Bændablaðið - 17.01.2019, Síða 10

Bændablaðið | Fimmtudagur 17. janúar 201910
FRÉTTIR
Karl G. Kristinsson, prófessor í
sýklafræði við læknadeild Háskóla
Íslands og yfirlæknir á sýkla- og
veirufræðideild Landspítalans,
flutti fyrirlestur á dögunum um
fæðuöryggi Íslendinga og áhrif
framleiðsluhátta og uppruna
matvæla á bakteríur. Þar kom
fram að sýklalyfjaónæmi væri
mesta ógn við lýðheilsu í heiminum
í dag.
Var fyrirlesturinn fluttur á Líf-
og heilbrigðisráðstefnunni sem
haldin var í Háskóla Íslands 3. og
4. janúar. Karl hóf lesturinn á því að
ræða öryggi fæðunnar; áhættuna sem
fylgir framleiðslu og meðhöndlun
matvæla. Áhætta hafi venjulega
verið tengd sýklum eins og
salmonella, kampýlóbakter, listería
og noroveirum, en nú sé helsta
ógnin tengd bakteríum sem valda
að jafnaði ekki sjúkdómum en geta
borið sýklalyfjaónæmi. Karl sagði
að fæðuöryggi fælist einnig í því að
landsmenn hafi aðgang að nægum
matvælum – þess vegna sé það
mikilvægt að Íslendingar stefni að
sjálfbærni í sinni fæðuframleiðslu.
Verksmiðjubúskapur gróðrarstía
ónæmra baktería
Mannfólki hefur fjölgað hratt
á síðustu áratugum í heiminum
og sagði Karl að sú þróun hafi
leitt til samsvarandi aukinnar
kjötframleiðslu. Afsprengi þessa hafi
verið svokölluð „búfjárbylting“ þar
sem kjötframleiðsla og -sala þjappast
saman nálægt stórum borgum. Að
sögn Karls hefur tilhneigingin verið
sú að verksmiðjubúgarðar verði í
kjölfarið til – sem sé eins konar
aftenging milli búfjárræktunar og
fóðuruppskeru – og þar sem áhersla
verður á ræktun svína og kjúklinga.
Slíkur verksmiðjubúskapur hafi
mikil áhrif á umhverfi – einkum
hvað varðar skít, skólp og vatnsgæði
– og setji of mikið álag á skepnurnar.
Það hafi svo í för með sér að þær eru
viðkvæmari fyrir smitsjúkdómum
og komi þeir upp berist þeir mjög
hratt út á slíkum býlum. Þar sem
mikið er í húfi fyrir bændurna
fjárhagslega, að sýkingar komi
ekki upp, eru þeir gjarnir á að nota
sýklalyf í forvarnarskyni. Sýklalyfin
séu auk þess gefin til vaxtarörvunar.
Allt þetta sé eins og uppskrift að
framleiðslu á ónæmum bakteríum.
Afleiðingin er að jarðvegur og
grunnvatn mengast af sýklalyfjum
og ónæmum bakteríum, mest
með búfjárskítnum, og eru sum
sýklalyfjanna lengi að brotna niður.
Þar sem mannfólk deilir vistkerfi
með búfénu og úrgangi þess, eiga
sýklalyfin og ónæmar bakteríur
greiða leið í okkur. Karl vitnaði
til yfirlýsinga WHO, Alþjóða
heilbrigðismálastofnunarinnar, frá
árinu 2015 þar sem fram kom að
ef ekki verði gripið til samræmdra
aðgerða um allan heim, sé stefnt inn
í tímabil án virkra sýklalyfja þar sem
algengar sýkingar munu á ný valda
dauðsföllum. Skurðaðgerðir og
krabbameinslækningar verði mun
hættulegri. Því sé sýklalyfjaónæmi
ógn sem brýnt sé að bregðast við
sem allra fyrst.
Karl segir að á Íslandi sé lítið
talað um þessa ógn vegna þess að
hún sé ekki enn hér á landi, þó hún
sé rétt handan við hornið.
