Morgunblaðið - 03.07.2019, Blaðsíða 14

SVIÐSLJÓS
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
Normalísering á kynferð-islegu ofbeldi og orðræðaþar sem ábyrgðin er settá brotaþola, brot dregin í
efa og gjörðir ofbeldismanna afsak-
aðar eru helstu einkenni nauðgunar-
menningar á Íslandi, að því er fram
kemur í nýrri rannsókn þeirra Finn-
borgar Salome Steinþórsdóttur, ný-
doktors í kynjafræði, og Gyðu Mar-
grétar Pétursdóttur, dósents í
kynjafræði.
Rannsóknin var birt í Ritinu,
tímariti hugvísindastofnunar, og
rannsóknarefnið var birtingar-
myndir nauðgunarmenningar í ís-
lensku samfélagi. Byggt var á rýni-
hópaviðtölum við háskólanema á
höfuðborgarsvæðinu og hálf-
stöðluðum viðtölum við háskólanema,
brotaþola nauðgana og sérfræðing
sem starfar náið með brotaþolum.
Birtist á margvíslegan hátt
Finnborg Salome segir að gögn-
unum hafi verið safnað árið 2013.
„Það er galli á rannsókninni að hún
er í raun framkvæmd fyrir #metoo
og það kann að vera að orðræðan hafi
breyst, eða þá að hugmyndirnar séu
rótgrónar og þær hafi ekki breyst,“
segir hún. „Í dag er rými fyrir konur
og karla til að stíga fram og tala um
kynferðisofbeldi, en hefur eitthvað
fleira gerst? Það er stóra spurningin.
Við bendum á að það er ekki nóg,
heldur þarf líka að bregðast við. Við
þurfum að stíga næstu skref,“ segir
hún.
„Normalíseringin birtist í því að
það er gríðarlegur fjöldi brota sem
við sjáum hjá Stígamótun, neyðar-
móttöku, í öllum könnunum og við
tökumst ekki á við þennan vanda.
Þetta er álitinn svolítið sjálfsagður
hlutur í samfélaginu okkar,“ segir
Finnborg Salome, en í rannsókninni
eru útihátíðir til dæmis nefndar í
þessu samhengi og voru allir þátttak-
endur uggandi yfir umfjöllunum um
þær. „Umræðan í kringum þær er í
raun bara um það hve margar þær
[nauðganirnar] verði í ár. Við göng-
um út frá því að konum sé nauðgað á
útihátíðum,“ segir Finnborg.
Fram kemur í rannsókninni að
þegar rætt hafi verið um ábyrgð ger-
enda á nauðgunum hafi verið algengt
að þátttakendur leituðu leiða til að
afsaka ofbeldið. Ákveðinn kynjamun-
ur hafi birst í svörum þátttakenda.
„Það var athyglisvert að karlarnir í
umræðunni höfðu tilhneigingu til að
skrímslavæða gerendur, en kon-
urnar höfðu tilhneigingu til að
sjúkdómsvæða þá og þar af leiðandi
afsaka gjörðir þeirra,“ segir Finn-
borg, en karlarnir minntust í ein-
hverjum tilvikum á að þeir myndu
frekar taka líf en að nauðga. „Þeir
höfðu kannski tilhneigingu til að fjar-
lægja sig frá gerendum en konurnar
höfðu tilhneigingu til að afsaka gjörð-
irnar með ýmsum sjúkdómum,“ segir
hún, en meðal annars var vísað til
svefnraskana og kynhvatar í svefni í
þessu samhengi. „Líkt og fram kem-
ur í greininni vill fólk heldur ekki
horfast í augu við að það þekki ein-
hvern sem er gerandi,“ segir Finn-
björg Salome.
Í kafla sem ber heitið „Alvöru
nauðgun“ er fjallað um það þegar
brot eru dregin í efa og staðalímynd
fólks um nauðganir. „„Alvörunauðg-
un“ er nauðgun þar sem gerandi er
t.d. ókunnugur og nauðgunin verður
utandyra að nóttu til. Um leið og
verknaðurinn er ekki samkvæmt
þessari lýsingu, heldur gerist eins og
flestar nauðganir, t.d. inni á heim-
ilum og gerandi þekkir brotaþola, þá
förum við strax að draga í efa hvort
nauðgun hafi átt sér stað,“ segir
Finnborg, en einn þátttakandi gerði
til dæmis greinarmun á „grófri“
nauðgun og minna grófri.
Nauðgunarmenning
sögð við lýði á Íslandi
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Drusluganga Í Druslugöngunni hefur athygli verið vakin á druslustimplun
á Íslandi. Stíga þarf fleiri skref að mati rannsakenda.
14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JÚLÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
LeiðtogarEvrópu-sambands-
ins hafa nú setið
sveittir síðustu
daga á rökstólum í
Brussel og rætt sín
á milli hverjir eigi að skipa
helstu lykilembætti sambands-
ins næstu fimm árin. Kjör-
tímabil núverandi pótintáta
eins og Donalds Tusks, forseta
leiðtogaráðsins, og Jean-
Claudes Junckers, forseta
framkvæmdastjórnarinnar,
renna út 1. nóvember næst-
komandi, auk þess sem komið
var að því að skipa nýjan seðla-
bankastjóra.
