Morgunblaðið - 20.11.2019, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 2019
Í dag fögnum við
þrjátíu ára afmæli
Barnasáttmálans,
samnings Sameinuðu
þjóðanna um réttindi
barnsins, en hann var
samþykktur á allsherj-
arþingi Sameinuðu
þjóðanna 20. nóv-
ember 1989. Samning-
urinn er útbreiddasti
mannréttinda-
samningur heims en tilkoma hans
olli straumhvörfum í samfélags-
legum viðhorfum til barna um allan
heim með því að gera kröfu um að
litið sé á börn sem sjálfstæða hand-
hafa réttinda sem aðildarríkjum
sáttmálans ber að innleiða og virða
með öllum tiltækum leiðum.
Þessum merka áfanga hefur ver-
ið fagnað með ýmsu móti á afmæl-
isárinu en hápunkturinn er þing
um málefni barna sem haldið er í
fyrsta skipti í ár. Barnaþing er sett
á morgun, 21. nóvember, en þar
taka um 160 börn þátt í þjóðfundi
barna, en þau voru valin með
slembivali úr þjóðskrá, og koma
víða að af landinu. Markmiðið er að
stuðla að aukinni þátttöku barna í
samfélagslegri umræðu og lýðræð-
isstarfi. Áhersla er lögð á að skapa
vettvang, á forsendum barna, þar
sem þau fá tækifæri til að ræða við
önnur börn, fá að láta í ljós skoð-
anir sínar og upplifa að á þau sé
hlustað og mark á þeim tekið.
Á þjóðfundinum gefst börnum
jafnframt tækifæri á að ræða hug-
myndir sínar og skoðanir við full-
orðna aðila sem geta haft áhrif á
stöðu barna eins og t.d. alþing-
ismenn, ráðherra, fulltrúa félaga-
samtaka og aðila
vinnumarkaðarins.
Embætti umboðs-
manns barna mun síð-
an vinna að því að nið-
urstöður þingsins hafi
raunveruleg áhrif á
stefnumótun og þróun
í málefnum barna.
Með barnaþingi er
stigið framsækið skref
í innleiðingu Barna-
sáttmálans og ég er
sannfærð um að
barnaþing á eftir að verða öflugur
vettvangur fyrir samtal og samráð
um málefni barna til framtíðar.
Lýðræðisþing í skólum
Víða um land hafa skólar unnið
afar merkilegt starf við að auka
þátttöku barna í skólastarfi og er
það von mín að barnaþingið verði
til þess fallið að hvetja enn frekar
skóla til leita fjölbreyttra leiða til
að efla lýðræðisþátttöku barna.
Með því móti verði þingið ekki að-
eins mikilvægt fyrir þau börn sem
það sækja heldur muni börn um
allt land fá tækifæri til lýðræð-
islegrar og virkrar þátttöku.
Til að undirstrika þetta sendi
embættið grunnskólum landsins
bréf þess efnis að skólarnir nýti
tækifærið og haldi lýðræðisþing
meðal barna í skólum í tengslum
við barnaþingið og þrjátíu ára af-
mæli Barnasáttmálans. Ljóst er að
margir skólar hafa tekið þeirri
áskorun og halda í dag lýðræðis-
þing nemenda. Þetta er afar já-
kvæð þróun en innleiðing Barna-
sáttmálans gerir kröfu um aukna
samfélagslega þátttöku barna og
aðild þeirra að ákvarðanatöku í
nærsamfélagi þeirra.
Könnun meðal skólastjórnenda
Áhugaverðar niðurstöður er að
finna í könnun sem send var öllum
stjórnendum grunnskóla í sept-
embermánuði, í samvinnu embættis
umboðsmanns barna og mennta-
vísindasviðs Háskóla Íslands. Í
könnuninni var leitast við að fá
fram upplýsingar um lýðræðislega
þátttöku barna í skipulagi og
ákvarðanatöku í skólastarfi og fyr-
irkomulag kennslu um Barnasátt-
málann og réttindi barna. Því mið-
ur fengust ekki svör nema frá
tæpum helmingi skólastjórnenda og
því verður að fara varlega í túlkun
niðurstaðna.
