Fréttablaðið - 19.10.2019, Síða 30

Kynferðisofbeldi 3. hluti af 5
böndum og það er líka flókið.“
Vilja þessir þolendur kæra brot
sín? Verða þeir fyrir endurteknum
brotum?
„Þolendur lýsa auknu trausti á
kerfið, bæði heilbrigðiskerfið og
löggæslu, það er allavega það sem
við heyrum frá þeim. Það má meðal
annars þakka úrræðum Frú Ragn-
heiðar, Konukots og VoR-teymisins
því að þau eru í beinum tengslum
við þessa einstaklinga og geta stutt
við þau og frætt þau um hvert þau
eiga að leita, eftir of beldið. Ég fagna
þessu aukna trausti, það sýnir hvað
það er mikilvægt að vera í góðri
samvinnu við önnur kerfi. Ég sé
mikinn mun á þeim tæplega sjö
árum sem ég hef starfað hér. Það að
leggja fram kæru á hendur ofbeldis-
manni er jákvætt því að þolendur
eru að setja ákveðin mörk.
Þetta er hópur sem verður fyrir
endurteknum brotum og brotin
eru oft líka undanfari neyslunnar.
Rannsóknir sýna það mjög skýrt að
áföll í æsku tengjast neyslu. Einnig
að búa við mikla streitu sem barn
getur orðið til þess að þú farir að
misnota vímuefni.“
Sjálfsásökunin mjög sterk
Sættir fólk sem er í neyslu sig frekar
við of beldissambönd en aðrir?
„Þau sætta sig ekkert frekar við að
vera í ofbeldissamböndum en aðrir.
En sjálfsásökunin er mjög sterk og
við reynum að aðstoða þau við að
leiðrétta þá hugsun. Því enginn
kemur sér í þessar aðstæður. Það eru
gerendur sem brjóta á þeim og bera
ábyrgð. Þegar þessir einstaklingar
voru ungir þá voru færri úrræði og
minni stuðningur í nærumhverfi
þeirra til að leita sér aðstoðar eftir
of beldi en í dag eru aukin úrræði
fyrir þolendur. Með stuðningi og
fræðslu leita þau hingað á Neyðar-
móttökuna og hér eru allir jafnir.
Við erum ekki að horfa á einstak-
ling sem er í þessum aðstæðum
vegna neyslu heldur einstakling sem
varð fyrir ofbeldi og við ætlum að
aðstoða hann. Við heyrum sögur af
því að kynferðisofbeldið hafi komið
í kjölfar greiða eða vegna þving-
unar, tengt neyslu. Okkar hlutverk
er að aðstoða fólk og sinna því eftir
ofbeldið sem og minna þau á að kyn-
ferðisofbeldi, nauðganir og þving-
anir séu aldrei réttlætanlegar, sama
hvaða aðstæður eru fyrir hendi.“
Þolendur í neyslu eru á öllum
aldri. „Yngsti þolandinn sem hing-
að hefur leitað og var í neyslu var
þrettán ára. Sá elsti sem ég man
Neyðarmóttakan er opin allan sólarhringinn og er þeim sem þangað leita að kostnaðarlausu.
„Þær mæta ofbeldismönnum á Vogi, spítölum, í úrræðum, alls staðar“
„Ég hef enga tölu á því hversu
oft það hefur verið brotið á mér,“
segir kona sem leyfir blaðamanni
að skyggnast inn í tilveru sína.
Hún er um fertugt og hefur verið
í vímuefnaneyslu frá því hún var
tæplega tvítug. Við skulum kalla
konuna Maríu. Með henni er
kona sem hún treystir og hefur
stutt Maríu í rúmlega tvö ár með
góðum árangri.
María: Ég hef verið í neyslu í
tuttugu ár. Það varð mjög hröð
þróun hjá mér. Er oft að reyna að
hætta. Það gengur upp og niður.
Ég nota rítalín enn þann dag í dag,
stundum morfín.
Vinkona: Hún er búin að vera
rosalega dugleg. Með þéttan
stuðning. Hún hittir teymi frá
Reykjavíkurborg á hverjum degi
og hefur mörgum sinnum náð að
vera edrú í svolítinn tíma. Og þá
getað unnið hlutastörf.
María: Ég var mörg ár á götunni.
Lenti fyrst á götunni áður en
Konukot var opnað og þá var
mikið brotið á mér. Þetta er alltaf
áfall, en ég hef bara enga tölu á
þessu. Mér finnst þeir heppnir
sem lenda í þessu kannski bara
einu sinni eða tvisvar.
