Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.05.2019, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.5. 2019
Þ
að er stundum hægt að hafa nokkra
skemmtun af að skynja ríkulegan
vilja einstakra manna til útúrsnún-
inga á orðum annarra til að fella þau
að sínum meinlokum.
Þetta með eilífðarvélina
Nýlega var rætt um í ritstjórnargreinum blaðsins að
enn hefði ekki lánast að finna upp eilífðarvélina. Í því
samhengi var nefnt að ekkert væri eilíft í henni tilveru
svo vitað sé. Við, sem teljum óhætt að taka mark á
Kristi, þykjumst þó vita að utan hennar megi vænta ei-
lífs lífs.
Þegar þrengra var seilst í hugleiðingunum var það
nefnt að stjórnmálaflokkar væru ekki eilífir frekar en
annað. Sönnunarmerki um að þeir væru heldur ekki
endilega langlífir voru ekki nefnd, enda ekki nauðsyn-
legt. En vegna útúrsnúningapilta má nefna til sögu
flokka, frá því að bréfritari hóf að fylgjast með og
nokkru fyrr. Flestir þeirra komu mönnum á þing og
margir átt aðild að ríkisstjórn: Íhaldsflokkurinn,
Frjálslyndi flokkurinn, Kommúnistaflokkur Íslands.
Sameiningarflokkur alþýðu, Sósíalistaflokkurinn,
Þjóðvarnarflokkur, Kvennalistinn, Alþýðuflokkur,
Frjálslyndir og vinstrimenn, Borgaraflokkur, Banda-
lag jafnaðarmanna, Alþýðubandalag, Samtök um jafn-
rétti og félagshyggju, Flokkur frjálslyndra og Björt
framtíð. Og núverandi flokkar, Sjálfstæðisflokkur,
Framsóknarflokkur, Samfylking, Vinstri-grænir, Mið-
flokkurinn, Píratar, Viðreisnarflokkur og Flokkur
fólksins. Þessi runa er skrifuð upp eftir minni án þess
að leita í fræðum, enda dugar listinn til að sýna hverf-
ulleika flokkanna.
Af hverju öll þessi afföll?
Það eru aðeins tveir flokkar þarna sem náð hafa virðu-
legum aldri; Framsóknarflokkur (103) og Sjálfstæð-
isflokkur (90). Þessir tveir lífseigu flokkar hafa fengið á
sig brotsjó nokkrum sinnum á löngum ferli og úr þeim
klofnað brot, svo sem Borgaraflokkur og Viðreisn í
Sjálfstæðisflokki og Bændaflokkur og Möðruvalla-
hreyfing í Framsókn. Ofsagt væri að kalla þessar flísar
klofning þeirra, enda hafa brotin ekki orðið langlíf. Það
stappar þó nær í tilviki Framsóknarflokks varðandi
Miðflokk, sem fyrrverandi formaður Framsóknar leið-
ir og fékk fleiri atkvæði í seinustu kosningum en móð-
urflokkurinn og er sjónarmun stærri í seinustu könn-
un, þótt vel innan skekkjumarka sé.
Nokkrar meginástæður geta leitt til þess að flokkar
leggist af. Þeir snúast oft um einn mann, stofnandann,
svo sem Albert Guðmundsson, Vilmund Gylfason, Guð-
jón A. Kristjánsson og Stefán Valgeirsson. Stundum
breytast flokkar, heiti þeirra og áherslur, eftir alvar-
legan klofning og rekja verður það samhengi langt aft-
ur. Kommúnistaflokkurinn, Sósíalistaflokkurinn, Al-
þýðubandalagið og samsíða því Alþýðuflokkur og
Bandalag jafnaðarmanna, Vinstri-grænir og samsíða
því Samfylkingin. Stundum eru breytingarnar for-
senda þess að meginsjónarmiðin lifi og talið óhjá-
kvæmilegt að flokkurinn sem áður bar þau starfi ekki
áfram í óbreyttri mynd og helst ekki með sama kjarna.
Hann breiði því yfir nafn sitt og númer, segja andstæð-
ingarnir og vísa þá til landhelgisbrjóta.
En það eru fleiri ástæður
Hitt er til að flokkar fari vegna þess að erindi þeirra sé
lokið. Þeir geta jafnvel fagnað sigri og farið svo. Bar-
áttumálin séu í höfn. Ukip-flokkurinn breski er gott
dæmi um þetta. Þjóðin samþykkti brexit og flokkurinn
átti ekkert erindi lengur.
En svo kom í ljós að Theresa May ætlaði sér eða
klaufaðist til, í samráði við svikahrappa í eigin flokki,
að hafa þjóðaratkvæðið af fólkinu.
Nigel Farage mætir þá aftur á sviðið og er kominn
með flokk og yfir 30% fylgi eftir mánuð. Íhaldsflokkur
Pouls Schlüters fór með forystu í Danmörku í áratug
(1983-1993) og hafði verið burðarflokkur lengi. Hann
helgaði sig ESB-aðild og missti svo neistann og var í
síðustu könnun með um 3% fylgi fyrir kosningarnar
sem fara í hönd! Hvar er þín fornaldarfrægð, gæti
Schlüter sagt niðurlútur.
