Læknablaðið - maj 2019, Side 22

226 LÆKNAblaðið 2019/105
Y F I R L I T S G R E I N
á erfðaþætti sem og að ýmsar aðrar rannsóknarniðurstöður séu
ekki í samræmi við þær ofangreindu.28 Þar má nefna rannsóknir
þar sem ekki tókst að finna veirumótandi­RNA­umrit eða ónæmis­
vaka.29,30 Þó er ljóst að algengi Pagets­sjúkdómsins hefur minnkað
frá því farið var að bólusetja við mislingum um 1963.31,32 Því er þörf
á frekari rannsóknum á þessu sviði svo unnt sé að finna svar við
tilgátunni um veiruframkallaða sjúkdómsmyndun Pagets­sjúk­
dómsins.
Þeir erfðafræðilegu þættir sem fjallað hefur verið um varða
stökkbreytingu í erfðavísinum Sequestosome 1 (SQSTM1) með
litningastaðsetninguna 5q35.3.33 Í Egils sögu kemur fram að Egill
hafi verið mikill sem tröll, ófríður og líkur föður sínum, en ekki er
unnt að vita með vissu hvort einhverjir náskyldir Agli hafa þjáðst
af Pagets­sjúkdómi. Hins vegar hefur verið sýnt fram á að ættgengi
SQSTM1­stökkbreytingar sé á bilinu 25­50% og erfist hún með ríkj­
andi erfðamynstri.34,35 Prótínið (p62) sem genið skráir fyrir bindur
við ubiquitin, en samstæðan er talin taka þátt (ásamt meðal annars
RANK­L / RANK og OPG­kerfinu) í virkjun kjarnaþáttar kappa­B
(NF-κB)-innanfrumuboðferlis beinátfrumna.36,37 Hornsteinninn í
myndun beinátfrumna, og eðlileg starfsemi þeirra, samanstendur
þannig af samruna forvera stórátfrumna (monocytes/macrophages)38
og af ofangreindu innanfrumuboðferli. Röskun í virkjun boðferl­
isins, vegna SQSTM1­stökkbreytingarinnar, leiðir þannig til svip­
gerðar Pagets­sjúkdómsins. Þá vekur það óneitanlega athygli að
sama stökkbreyting getur valdið heilabilun.39 Því vaknar spurn­
ingin um hvort þessi erfðavísir útskýri að hluta til líkamlegt og
andlegt ástand Egils Skallagrímssonar.
Einkenni Egils og Pagets-sjúkdómurinn
Í ljósi þess að fylgikvillum frá miðtaugakerfinu hefur verið lýst
vegna Pagets­sjúkdóms40 má bæta við þeirri vangaveltu að ekki
sé útilokað að Egill hafi verið haldinn geðröskun á formi þung­
lyndis. Byock nefnir lækkað geðslag Egils í grein sinni.6 Spyrja má
hvort þunglyndi Egils hafi orsakast af sonarmissinum sem sagt er
frá í Egils sögu, eða hvort tilhneiging til þunglyndis og andlegrar
hnignunar hafi verið undirliggjandi hjá honum, þá vegna annars
konar líkamlegs sjúkdóms, til að mynda Pagets­sjúkdómsins.40­42
Eins mætti segja að Þorgerður dóttir hans hafi bjargað honum
undan oki hugsana um dauðann, framtaksleysis, minni matar­
lystar og einangrunar í lokrekkju sinni með hugrænni atferlismeð­
ferð þess tíma. Reikul hegðun og þunglyndi birtist líka í ankanna­
legum áformum Egils um að kasta silfrinu til mannfjöldans sem
fyrr segir, í þeirri von að það myndi skapa áflog og handalögmál
við Lögberg. Þetta tvískauta lundarfar Egils vísar þannig til geð­
hvarfasýki. Þá má nefna sjón­ og heyrnarskerðingu Egils undir lok
ævinnar, auk þess sem hann var þungfær og fótstirður. Saga um
sjónleysi gæti þá vísað til gláku, sem hefur væntanlega verið al­
gengasta orsök sjónleysis. Heyrnartap er mun meira einkennandi
afleiðing Pagets­sjúkdóms þótt sjónleysi finnist einnig. Á síðustu
æviárum Egils geta þessi einkenni þó varla talist einkennandi
fyrir Pagets­sjúkdóm. Því mætti gera ráð fyrir aldurstengdri sjón­
og heyrnarskerðingu sem mismunagreiningu við Pagets. Hvort
tveggja mætti telja líklega ástæðu óstöðugleika Egils á gamals
aldri. Í síðasta kvæði Egils segir:
Langt þykki mér,
ligg einn saman,
karl afgamall,
á konungs vörnum;
eigum ekkjur
allkaldar tvær,
en þær konur
þurfu blossa.
Í þessari vísu Egils má skilja að „ekkjur allkaldar tvær” séu fæt­
ur hans, og hann sé því að yrkja um fótkuldann sem hrjáði hann.
Mynd 4. Lagsjármynd (A) af fjölkjarna
beinátfrumu (hvít píla) in vitro eftir
Cell Tracker Green og 4′,6-diamidino-
-2-phenylindole (DAPI)-litun. Aukin
virkni og seyting beinleysihvata þessara
frumna er meginástæða óeðlilegs bein-
eyðandi ástands Pagets-sjúkdóms (fyrsta
stig). Niðurrif beina (B-C) með auknu
uppsogi þeirra og lacunae-myndun (C)
hrindir af stað myndun staðboðefna sem
vekja aukna virkni beinkímfrumna. Þetta
leiðir til blandaðs stigs sjúkdómsins og að
lokum lokastigs eða óeðlilegrar beinhersl-
ismyndunar.