Það sem helst hefur tafið
fyrir ferlinu að þessu sinni er
að kjósendur í síðustu Evrópu-
þingskosningum skiluðu ann-
arri niðurstöðu en þeirri hefð-
bundnu og sóttu þar lengra til
bæði vinstri og hægri en for-
ystunni í Brussel þóknaðist.
Flokkaþyrping miðhægri-
flokka, EPP, sem hingað til
hefur átt forseta framkvæmda-
stjórnarinnar vísan, náði því
ekki að tryggja sér meirihluta
þingsæta, sem aftur opnaði leið
fyrir vonarstjörnur annarra
flokka að embættinu.
Þessi hrossakaup hafa þó
gengið illa fyrir sig, en um
helgina bárust fregnir af því að
Emmanuel Macron Frakk-
landsforseti og Angela Merkel
Þýskalandskanslari hefðu náð
saman um málamiðlunar-
tillögu, sem fól í sér að hol-
lenski sósíaldemókratinn Jan
Timmermans, sem verið hefur
varamaður Junckers undan-
farin fimm ár, myndi fá forsæti
framkvæmdastjórnarinnar, en
EPP fengi í staðinn þing-
forseta Evrópuþingsins og
utanríkismálastjórann.
Tillagan mætti hins vegar
mikilli mótspyrnu
meðal annarra
leiðtoga af tveimur
ástæðum. Annars
vegar þótti hún
lykta um of af því
að Frakkland og
Þýskaland, lykilríki sambands-
ins, ætluðu að fara sínu fram
án þess að hafa aðrar þjóðir
nægilega með í ráðum, en til-
lagan mun hafa fæðst í samtali
Merkel og Macrons á G20-
fundinum í Japan.
Hin ástæðan var öllu per-
sónulegri, en Timmermans
hefur verið í fararbroddi þeirra
í framkvæmdastjórninni sem
hafa viljað sauma að Póllandi
og Ungverjalandi fyrir að
fylgja ekki Brussel-línunni í
einu og öllu. Sagði Viktor Orb-
an, forsætisráðherra Ung-
verjalands, til að mynda að það
yrðu „alvarleg og jafnvel sögu-
leg mistök“ að skipa Timmer-
mans í hið mikilvæga embætti,
og Mateusz Morawiecki, for-
sætisráðherra Póllands, lét svo
um mælt að Timmermans
skildi ekki ríki Mið-Evrópu og
að hann myndi valda sundr-
ungu frekar en hitt.
Að lokum náðist að tjalda-
baki sátt um að tilnefna frekar
Ursulu von der Leyen, varn-
armálaráðherra Þýskalands, í
embættið, og Frakkar fengu á
móti að setja Christine Lag-
arde, framkvæmdastjóra Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins, í
stöðu seðlabankastjóra Evr-
ópu.
Þó að svo eigi að heita að
Evrópuþingið hafi síðasta orð-
ið þykir líklegt að tillögurnar
fái hraða og hefðbundna með-
ferð stimpilpúðans. Og evr-
ópskir kjósendur geta þannig
enn einu sinni velt því fyrir sér
hverju ferðin í kjörklefann
skilaði.
Frakkar og Þjóð-
verjar fengu sitt
eftir baktjaldamakk
að hætti ESB}
Hrossakaupin afstaðin
Ástandið í HongKong er væg-
ast sagt eldfimt
þessa dagana. Um-
deilt laga-
frumvarp, sem
hefði mögulega
gert stjórnvöldum þar kleift að
senda pólitíska andófsmenn til
fangavistar á meginlandi Kína,
hefur reynst neisti að gríðar-
miklu báli, sem erfitt er að
slökkva. Óeirðirnar í fyrradag,
þegar þess var minnst að 22 ár
voru liðin frá yfirtöku Kínverja
á Hong Kong, benda til þess að
mikil reiði hafi safnast saman
meðal íbúanna á þeim tíma.
Ljóst er að mikill meirihluti
þeirra, sem ákváðu að mót-
mæla í fyrradag, gerði það með
eðlilegum og friðsamlegum
hætti þó að sumir hafi gengið
heldur langt, meðal annars í
framgöngu sinni í
þinghúsinu. Engu
að síður hlýtur það
að vera umhugs-
unarefni fyrir nú-
verandi ráðamenn
héraðsins, ekki síst
héraðsstjórann Carrie Lam,
hversu mikil heift virðist
krauma undir niðri.