Að sögn Karls eru mögulegir
sýkingarvaldar oft eðlilegir hlutir
þarmaflórunnar eins og til dæmis
E coli-bakterían, sem er ein þeirra
mikilvægasta. E. coli-bakterían er
algengasta orsök bæði þvagfæra- og
blóðsýkinga. Hann segir að hún valdi
um 40 þúsund dauðsföllum á ári í
Bandaríkjunum og sýklalyfjaónæmi
hjá henni sé hratt vaxandi.
Stór hluti sýkinga á rætur að
rekja til kjötmarkaða
Karl segir að í nýlegri rannsókn í
Bandaríkjunum hafi verið sýnt fram
á að um 14 prósent þvagfærasýkinga
af völdum E coli-bakteríunnar,
í borginni Flagstaff í Arizona í
Bandaríkjunum, hafi átt uppruna
frá kjöti á markaði. Hann segir að
það kunni að virðast lágt hlutfall,
en þegar horft sé til þess hversu
algengar sýkingar þetta séu, þá
sé ljóst að um gríðarlegan fjölda
tilfella sé að ræða. Alþjóðaverslun
með matvæli hafi færst í vöxt og því
skiptir máli hvaðan maturinn kemur
sem við flytjum inn til Íslands.
Sýklalyfjanotkun er nefnilega afar
mismikil eftir löndum og samkvæmt
nýjustu tölum frá 2016, um notkunina
í Evrópu, er langmest notkun á
Kýpur, svo Spáni, þá Ítalíu og svo
koma Portúgal og Holland. Karl
segir að eftir því sem meira er notað
af sýklalyfjum, því meira verður
sýklalyfjaónæmi – og þess vegna
skiptir þessi tölfræði máli.
En það er ekki bara í kjöt-
framleiðslu sem sýklalyfjaónæmi
breiðist út. Karl benti á að
vandamálið í fiskeldi í Austur-Asíu
og Kyrrahafsríkjum væri orðið
alvarlegt og ónæmar bakteríur hefðu
fundist í fiskeldisafurðum þaðan,
auk þess sem eldið hafi víða leitt til
mengunar jarðvegs og grunnvatns.
Ónæmar bakteríur í innfluttu
grænmeti
Þá vék Karl talinu að grænmetinu, sem
almennt er minna bakteríumengað.
Hins vegar sé það iðulega borðað
hrátt, sem svo aftur auki líkurnar á
að bakteríur á því berist í þarmana
og taki sér bólfestu þar. Ekki er til
nægt grunnvatn til notkunar fyrir
ræktun í heiminum og því þarf að
nota um 61 prósent af því vatni sem
þarf til hennar, frá yfirborðsvatni
og endurunnu vatni – sem eykur
líkur á smiti. Karl segir að það sé
að koma í ljós núna í æ meira mæli
að fjölónæmar bakteríur greinist í
grænmeti.
Í rannsókn á síðasta vetri, þar
sem skoðuð voru sýni úr innlendu
og innfluttu grænmeti á markaði og
ónæmi baktería kannað, kom í ljós að
ekkert áunnið ónæmi fannst í sýnum
úr innlendri framleiðslu en í ellefu
sýnum úr því innflutta – og langflest
frá Suður-Evrópu.
Engin ný sýklalyf á markaði
Karl ályktar af sinni reynslu að lítið
sýklalyfjaónæmi sé í íslenskum
matvælum. Áhættan á smiti frá
matvælum almennt er talin mest í
innflutningi á salati og öðru fersku
grænmeti, kjúklingum og öðrum
alifuglum, svínakjöti og nautahakki
– auk sjávarafurða úr fiskeldi sem
þó er ekki enn mikil hætta af vegna
þess að lítið af þeim er flutt til
landsins.