Í nefndri forystugrein var ekkert annað sagt en
þetta sem eru þekktar staðreyndir úr nýliðinni sögu.
Hjaðni flokkur eða hverfi af framangreindum ástæð-
um er það varla harmsefni. Betri endalokin eru vissu-
lega þau að hafa lokið sínu dagsverki með glæsibrag.
Mun verra að daga uppi, eftir að hafa orðið viðskila við
hugsjónirnar. Það eru jú þær sem binda menn saman
undir einu merki. En í báðum tilvikum verður að horf-
ast í augu við veruleikann, ef þetta er hann. Þetta er
ekki dómur um slíkt um einn eða neinn.
Horft víða
Það eru margir eftirtektarverðir molar á ferð á inn-
lendum og erlendum vettvangi. Síðustu vikur var rætt
að efnahagslegar afleiðingar hruns Wow hefðu verið
ofmetnar. Ekki er víst að það sé rétt nálgun. Þegar
menn véluðu um þau áhrif á sínum tíma var það gert í
samhengi við þann veruleika sem þá blasti við.
Uppi voru kröfur á vinnumarkaði sem tóku ekki mið
af þeirri kaupmáttarhækkun sem orðið hafði síðustu
ár. Ljóst var að kröfunum átti að fylgja eftir af fullum
þunga þótt óraunhæfar væru. Fyrirkomulagið á vinnu-
markaði er þannig að ákveði launþegahreyfingin að
beita afli sínu fulls þá er ekkert sem stöðvar það. Lama
má allt samfélagið standi stjórnlaus vilji heimskunnar
til þess. Sú saga er þekkt og raunsæir verkalýðs-
leiðtogar þekktu hana betur en flestir. Vinnuveitendur
og ríkisvaldið eiga þann eina kost frammi fyrir slíku að
láta ofbeldið hafa sinn gang. Lögmálin eiga svo næsta
leik. Störfum fólks fækkar. Verðlag rýkur upp. Sam-
keppnisstaða við útlönd skaðast og raunlaun lækka
hratt hvað sem kjarasamningunum miklu leið.
Óráðstalinu fylgdu því spenna, tortryggni og eyði-
legging. Ekkert af þessu er flókið og kraftaverkalausn
er ekki að finna í kenningum Marx og Leníns, né í út-
færslum þess síðarnefnda, Stalíns eða Maós. Fólkið sá
þetta, hvað sem veruleikafirringu foringjanna leið.
Formaður verslunarmanna rétt marði heimild til
verkfalla þrátt fyrir samfelldan áróður fyrir þeim miss-
erum saman. Formaðurinn skildi auðvitað þau skila-
boð. Falli Wow og óttanum og svo afleiðingunum sem
svo margir fundu á sínu skinni varð ekki blásið burt
með endurteknum bábiljum. Byltingarmenn sáu loks
ljósið og er það þakkarefni.
Ef fyrri áformum hefði verið fylgt til enda í kjölfar
Wow hefði ekki þurft um efnahagslífið að binda.
Það hefur hins vegar þegar orðið mikið fall í hagvexti
landsmanna. Þar bættist loðnuáfallið við Wow-áfallið
og hversu hægðist á öllu vegna langvarandi óvissu í
kjaramálum. En þjóðin á þó á tiltölulega skömmum
tíma að geta náð vopnum sínum á ný.
Misjafnar mælistikur
Forsætisráðherra landsins var á ferð erlendis og hitti
Theresu May forsætisráðherra og aðra fræga konu,
fréttamanninn Christiane Amanpour. Fátt er enn að
frétta af samtali þeirra starfssystra en fyrirsögnin um
samtalið við Amanpour var sú að Katrín hefði sagt:
„Ég kem úr mjög vinstrisinnaðri fjölskyldu.“ Ekki þarf
að efast um að þetta sé satt hjá þeirri frómu konu. Og
þeir sem hafa fylgst með Amanpour á skerminum eru
ekki í nokkrum vafa um að þetta gladdi hana mjög.
En þetta minnir enn á það hversu ólíkar mælistik-
urnar eru sem lagðar eru á hægri og vinstri í þessum
efnum. Hefði annar gestur sagt við Amanpour: „Ég
Þeir sem koma sér í
mjúkinn hjá sjálfum
sér hafa villst
’ Fyrirkomulagið á vinnumarkaði erþannig að ákveði launþegahreyfingin aðbeita afli sínu fulls þá er ekkert sem stöðvarþað. Lama má allt samfélagið standi stjórn-
laus vilji heimskunnar til þess. Sú saga er
þekkt og raunsæir verkalýðsleiðtogar þekktu
hana betur en flestir.
Reykjavíkurbréf17.05.19