Vinkona: Ég hef stundum upp-
lifað að henni finnst ekki ofbeldi
sem hún hefur orðið fyrir hafa
verið nógu merkilegt til að nefna
það við mig.
María: Maður segir bara
stundum við sig: Æi, þetta er bara
svona. Hún vinkona mín minnir
mig á það að ábyrgðin sé ekki
mín. Ég reyndi að kæra eitt ákveð-
ið mál. En það gekk ekki upp.
Viltu segja mér frá því?
María: Maðurinn tók mig gísla-
töku og neitaði að hleypa mér út.
Hann lét mig fá morfínsprautu.
Ég er ekki mjög vön því, en ég var
búin að segja við hann að ég vildi
það ekki. Vildi bara töflur.
Svo bara vakna ég í engum
fötum í rúmi með hann við hliðina
á mér. Ég var með mikla áverka.
Hann hélt mér þarna inni í nokkra
sólarhringa. En mér tókst að fá
leyfi til að fara niður og taka á
móti efnum og þá flúði ég. Ég
hljóp út á götu og þaðan fór ég í
Konukot. Þær þekktu mig vel og
sáu strax að eitthvað alvarlegt
hefði gerst. Þær tóku mig afsíðis
á skrifstofuna sína og hringdu á
sjúkrabíl.
En svo ákvað ég að kæra. Ég
fékk lögfræðing, ég fór í skýrslu-
töku og sagði frá því sem gerðist.
Vinkona: Þetta var orð gegn
orði og við fengum að vita að
það hefði unnið gegn henni að
hafa verið undir áhrifum. Ég var
með henni í Bjarkarhlíð þegar við
fengum fréttirnar, að málið hefði
verið fellt niður og það var henni
gífurlegt áfall. Síðan þá hefur
ofbeldismaðurinn orðið á vegi
hennar. Hún fór á Vog einn daginn
en útskrifaði sig strax þegar hún
sá hann. Það var hún sem þurfti
að fara. Ekki hann. Þær mæta of-
beldismönnum á Vogi, spítölum, í
úrræðum, alls staðar.
Þú færð aðstoð frá VoR-teyminu.
Hefur lífið breyst frá því að það
kom þér til aðstoðar?
María: Það varð mikil breyting
til góðs þegar VoR-teymið kom
inn. Ég hitti þau á hverjum degi og
er að fara að flytja í nýtt húsnæði.
Er skeptísk en ég vona að það
verði til góðs.
Dæmir fólk þig?
María: Já.
Vinkona: Fólk ætti að hafa það í
huga áður en það dæmir að það er
nokkuð sem við sjáum sem erum
að vinna með konum eins og
Maríu og það er að mjög margar
þeirra hafa orðið fyrir alvarlegu
kynferðisofbeldi í æsku. Fólk sem
er í hennar stöðu er þar ekki af því
það vill það. Þetta kýs enginn.
María vildi innrita sig i meðferð á Vogi. Hún þurfti frá að hverfa því að þar
mætti hún ofbeldismanni sínum sem hafði haldið henni nauðugri.
ÉG VIL AÐ VIÐ SEM
SAMFÉLAG EINBEITUM
OKKUR FREKAR AÐ ÞEIM
SEM FJÁRMAGNA OG
SKIPULEGGJA FÍKNIEFNA-
SÖLU FREKAR EN AÐ REFSA
VEIKU FÓLKI MEÐ LITLA
SKAMMTA SEM ERU
ÞEIRRA LÍFÆÐ.
eftir um sextugt. Aldursbilið er ögn
breiðara hvað varðar þolendur í
neyslu en almennt.“
Þú nefndir að konur væru stærsti
hópurinn sem leitar til ykkar, en
nú hafa nokkur stórmál sem varða
drengi í neyslu sem voru misnotaðir
verið í deiglunni. Hver er ykkar til-
finning?
„Ég get ekki talað um einstök
tilvik en við sinnum strákum og
körlum, en þeir koma síður til
okkar. Við myndum gjarnan vilja
fá þá til okkar og aðstoða þá eftir
of beldi því við gerum það jafnt og
við konur. En eins og er alls staðar
í heiminum þá leita karlmenn sér
ekki aðstoðar eftir kynferðisof-
beldi í eins miklum mæli og konur,
þeir eru að ég held ekki alveg til-
búnir. Það er meira stigma og það
er svona innri stimplun. Þeir loka
frekar á of beldið og nota jafnvel
óheilbrigðar leiðir til að takast á við
of beldið sem þeir hafa orðið fyrir,
eins og aukna áfengisnotkun. Karl-
menn leita sér svo stundum aðstoð-
ar á fullorðinsaldri vegna of beldis
sem þeir urðu fyrir 14-16 ára en við
myndum vilja geta aðstoðað þá sem
fyrst eftir of beldisatvik.“
Hrönn nefnir að þó að sjálfsásök-
unin sér mikil hjá þolendum kyn-
ferðisof beldis hafi opin umræða
dregið aðeins úr henni. „Ungt fólk
veit betur hvað er rétt og rangt
og það hefur komið með aukinni
umræðu og fræðslu. Það er meira
meðvitað um hvað er rétt og rangt.
