Læknablaðið - maj 2019, Qupperneq 19

LÆKNAblaðið 2019/105 223
Y F I R L I T S G R E I N
Sjúkrasaga Egils Skallagrímssonar
Egils saga gerist á landnámsöld og er talin rituð af Snorra Sturlu­
syni í kringum 1230. Snemma kom í ljós að Agli svipaði mjög í
útliti til Gríms (Skallagríms) föður síns og fáir voru jafn stórir sem
Egill. Á einum stað segir að Skallagrímur og hans útvöldu væru
heldur líkir þursum að vexti og sýn en mennskum mönnum. Ekki
hafði Egill útlitið með sér; grófgerður í andliti og dökkur yfirlit­
um. Tekið skal fram að sú lýsing Snorra á útliti Egils þarf ekki að
benda til afbrigðilegs beinvaxtarsjúkdóms (skeletal dysplasia). Egill
gerðist þunglyndur eftir að Böðvar sonur hans drukknaði. Egill
lagðist þá í lokrekkju, þáði hvorki vott né þurrt, og óskaði þess
einfaldlega að deyja. Þorgerður dóttir hans sagðist þá vilja deyja
með honum. Hún lagðist við hlið hans í aðra rekkju og kom þar á
eftir í hann bæði sölvum og mjólk. Þegar Egill var orðinn aldraður
maður gerðist hann hrumur með heyrnar­ og sjónskerðingu. Fyrir
utan þá hnignun og hreyfiskerðingu – en Egill var þungfær, fót­
stirður og fótkaldur – segir sagan að hann hafi átt það til að missa
jafnvægið og hrasa.
Silfur Egils
Egill var berserkur mikill, gríðarlega fégjarn og varð snemma stór­
auðugur. Þegar hér er komið sögu var Egill kominn á níræðisald­
ur. Þá fær hann þá hugdettu (á sama tíma og menn undirbjuggu
sig til þings) að halda til Þingvalla með tvær kistur fullar af ensku
silfri. Þær silfurkistur höfðu honum áskotnast hjá Aðalsteini kon­
ungi eftir sigurinn á Vínheiði, ungum að árum. Færði hann aldrei
föður sínum silfrið í sonargjöld eins og konungur hafði beðið
hann að gera þegar hann kæmi heim til Íslands. Þess í stað dró
Egill sér silfrið og bar það með sér allar götur síðan, fram á elliár.
Þá var ætlun hans undir lokin að kasta silfrinu til mannfjöldans
við Lögberg og fylgjast síðan með slagsmálum manna á milli um
Visna Egils Skallagrímssonar
Halldór Bjarki Einarsson1
Ronni Mikkelsen2
Jón Torfi Gylfason3
Jan Holten Lützhøft4
Höfundar eru allir læknar.
1Heila- og taugaskurðdeild, 2taugamyndgreiningardeild, Háskólasjúkrahúsinu í Árósum,
3Lækningu, Lágmúla 5, Reykjavík, 4geðrofssviði geðdeildar Háskólasjúkrahússins í Árósum.
Fyrirspurnum svarar Halldór Bjarki Einarsson, Halldor.Bjarki.Einarsson@rsyd.dk
silfrið. Þess skal getið hér að Peter Hallberg, fyrrum dósent við
Háskóla Íslands og síðar prófessor í bókmenntasögu við Gauta­
borgarháskóla, segir í bók sinni Den isländska sagan að Egill hafi
lagt á ráðin um að sá silfrinu á Alþingi sér til skemmtunar eða
dægrastyttingar.1 Vísar það í ákveðna persónuleikatruflun. Fjöl­
skylda Egils kom þó í veg fyrir þessa fyrirætlun hans. Þess í stað,
og eftir að hafa mælt „vil ég fara til laugar,” hélt hann með aðstoð
tveggja þræla Gríms til laugar Mosfellinga með kisturnar tvær.
Segir sagan að hvorki þrælarnir né silfrið hafi skilað sér til baka
og er kenning höfundar Egils sögu sú að Egill hafi drepið þrælana
tvo. En ber þetta vott um minnisleysi Egils eða er mögulegt að
þrælarnir hafi platað veikan manninn og stungið af með silfrið?
Hörpuskelin hans Egils
Flestir geta verið sammála um að með hjálp bókmenntarýni, forn­
leifa­ og sagnfræði auk læknisfræði sé hægt (upp að vissu marki)
að varpa ljósi á ákveðið heilsufarsástand manna fyrr á öldum. Í
bók sinni Hetjur og hugarvíl bendir Óttar Guðmundsson geðlækn­
ir á að engin persóna Íslendingasagnanna falli að eins mörgum
greiningum geðsjúkdómafræðinnar og Egill.2 Fleiri mismuna­
greiningar má vissulega nefna en þær byggjast á túlkun texta úr
Eglu sem gerðist fyrir um það bil 1000 árum. Ætla má að tilgangur
frásagnarinnar hafi ekki verið sá að varpa ljósi á sjúkdómafræði.
Fyrirætlun höfundarins með verkinu er óljós í þessu samhengi.
En eftir kristnitöku er talið að bein Egils Skallagrímssonar hafi
Á G R I P
Ein sögufrægasta persóna Íslendingasagna er Egill Skallagrímsson.
Um árabil hafa margir fræðimenn sett fram þá tilgátu að Egill hafi
þjáðst af Pagets-sjúkdómi. Byggist sú tilgáta á túlkun þeirra á Egils
sögu. Spurningin um sannleiksgildi sögunnar vefst hins vegar fyrir
og verður ekki svarað en á síðustu áratugum hefur sagnfræðigildi
Íslendingasagna verið dregið mjög í efa. Því er vert að undirstrika
takmarkað sagnfræðigildi Egils sögu sem og annarra sagna. Hinn
einstaki frásagnarstíll höfundar Egils sögu leynir sér þó ekki. Í nor-
rænni bókmenntasögu og goðafræði koma fyrir frásagnir af hervæddri
skjaldmey sem kölluð var Visna. Lýsingin minnir á Egil, en höfundur
þeirrar frásagnar var Saxo Grammaticus sem dáðist að frásagnarstíl
höfunda Íslendingasagna. Textatúlkun á Egils sögu sem getið er um
í greininni hér fyrir neðan, beinist að tvíeðli og líkamsbyggingu Egils
Skallagrímssonar. Túlkunin er á þá leið að litlar líkur séu á að Egill hafi
verið þjakaður af Pagets-sjúkdómi. Því kemur öllu heldur til kastanna
ástand sem höfundar kjósa að kalla Visnu Egils Skallagrímssonar.
https://doi.org/10.17992/lbl.2019.05.231