Læknablaðið - mai 2019, Síða 33
LÆKNAblaðið 2019/105 237
Í pistlunum Úr penna
stjórnarmanna LÍ birta þeir sínar
eigin skoðanir en ekki félagsins.
Reynir Arngrímsson
formaður
Björn Gunnarsson
gjaldkeri
FAL
Guðrún Ása Björnsdóttir
Ýmir Óskarsson
FÍH
Salóme Ásta Arnardóttir
Jörundur Kristinsson
varaformaður
FS
María I. Gunnbjörnsdóttir
Gunnar Mýrdal
ritari
LR
Þórarinn Guðnason
Guðmundur Örn Guðmundsson
Stjórn
Læknafélags
Íslands
Heilbrigðisstefnan til 2030 sem nú bíður samþykkis
Alþingis er því miður ekki afrakstur faglegrar og
nútímalegrar stefnumótunarvinnu sem sátt hefur
náðst um í samfélaginu, heldur liður í að ríkisvæða
heilbrigðisþjónustuna hratt og hljótt. Meðal annarra
hafa félög lækna gagnrýnt stefnuna og vinnubrögð
in við stefnumótunina harðlega.
Það plagg sem er nú til skoðunar í vel
ferðarnefnd Alþingis olli mörgum vonbrigðum
enda er mikil þörf fyrir vandaða og heildstæða
stefnumótun á heilbrigðissviði; framtíðarsýn sem
stendur af sér hentistefnur mismunandi ráðherra og
ríkisstjórna hvers tíma.
En hvað er gagnrýnivert? Í stuttu máli fer hefð
bundin stefnumótunarvinna eftir skýrri aðferða
fræði í fjórum þáttum: Í fyrsta lagi gagnaöflun og
stöðumati, í öðru lagi greiningu gagna, í þriðja lagi
tillögugerð um innleiðingu og mælanleg markmið
og síðast en ekki síst aðgerðaáætlun og eftirfylgni.
Fyrir liggur að þessu ferli var alls ekki fylgt við
gerð heilbrigðisstefnunnar. Á kynningarfundi í
ráðuneytinu í október 2018 kom fram að gagnaöfl
un og stöðumat hefðu verið takmörkuð og tekið
stuttan tíma. Algerlega var horft framhjá fyrri heil
brigðisáætlunum til 2000 og 2010, en rykið dustað
af gömlum skýrslum um afmarkaða hluta heilbrigð
iskerfisins. Heildstætt stöðumat fór ekki fram og
ekki var fyllt í eyður þekkingar á núverandi stöðu
sem sárlega hefði þurft að gera.
Greining gagnanna var heldur aldrei fram
kvæmd og tillögur um innleiðingu, markmið og
mælikvarða eru fáar í stefnunni og tilviljunar
kenndar. Það er bagalegt því markmiðssetning
og mælikvarðar eru hornsteinar árangursmats
stefnumótunarvinnu.
Aðgerðaáætlun er síðasta þrepið í vinnunni en
þá eru aðgerðir stefnunnar innleiddar og bundnar
inn í kerfin, menninguna og verklag allt. Enga slíka
aðgerðaáætlun er að sjá í tillögunni sem nú liggur
fyrir. Í nokkrum tilfellum er þó búið að setja fram
markmið sem eiga að nást fyrir árið 2030. Með því
að slíkt er gert tilviljunarkennt er forgangsröðun
fjármuna ákveðin án þess að hugað sé að því meta
áhrifin á kerfið heildstætt.
Texti tillögunnar sjálfrar er stuttaralegur og í
punktaformi og í þetta plagg vantar stóra þætti.
Það gerir stefnuna ekki bara ruglingslega heldur í
raun ónothæfa því í hana vantar alla heildarsýn.
Nær hefði verið að tala um stefnumótun fyrir hinn
ríkisrekna hluta heilbrigðiskerfisins því nánast ein
göngu er fjallað um þann hluta heilbrigðiskerfisins
í tillögunni þótt farið sé um víðan völl í greinar
gerðinni.