Bretar hafa nú lýst því yfir,
að þeir telji mikilvægt að stað-
ið verði við þau fyrirheit, sem
íbúum Hong Kong voru gefin
við yfirtökuna árið 1997, og að
áfram verði staðið við megin-
regluna um „tvö kerfi í einu
landi“. Hættan er hins vegar
sú, að stjórnvöld í Peking noti
tækifærið ef mótmælin halda
áfram og dragi úr sjálfstjórn
Hong Kong. Þá mun litlu
skipta þó að Bretar standi nú
með íbúunum.
Hætta er á að
kínversk stjórnvöld
ákveði að skakka
leikinn í Hong Kong}
Neistinn sem kveikti bálið
U
m helgina staðfesti ég samning
Öldrunarheimila Akureyrar og
Sjúkratrygginga Íslands um
rekstur öldrunarþjónustu. Með
samningnum er skapað svig-
rúm fyrir aukinn sveigjanleika í þjónustu við
aldraða til að mæta betur þörfum notenda.
Þess er vænst að samningurinn verði fyrir-
mynd að gerð sambærilegra samninga milli
Sjúkratrygginga Íslands og annarra rekstr-
araðila hjúkrunarheimila um allt land.
Með samningnum er brotið í blað þar sem
gerður er sérstakur samningur á milli Sjúkra-
trygginga Íslands og rekstraraðila hjúkrunar-
heimilis í stað þess að semja við alla rekstrar-
aðila hjúkrunarheimila í einu lagi líkt og hefur
tíðkast.
Eins og fram kemur í samningnum er meg-
inmarkmiðið að skapa svigrúm til sveigjanleika í öldr-
unarþjónustu sem gefur meðal annars kost á tímabundn-
um úrræðum og breytilegum þjónustutíma eftir þörfum.
Forsagan er sú að Öldrunarheimili Akureyrar óskuðu
eftir og fengu á liðnu ári heimild til að ráðast í nýsköp-
unar- og þróunarverkefni í öldrunarþjónustu sem í
stuttu máli byggist á sveigjanlegri dagþjónustu í stað
hvíldarinnlagna. Verkefnið hófst í byrjun þessa árs og
hefur gefið góða raun.
Með samningnum sem undirritaður var um helgina er
komin umgjörð sem styður betur við það markmið að
þjónusta við aldraða byggist á einstaklingsmiðaðri þjón-
ustuþörf og sé samfelld. Með því að bjóða
fólki sem býr heima, en þarf stuðning, fjöl-
breyttari og meiri þjónustu yfir daginn má
draga úr og seinka þörf fyrir innlögn á hjúkr-
unarheimili og gefa fólki tækifæri til að búa á
eigin heimili eins lengi og kostur er.
Í kjölfar samþykktar Alþingis á Heilbrigð-
isstefnu til 2030 hef ég hafið innleiðingu
stefnunnar meðal annars með því að halda
kynningarfundi í öllum heilbrigðisumdæm-
um. Fyrsti fundurinn var haldinn á Akureyri
um miðjan júní. Við það tilefni heimsótti ég
hjúkrunarheimilið Hlíð á Akureyri og fékk
kynningu á því öfluga starfi sem þar fer fram.
Á Hlíð og á fleiri hjúkrunarheimilum á Akur-
eyri er nýsköpun í öldrunarþjónustu í önd-
vegi. Það er rétt að líta til þess öfluga starfs
sem þar er unnið í þróun öldrunarþjónustu á
landsvísu og tel ég að með samningnum sem undirritað-
ur var um helgina sé stutt við nýsköpun á þessu sviði
sem nýtast mun í öldrunarþjónustu á hjúkrunar- og
dvalarheimilum um land allt.
Við okkur blasir að þjóðin er að eldast. Leggja þarf
aukna áherslu á forvarnir og heilsueflingu og bjóða upp á
fjölbreyttari þjónustu við aldraða. Sveigjanleiki og fjöl-
breytni er það sem koma skal, styðja þarf við sprota og
frumkvæði til nýsköpunar í þessari mikilvægu þjónustu
og er undirritunin um helgina mikilvægt skref í þá átt.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Nýsköpun í þjónustu við aldraða
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Í hinni nýbirtu rannsókn segir
að nauðgunarmenning hafi af
fræðimönnum verið skilgreind
sem menning sem ýti undir og
viðhaldi kynferðislegu ofbeldi
gegn konum og samþykki of-
beldið og ótta kvenna við of-
beldið sem norm.
„Buchwald, Fletcher og Roth
benda á að slík menning fái að
viðgangast og án gagnrýni, al-
mennt viðhorf í samfélaginu er
að slík menning sé „eðlileg“
og óhjákvæmileg og með þeim
hætti er undirokaðri stöðu
kvenna í samfélaginu við-
haldið. Nauðgunarmenning er
því ein af birtingarmyndum
kynjamisréttis,“ segir í rann-
sókninni.
Þá kemur einnig fram að
samkvæmt fræðiskrifum séu
valdbeiting og yfirráð í nauðg-
unarmenningu álitin kyn-
æsandi, sem ýti undir kynferð-
islegan yfirgang karla.
Ýti undir
ofbeldi
NAUÐGUNARMENNING
Í HOTSKURN