Mismikið er unnið með réttindi
samkvæmt þeim svörum sem bár-
ust en það eru helst umsjónarkenn-
arar sem sjá um réttindakennslu í
flestum grunnskólum. Kennslan fer
oftast fram í almennri námsgreina-
kennslu í öllum bekkjardeildum og
helstu kennsluaðferðir eru umræð-
ur. Jafnframt kemur fram í könn-
uninni að flestir skólastjórnendur
telja að kennarar hafi ekki fengið
mikla þjálfun í kennslu á þessu
sviði. Embætti umboðsmanns
barna hyggst fylgja þessari könnun
eftir með frekara samstarfi við
Menntavísindasvið Háskóla Ís-
lands. Stefnt er að því að fram-
kvæma sambærilegar kannanir
reglulega til þess að fylgjast með
þróuninni.
Vörður í málefnum barna
Í tilefni barnaþings hefur emb-
ættið tekið fyrir helstu vörður í
lagasetningu um málefni barna frá
húsagatilskipuninni, sem tók gildi
árið 1746, en með henni var innleitt
bann við barsmíðum á börnum og
sú skylda lögð á foreldra að kenna
börnum sínum að lesa. Húsaga-
tilskipunin markaði jafnframt tíma-
mót þar sem hún tók til allra
barna, óháð efnahag og stöðu for-
eldra, en það er einmitt ein meg-
inregla Barnasáttmálans að öll
börn njóti þeirra réttinda sem þar
er kveðið á um, án nokkurrar mis-
mununar. Meðal annarra mikil-
vægra áfanga í málefnum barna í
íslensku samfélagi má nefna setn-
ingu fyrstu heildarlöggjafar um
barnavernd árið 1934, gildistöku
fyrstu heildstæðu laganna um mál-
efni barna frá árinu 1981, og stofn-
un embættis umboðsmanns barna
1. janúar 1995.
Á þessum merku tímamótum er
mikilvægt að líta yfir farinn veg og
fagna því sem þegar hefur áunnist í
málefnum barna, ekki síst með til-
komu Barnasáttmálans. Það er þó
ljóst að enn bíða okkar áskoranir
og þörf er á ýmsum samfélags-
legum breytingum til þess að rétt-
indi barna samkvæmt Barnasátt-
málanum nái fram að ganga. Ég vil
óska öllum börnum til hamingju
með daginn en með Barnasáttmál-
ann að leiðarljósi mun embætti um-
boðsmanns barna halda áfram að
vinna að því að skapa öllum börn-
um í íslensku samfélagi jöfn tæki-
færi og betri framtíð.
Eftir Salvöru
Nordal
»Með Barnasáttmál-
ann að leiðarljósi
mun embætti umboðs-
manns barna halda
áfram að vinna að því
að skapa öllum börnum
í íslensku samfélagi
jöfn tækifæri og
betri framtíð.
Salvör Nordal
Höfundur er umboðsmaður barna.
Lýðræðisþátttaka barna er valdeflandi
Morgunblaðið/Eggert
Barnasáttmáli Sam-
einuðu þjóðanna fagn-
ar 30 ára afmæli í
dag. Hjá Kópavogsbæ
efnum við til mikillar
veislu í tilefni dagsins,
skólabörn fagna með
margvíslegum hætti
og sýna afrakstur
vinnu í Menningar-
húsunum í Kópavogi
sem unnin hefur verið
í leik- og grunnskólum bæjarins
þar sem málefni á borð við lofts-
lagsmál og frið eru
tekin til umfjöllunar,
það verður málþing
barna, tónleikar og
dansað fyrir rétt-
indum.