Textinn hefur afar lítið breyst í ferlinu, þrátt
fyrir fjölmargar ábendingar fagfólks og leikmanna
á fundum, á Heilbrigðisþingi og í samráðsgáttinni.
Þær ábendingar hafa nær allar verið virtar að
vettugi og sumir tala um sýndarsamráð.
Eins langt og það nær er samt margt almennt
séð í stefnunni sem erfitt er að vera ósammála. En
veikleikar stefnunnar opinberast fyrst og fremst
í því sem í hana vantar. Til dæmis er nær ekkert
fjallað um endurhæfingu, öldrunarþjónustu, sjúkra
flutninga, lýðheilsu, forvarnir, hjúkrunarheimili
og geðheilbrigðismál. Betri umfjöllun skortir um
nýsköpun, framþróun, tækniframfarir og mat á
gæðum og árangri. Velferð starfsmanna, kulnun í
starfi, jafnréttismálum og símenntun eru gerð lítil
skil og ekkert er þar varðandi lífsstílssjúkdóma og
framtíðarsjúkdóma sem heilbrigðiskerfi komandi
ára mun standa og falla með. Framtíðarsýnin er
lítil sem engin en meira púðri eytt í hvernig reka
á ríkisstofnanirnar í kerfinu. Sem dæmi var ekki
haft samráð við sveitarfélög og stofnanir sem
reka hjúkrunarheimili. Samt er umtalaðasti vandi
sjúkrahúsanna fráflæðisvandi og skortur á hjúkr
unarrýmum. Hvernig má þá vera að akkúrat þetta
var haft útundan í stefnumótuninni?
Einnig vantar að mestu umfjöllun um stóran,
vaxandi og mikilvægan hluta kerfisins okkar en
það er heilbrigðisþjónusta utan sjúkrahúsa. Þar
má nefna sem dæmi rekstur sjúkraþjálfara, starf
semi Rauða krossins, SÁÁ, Krabbameinsfélagsins,
Heilsustofnunar NLFÍ og Reykjalundar – aðila
sem lyft hafa grettistaki fyrir heilbrigðiskerfið
síðastliðna áratugi en má ætla að verði horfnir af
vettvangi árið 2030, í núverandi mynd, ef marka má
heilbrigðisstefnuna.
Heilbrigðiskerfið er mikilvæg grunnstoð sam
félagsins alls og gott kerfi er forsenda þess að fólk
vilji búa í landinu. Flestir Íslendingar vilja vel rek
ið opinbert kerfi sem fjármagnað er af ríkinu en
rúmar ólík rekstrarform. Allir eru sammála um að
kerfið þarf að vera aðgengilegt öllum landsmönn
um, að biðlistar séu í lágmarki og jafnræðis sé
gætt milli sjúkdóma og sjúklinga. Gæðin þurfa að
vera framúrskarandi. Heildstæð og vönduð lang
tímastefnumótun er forsenda slíkrar þróunar og
nauðsynleg við uppbyggingu, skipulag og rekstur
hagkvæms heilbrigðiskerfis.
Sú brotakennda stefna um ríkisrekna heilbrigð
iskerfið sem nú liggur fyrir Alþingi er ljósárum
frá því að vera slíkt plagg. Ég hvet þingmenn til
að hafna núverandi plaggi en fela ráðuneytinu að
hefja vandaða faglega vinnu við mótun heilbrigð
isstefnu allra landsmanna, leita til þess aðstoðar
fagmanna í stefnumótun og leggja þannig fjármuni
til verkefnisins að unnt sé að vinna það af ítrustu
fagmennsku. Framtíð heilbrigðiskerfisins okkar er
í húfi.
Ú R P E N N A S T J Ó R N A R M A N N A L Í
Heilbrigðisstefna í öngstræti
Þórarinn Guðnason
hjartalæknir, formaður
Læknafélags Reykjavíkur
thorgudn@landspitali.is