Hugur og hönd - 01.06.2001, Blaðsíða 26

Sextekinn laufaviður.
Hvernig laufaviðarmunstrin berast til
Vestfjarða og ílendast í þeirra afskekkt-
ustu byggðum eru getgátur einar í dag.
Alls staðar í heiminum er mann-
eskjan söm við sig. Hún hefur þörf fyrir
að skapa, þörf fyrir að skreyta og láta á
sér bera.
Skreytið þarf að vera þannig að allir
sjái það og hvaða flík liggur beinna við
að skreyta en vettlingana, flík sem margir
bera og engin önnur hylur. Laufaviðar-
bekkirnir passa þar mjög vel, þeir eru
smágerðir, auðveldir og mátulegir á svo
litlar flíkur.
Ekki hafa konurnar sem voru að
prjóna laufaviðarvettlinga á sig og sína
hér áður fyrr verið sér meðvitaðar um að
þær væru að sinna einhverri listsköpun
eða að munstrin þeirra hefðu einhverja
vísun til hámenningar aftur í öldum,
heldur voru þær að prjóna eitthvað
skjólgott og laglegt til að nota á hátíðis-
og tyllidögum.
Laufaviðarvettlingarnir eru þekktir
um allan Vestfjarðakjálkann, en þeir sem
við best þekkjum hér í dag eru frá Horn-
ströndum, Ströndum, Djúpi og eitthvað
vestur á firði, s.s. úr Önundarfirði.
Hvernig konur hér vestra hafa kynnst
þessu munstri er heldur ekki vitað.
Sjónabækur eru til á Islandi frá 17. öld
og í þeim eru mörg laufaviðarmunstur
ætluð til vefnaðar og útsaums. Ekki hafa
sjónabækur þó verið til á öllum heimil-
unum en konur sem fóru eitthvað af bæ
hafa haft augun opin og sennilega séð
ýmislegt á betri bæjum og í kirkjum.
Gestir hafa komið úr öðrum byggða-
lögum með fallegt ofið söðuláklæði eða
spjaldofmn taum, krossofin axlabönd
eða haft útsaumaða sessu í reiðtygjum
sínum. Einhver hefur átt vettling sem
eftir varð í fjöru eða blað úr sjónabók
hefur slæðst utan um eitthvert smáræði
úr kaupstaðnum. Konur sem hafa haft
gott auga fyrir formi og litum hafa
kunnað að nota sér það. Munstur og
vettlingar hafa svo gengið á milli bæja
sem fyrirmyndir fyrir myndarlegar
prjónakonur að prjóna eftir.
Laufaviðarbekkurinn sem vettling-
arnir eru kenndir við er prjónaður í
stofn, úrtöku og stundum þumal og
hefur ákveðna stærð. Viðarteinungurinn
vefur sig um vettlinginn og á honum
hanga laufin stílfærð eftir ákveðnu
munstri. Þó eru ýmsar útfærslur á þeim.
Það var talað um fjór- fimm- sex og
sjötekinn laufavið og er þá miðað við
umferðafjölda eða breidd bekkjarins.
Fimmtekinn laufaviður er 10 umferðir,
sextekinn 12 umferðir og sjötekinn 14
umferðir. Ákveðinn lykkjufjöldi var á
hverjum prjóni og var algengast að hafa
18-24 lykkjur en lykkjuíjöldinn réðst af
stærð laufaviðarbekkjarins og vettling-
anna.
Laufaviðarvettlingar voru alltaf prjón-
aðir úr mjög smáu tvinnuðu þelbandi og
á fína prjóna. Litir voru valdir af kost-
gæfni. I aðallit var notað hvítt, mórautt
eða brúnt band, mosa- eða barkarlitað.
Vettlingar karla voru oftast mórauðir
eða brúnir en vettlingar kvenna hvítir.
Þó var til að sparivettlingar karla væru
hvítir.
Laufaviðarbekkurinn sjálfur hafði
ákveðinn lit. Grunnurinn var alltaf dökk-
ur, sauðsvartur eða litaður svartur með
sortulit eða hellulit eftir að farið var að
flytja inn litarefni og selja í kaupstöðum.
Laufaviðurinn sjálfur var ýmist prjón-
aður gulur eða grænn með jurtalitum
sem mjög auðvelt var að lita en stundum
rauðum lit. Erfiðara var að fá rauðan lit
fyrr en hann fór að fást í verslunum. Blái
liturinn var sjaldgæfur en honum bregð-
ur þó fyrir og hefur ugglaust þótt mjög
fínn.
Kringum laufaviðarbekkinn var rað-
að smærri bekkjum sem allir hafa sín
heiti. Þar eru lítil lauf og stór, tungur,
stuðlar, snar og taflborð. Allir þessir
bekkir hafa ákveðinn umferðafjölda.
Smábekkirnir voru notaðir til að ná
réttri stærð á vettlingana og réði hver
prjónakona röðun þeirra og lit. Sýnt er
að hver prjónakona hefur komið sér upp
ákveðnum hefðum á sínum vettlingum
Sjelekit'iu . lcuifnwJki/

i*£vs«
•* ' .i ■ *wW r1 "*
Sjötekinn laufaviður.
26 HUGUROGHÖND