Hátíðarhöld dagsins
eru ein birtingarmynd
þess að við hjá Kópa-
vogsbæ erum að inn-
leiða Barnasáttmála
SÞ inn í allt starf
bæjarins. Í innleiðing-
unni eru áhersla á
fjórar grunnforsendur
Barnasáttmálans, jafnræði, að gera
það sem barni er fyrir bestu, rétt
barns til að lifa og þroskast og rétt
barns til að tjá sig.
Meðal afurða sem hafa orðið til
við innleiðinguna í Kópavogi er
Mælaborð barna sem gefur yfirlit
yfir lífsgæði barna í Kópavogi.
Mælaborðið, sem jafnframt er
hægt að nýta sem vísitölu barn-
væns sveitarfélags, hefur vakið al-
þjóðlega eftirtekt og hlaut nýverið
viðurkenningu á fyrstu alþjóðlegu
ráðstefnu UNICEF um barnvæn
sveitarfélög. Í kjölfarið hafa er-
lendir aðilar sýnt aðferðinni mikinn
áhuga og því vaxandi líkur á að að-
ferðafræðin geti nýst víða. Mæla-
borðið auðveldar kjörnum fulltrú-
um og embættismönnum að
forgangsraða verkefnum og fjár-
málum í takt við þarfir barna.
Í tengslum við innleiðinguna
mun bærinn í vaxandi mæli leita
eftir skoðunum barna. Fulltrúar
barna og ungmenna hafa verið í
stýrihóp við gerð fyrstu draga að
aðgerðaáætlun innleiðingarinnar.
Aðgerðirnar eru nú í rafrænni
samráðsgátt og fjölskyldur og skól-
ar hvött til að skoða hana með
börnum og kalla eftir skoðunum
þeirra.
Eftir innleiðingu og úttekt verð-
ur Kópavogur barnvænt sveitar-
félag. Það er verðugt markmið og
eitthvað sem við hjá Kópavogsbæ
erum stolt af. Til hamingju með
daginn!
Eftir Ármann
Kr. Ólafsson »Hátíðarhöld dagsins
eru ein birtingar-
mynd þess að við hjá
Kópavogsbæ erum að
innleiða Barnasáttmála
SÞ inn í allt starf bæj-
arins.
Ármann Kr. Ólafsson
Höfundur er bæjarstjóri í Kópavogi.
Barnasáttmálinn í Kópavogi
Aukið gagnsæi í
rekstri stærri fyr-
irtækja og samstarf
við Matvæla- og land-
búnaðarstofnun Sam-
einuðu þjóðanna
(FAO) eru meðal að-
gerða sem ríkis-
stjórnin kynnti í gær.
Markmið þeirra er að
auka traust á íslensku
atvinnulífi eftir um-
fjöllun um viðskiptahætti Samherja
í síðustu viku.
Rétt er halda því til haga að ís-
lensk stjórnvöld hafa á undan-
förnum árum ráðist í miklar úrbæt-
ur á sviði peningaþvættis,
mútubrota og skattundanskota.
Hins vegar hefur þetta mál gefið til-
efni til frekari aðgerða líkt og rík-
isstjórnin hefur nú samþykkt. Þær
aðgerðir eiga það sameiginlegt að
verið er að bregðast við með al-
mennum hætti og rétt að gera
nokkra grein fyrir þeim aðgerðum
sem helst snerta mitt
ráðuneyti.
Aukið gagnsæi í
rekstri stærri
fyrirtækja
Undirbúningur er
hafinn að laga-
frumvarpi um ríkari
upplýsingaskyldu hlut-
fallslega stórra fyr-
irtækja sem geta haft
kerfislæg áhrif í ís-
lensku efnahagslífi. Er
þetta gert til að auka
gagnsæi um starfsemi þessara fyr-
irtækja og tryggja betur heilindi og
orðspor íslensk atvinnulífs. Jafn-
framt er þetta í samræmi við nýlega
ráðgjöf Alþjóðagjaldeyrissjóðsins,
AGS.