En hjá eldri einstaklingum er
sjálfsásökunin enn þung og mikil,
kannski er það vegna þess að það
er svo innprentað í til dæmis mína
kynslóð að við ættum að passa
okkur.“
Með sömu drauma
Hrönn segir fordóma í samfélaginu
gagnvart fólki í vímuefnaneyslu.
„Það er stimpill á fólki í vímuefna-
neyslu. En þetta er bara fólk eins og
við, sem á fjölskyldur, jafnvel börn
og eiga sömu drauma og væntingar
til lífsins og við. Mér finnst einstakl-
ingar í vímuefnaneyslu stundum
dálítið ósýnilegur hópur. Starfs-
fólk bráðamóttöku og Neyðarmót-
töku leggur sig fram við að taka vel
á móti einstaklingum í vímuefna-
neyslu. Við leggjum okkur fram
við að sýna þeim virðingu jafnt á
við aðra sjúklingahópa og alltaf í
meiri mæli, ég vona að þau finni þær
jákvæðu breytingar sem hafa orðið
á undanförnum árum í þjónustu til
þeirra. Að því sögðu þá má alltaf
bæta þjónustuna og við þurfum
að fara að endurskoða til dæmis
verkjalyfjagjafir einstaklinga í
vímuefnaneyslu, fráhvarfsmeðferð
og jafnvel hvort það sé grundvöllur
fyrir því að hefja meðferð á bráða-
móttökunni eins og farið er að gera
í sumum fylkjum Bandaríkjanna.
Í teymi Neyðarmóttökunnar
eru frábærir réttargæslumenn sem
sinna þolendum með tilliti til rétt-
arkerfisins og styðja þá í kæruferli.
Mér finnst lögreglan sinna þessum
málum vel og að sama skapi er
komið aukið traust á að kerfið vinni
með þeim sem þolendum, jafnvel þó
að þau séu í vímuefnaneyslu. Hvað
dómskerfið varðar þá veit ég ekki
hvort það sé nokkur munur á málum
eftir einstaklingum. Það er margt
sem mætti þróast þar en það er í
stöðugri endurskoðun sýnist mér.“
Skaðaminnkun virkar
Hvaða skoðun hefur þú á afglæpa-
væðingu vímuefnaneyslu í þessu
samhengi?
„Ég vil hugsa þetta út frá hug-
myndafræði skaðaminnkunar og
tel að við verðum að mæta ein-
staklingi í vímuefnaneyslu þar
sem hann er staddur hverju sinni.
Skaða minnkunarmódelið er að
virka. Við verðum að hafa í huga að
ef einstaklingur í vímuefnaneyslu
er í aðstæðum sem eru ótryggar,
hefur orðið fyrir árás eða of beldi
og hringir á sjúkrabíl, þá kemur lög-
reglan með á staðinn eða er komin
á undan stundum. Við höfum heyrt
að þetta hamli því að þolendur leiti
sér aðstoðar viðbragðsaðila, það er
að segja sjúkraflutningamanna. Af
því að það er kannski einhver vímu-
efnaneysla á svæðinu. Það er eitt
sem má skoða í þessu. Ég held að við
vitum alveg að vímuefni eru skaðleg
en fyrir þennan hóp sem er í virkri
vímuefnaneyslu þá verðum við að
mæta fólki þar sem það er statt. Ég
vil að við sem samfélag einbeitum
okkur frekar að þeim sem fjár-
magna og skipuleggja fíkniefnasölu
frekar en að refsa veiku fólki með
litla skammta sem eru þeirra lífæð.
Það er leitt að fólk sem hefur orðið
fyrir alvarlegu of beldi geti hræðst
það að hringja á lögregluna.“
HÚN FÓR Á VOG EINN
DAGINN EN ÚTSKRIFAÐI
SIG STRAX ÞEGAR HÚN
SÁ HANN. ÞAÐ VAR HÚN
SEM ÞURFTI AÐ FARA.
EKKI HANN.
1 9 . O K T Ó B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R30 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð