Hugur og hönd - 01.06.2001, Blaðsíða 35

Að laga sig að náttúrunni
Menningararfleifð frumbyggja Alaska
Álkupels. I einn pels þurfti nœr 100 dlkur. Frd Aleútum.
Afkomendur Eiríks rauða hurfu spor-
laust frá Grænlandi á 15. öld og veit
enginn hvað varð af þeim. Orlög þeirra
eru ráðgáta og hefur engum tekist með
óyggjandi hætti að sanna eða afsanna
kenningar sem ýmsir fræðimenn hafa
haldið á lofti. Ein tilgátan er sú að nor-
rænir menn hafi einfaldlega úrkynjast og
orðið svo veikburða að þeir hafi ekki
þolað hið kólnandi loftslag Grænlands
og erfiðleika sem fylgdu því. Aðrir halda
því fram að norrænir menn hafi aldrei
lært að laga sig að umhverfi sínu, óblíðri
náttúrunni og atvinnuháttum sem hún
krafðist. Þeir hafi reynt að halda uppi
sams konar lifnaðarháttum og tíðkuðust
í Noregi og á Islandi, en það gekk ekki
upp til lengdar.
Etholén-safnið í Helsinki
Hvernig svo sem örlögum norrænna
manna var háttað, þá er það næsta víst
að ínúítar eða þeir ættbálkar indjána,
sem lifðu á norðlægum slóðum, þurftu
að nota allt það sem náttúran gaf þeim.
En örlög afkomenda Eiríks rauða rifjuð-
ust upp í huga mér, þegar mér fyrir
nokkrum árum bauðst tækifæri til að
skoða svokallað Etholén-safn, sem varð-
veitt er í Þjóðminjasafni Finna í Helsinki.
Etholén-safn þetta kom frá Alaska til
Finnlands á fyrri hluta 19. aldar og hefur
allar götur síðan verið næstum óhreyft í
geymslu safnsins. Aðeins einu sinni
hefur rykið verið dustað af því, en það
var í tilefni af 200 ára afmæli Banda-
ríkjanna. Þá lánuðu Finnar einstaka
muni úr safninu, sem sýndir voru á
fjórum stöðum í Bandaríkjunum: Los
Angeles, Denver, Anchorage og Juneau í
Alaska.
Alaska og skinnaverslun Rússa
Segja má að leið þessa safns til Finnlands
sé jafn sérstæð og safnið sjálft.
En allt frá tímum Kólumbusar höfðu
evrópsk ríki sóst eftir nýlendum, sem
þeir notuðu til hráefnisöflunar — á
kostnað frumbyggjanna. I þessu kapp-
hlaupi hafði Rússakeisari gert tilkall til
Alaska, sem aðeins eitt sund skildi frá
hans eigin landi. Til að styrkja sig betur
í sessi réð keisarinn sér landstjóra, sem
hafði aðsetur í Sitka við suðurströnd land-
sins, en þar hafði verið gamall verslunar-
staður indjána. Sitka var skammt frá
þeim stað þar sem höfuðborg Alaska,
Juneau, liggur nú. Þar settist einnig að
Hið rússnesk-ameríska verslunarfélag,
en á sama hátt og Danir höfðu einokun
á Islandsverslun, þá hafði þetta félag
fengið einokun á verslun í Alaska allt frá
árinu 1799. Það sem Rússar sóttust eftir
var hið „dökka gull“, skinnavörur, sem
þeir seldu dýrum dómum m.a. til
HUGUROGHÖND 35