Nýjar kröfur um aukið gagnsæi
munu ná til fyrirtækja í öllum at-
vinnurekstri. Ég hef óskað eftir því
að við þessa vinnu verði tekið til sér-
stakrar skoðunar hvort gera þurfi
enn ríkari kröfur um gagnsæi til
stærri sjávarútvegsfyrirtækja sem
ekki eru skráð á hlutabréfamarkaði.
Samstarf við FAO
Ég mun hafa frumkvæði að því að
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (FAO) vinni út-
tekt á viðskiptaháttum útgerða sem
stunda veiðar og eiga í viðskiptum
með aflaheimildir þ.á m. í þróun-
arlöndum. Á grundvelli úttektar-
innar vinni FAO tillögur til úrbóta í
samvinnu við aðrar alþjóðlegar
stofnanir sem vinna að heilbrigðum
viðskiptaháttum, gegn spillingu,
mútum og peningaþvætti. Ráðuneyti
mitt hefur þegar átt í samskiptum
við forsvarsfólk FAO um slíkt sam-
starf og hefur þessu frumkvæði ver-
ið tekið með jákvæðum hætti.
FAO er stærsta alþjóðlega stofn-
unin sem sinnir reglubundnu starfi
hvað varðar aðgerðir til að bæta
stjórn fiskveiða og þróun sjávar-
útvegs á heimsvísu. Á vettvangi
stofnunarinnar hafa verið gerðir al-
þjóðasamningar m.a. til að takast á
við ólöglegar veiðar og bæta stjórn
og upplýsingagjöf með fiskveiðum.
Verkefnið fellur því vel að hlutverki
stofnunarinnar.
Óvissu eytt um tengda aðila
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar um
eftirlit Fiskistofu frá því í janúar á
þessu ári kemur fram að ekki verði
séð að Fiskistofa kanni með nægj-
anlega tryggum hætti hvort yfirráð
tengdra aðila í sjávarútvegi yfir afla-
hlutdeildum sé í samræmi við það
hámark sem er skilgreint í lögum
um stjórn fiskveiða. Því þurfi að
endurskoða 13. og 14. gr. laganna
svo reglur um hámarksaflahlutdeild
verði skýrari.
Í mars 2019 skipaði ég verkefn-
isstjórn undir forystu Sigurðar
Þórðarsonar, fyrrverandi ríkisend-
urskoðanda, til að koma með tillögur
um bætt eftirlit með fiskveiði-
auðlindinni. Nefndinni var m.a. falið
að bregðast við fyrrgreindri ábend-
ingu Ríkisendurskoðunar. Í kjölfar
umræðu síðustu daga hef ég nú ósk-
að eftir því við nefndina að hún skili
tillögum þar að lútandi fyrir 1. jan-
úar nk. Þá er að vænta tillagna frá
nefndinni á næstu vikum um bætt
eftirlit með fiskveiðum og með vigt-
un sjávarafla.
Orðspor Íslands
Ég bind vonir við að þau viðbrögð
ríkisstjórnarinnar sem birtast í
þessum almennu aðgerðum, til við-
bótar við þær miklu úrbætur sem
gerðar hafa verið á undanförum ár-
um, muni leiða til þess að orðspor
Íslands verði ekki fyrir miklu tjóni.
Þar eru miklir hagsmunir í húfi fyrir
íslenskt samfélag, m.a. í ljósi þess að
rúmlega 98% af íslensku sjávarfangi
eru flutt á erlendan markað. Það er
því kappsmál fyrir alla hlutaðeig-
andi að sameinast um það verkefni.
Aukum traust á íslensku atvinnulífi
Eftir Kristján
Þór Júlíusson
Kristján Þór Júlíusson
» „Þar eru miklir
hagsmunir í húfi fyr-
ir íslenskt samfélag,
m.a. í ljósi þess að rúm-
lega 98% af íslensku
sjávarfangi eru flutt á
erlendan markað.“
Höfundur er sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra.