
störf, og blómlegur iðnaður þjón-
ustu- og hátæknifyrirtækja,“ segir
hann.
„Starfa- og verðmætasköpunin
mun væntanlega aukast líka með
aukinni vinnslu afurða, svipað og
hefur gerst í hefðbundinni fisk-
vinnslu.“
Fyrir aldamótin var til umræðu í
Norður-Noregi hvort nokkurt vit
væri í laxeldi svo norðarlega, en á
sama tíma voru áhyggjur af því að
allur ágóði og störf myndu skapast
fyrir sunnan.
„„Hvað berum við úr býtum?“
spurðu menn, og voru efins um að
sveitarfélögin og íbúar þeirra
myndu hafa eitthvað upp úr krafs-
inu,“ segir Gunnar.
„En það hefur sýnt sig í okkar
rannsóknum að eldisfyrirtækin hér
í Troms-fylki kaupa um áttatíu pró-
sent af sínum vörum, svo sem fóður,
þjónustu og flutninga, í heima-
byggð. Þessi fyrirtæki eru því fyrst
og fremst að skapa störf í eigin
sveitarfélögum eða þeim sem liggja
nærri.“
Afgerandi fyrir sveitarfélögin
Gerð var könnun á atvinnu-
uppbyggingu í kringum laxeldi í
þeim 24 sveitarfélögum sem til-
heyra Troms-fylki. Í ljós kom að í
nær helmingi þeirra voru á milli tíu
og tuttugu prósent af störfum í
einkageiranum ýmist bein störf við
eldi eða afleidd störf í þjónustu við
eldi.
„Í þessum sveitarfélögum er eldið
því í raun afgerandi fyrir starfsum-
hverfi og afkomu sveitarfélagsins.
Þetta kom okkur örlítið á óvart, en
mest áhrif hefur eldið í fámennustu
sveitarfélögunum. Enda hefur verið
sagt að eldið sé eina fram-
leiðslugreinin þar sem ekki sé hægt
að koma störfunum fyrir annars
staðar. Í raun eru það aðeins sölu-
störfin sem geta átt sér stað fjarri
eldinu. Störfin hverfa því ekkert til
Reykjavíkur, sama hvað gengur á.“
Hann segir niðurstöður þessarar
könnunar hafa falið í sér vakningu
fyrir suma þá sveitarstjórnarmenn
sem í fylkinu starfa. „Menn höfðu ef
til vill áður verið að telja hversu
margir væru á kvíakantinum, en
gáfu lítið fyrir afleiddu störfin.“
Engin ógn í slátrunarskipum
Í Noregi var nýlega kynnt til sög-
unnar nokkurs konar slátrunarskip,
sem farið getur á milli kvía, tekið
upp fisk og hýst slátrun um borð,
áður en hann er fluttur í land fjarri
kvíunum. Gunnar segir að lítil
hætta sé á að raunin verði sú í
Norður-Noregi, og hið sama gildi
um Ísland.
„Þetta borgar sig væntanlega á
Suðvesturströnd Noregs, þar sem
hægt er að flytja fiskinn á stuttum
tíma til Danmerkur með þessu móti.
En hér norður í Troms-fylki, og ef-
laust á Íslandi líka, þá er eldið alltof
langt frá markaðinum. Það er ekki
hagfræðilegur eða siðferðilegur
grundvöllur fyrir því að flytja „slát-
urhúsið“ fram og til baka milli eld-
issvæða og markaðarins. Ég held
því að þessi þróun feli ekki í sér
neina ógn við þau staðbundnu störf
sem eldið hefur hingað til skapað.“
Gunnar segir það ljóst að ef lax-
eldið hefði ekki komið til, þá væru
þau sveitarfélög sem áður voru
nefnd að tæmast af fólki. „Ef þú ert
ekki með störf í einkageiranum, þá
ertu ekki með fólk. Og þar sem er
ekki fólk, þar ertu ekki með sjúkra-
hús og þar ertu heldur ekki með
skóla eða aðra opinbera starfsemi.
Málið er svo sáraeinfalt.“
Stjórnsýslan þurfi að vera fljótari
Skilvirkara ferli þarf fyrir leyfisveitingar til fiskeldis á Íslandi. Þetta segir Gunnar Davíðsson, sjávarútvegsfræðingur og deildarstjóri
atvinnuþróunardeildar Troms-fylkis í Noregi. Löngu ferli fylgi mikill kostnaður, fyrir fyrirtæki en einnig fyrir stjórnsýsluna.
Eldisfyrirtæki í Troms-fylki kaupa um 80% af sínum vörum í heimabyggð.
Ferli við afgreiðslu eldisleyfa í Noregi tekur lögum samkvæmt aðeins um 22-24 vikur frá því umsókn er skilað inn og þar til hún er afgreidd með leyfi eða synjun, segir Gunnar Davíðsson.
Vinnur að
stefnumót-
un fylkisins
Gunnar ólst upp við vinnu í fiski
og við fiskveiðar á Vestfjörðum
og lauk svo námi sem sjáv-
arútvegsfræðingur í Tromsö árið
1989. Hefur hann búið í Noregi í
nær fjóra áratugi, er kvæntur
norskri konu og eiga þau tvö
börn.
Sem deildarstjóri at-
vinnuþróunardeildar Troms-fylkis
vinnur Gunnar við stefnumótun
fylkisins hvað varðar sjávarútveg,
landbúnað, jarðefnavinnslu og al-
menna atvinnu- og iðnaðarþróun,
auk afgreiðslu eldisleyfa. Þá fer
hann fyrir samstarfi við sveit-
arfélög fylkisins, 24 að tölu, um
atvinnuþróunarmál.
Gunnar
Davíðsson