Í samantekt sinni um fyrirlesturinn
sagði Karl að raunveruleg og vaxandi
ógn sé fyrir hendi vegna baktería sem
eru ónæmar fyrir öllum eða nánast
öllum sýklalyfjum. Hann benti á að
engin ný sýklalyf væru á markaði
sem gætu komið í staðinn. Hvert
ár sem gæti tafið þróunina væri því
mikilvægt. Vekja þurfi almenning til
umhugsunar um áhættuna af smiti
yfir í einstaka íslenska búfjárstofna;
hvort og hvernig eigi að varðveita
sérstöðuna. Æskilegt sé að Ísland
verði sjálfbært í framleiðslu á því
kjöti og grænmeti, sem það getur
framleitt. /smh
Sýklalyfjanotkun í matvælaframleiðslu og sýklalyfjaónæmi:
Talin mesta ógnin við lýðheilsu
í heiminum í dag
– segir prófessor í sýklafræði og yfirlæknir á sýkla- og veirufræðideild Landspítalans
Karl G. Kristinsson ytur fyrirlesturinn sinn í Háskóla Íslands.
Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Suðurlandi:
Ef úthaginn er rýr nýta mófuglar
sér frekar landbúnaðarlöndin
Í lok síðasta árs var birt grein í
alþjóðlega vísindaritinu Agri-
culture, Ecosystems & Environ-
ment sem Lilja Jóhannes dóttir,
starfsmaður Náttúrustofu
Suðausturlands, er höfundur
að ásamt starfsfélögum sínum
á Rannsóknasetri Háskóla
Íslands á Suðurlandi. Í greininni
kemur fram að áhrif aukinnar
landnýtingar á fjölda mófugla
geti bæði verið jákvæð og
neikvæð, slíkt fari eftir aðliggjandi
búsvæðum.
Greinin á rætur í doktorsverkefni
Lilju sem hún lauk árið 2017 og var
hluti af stærri rannsókn á vegum
Rannsóknaseturs Háskóla Íslands
á Suðurlandi sem ber heitið Tengsl
landnotkunar og verndar farfugla á
láglendi Íslands.
Bændur ætla að auka flatarmál
ræktað lands
Lilja segir að í fyrri rannsóknum
hennar hafi hún kannað viðhorf
bænda á Íslandi til samspils
landnýtingar og fuglaverndar, þar
sem fram hafi komið að meirihluti
íslenskra bænda ætli að auka
flatarmál ræktað lands í sínum
búrekstri á næstu árum. „Breytt
landnýting hefur óhjákvæmilega
áhrif á þær fuglategundir sem nýta
landið og við sem stöndum að
rannsókninni vildum skoða hver þau
áhrif yrðu. Í dag er um helmingur
alls ræktaðs lands á Íslandi á
framræstu votlendi og ekki ólíklegt
að áætla að fyrirhuguð aukning
muni leiða til taps á votlendi.
Votlendi er gríðar mikilvægt
fyrir mófugla og því var ákveðið
að skoða hver áhrifin af breyttu
framboði þessara tveggja búsvæða,
ræktað lands og votlendis, yrðu á
fjölda algengustu fuglategunda
sem finnast í mósaík úthaga og
landbúnaðarlands. Sex algengustu
vaðfuglategundirnar í úthaga á
Íslandi voru skoðaðar í þessari
rannsókn; hrossagaukur, jaðrakan,
lóuþræll, stelkur, spói og lóa. Allar
þessar tegundir hafa hnignandi
stofna á heimsvísu og berum við
samkvæmt alþjóðasamningum
ábyrgð á að þeim fækki ekki.“
Ræktað land getur komið
mófuglum til góða
Að sögn Lilju benda niðurstöður
greinarinnar til að áhrif af aukinni
ræktun séu mismunandi eftir
landslagi og frjósemi búsvæða.
„Þar sem úthaginn er frjósamur
kjósa fuglarnir heldur að nýta
náttúruleg búsvæði fremur en
ræktað land en þar sem úthaginn
er rýrari virðist sem að í ræktuðu
landi skapist aðstæður sem nýtast
fuglunum. Einnig kom í ljós, sem
ekki er óvænt, að betra er fyrir
mófugla að hafa meira votlendi í
umhverfinu, jafnvel þar sem þeir
kjósa að verpa í þurrlendi,“ segir
Lilja Jóhannesdóttir. /smh
Lilja Jóhannesdóttir, starfsmaður áttúrustofu Suðausturlands.
Ánægðir neytendur með vörur sínar á Akranesi.
Samráðsfundur REKO í Bændahöllinni
– Framtíðarsýn mótuð fyrir félagsskapinn
Samráðsfundur REKO Reykjavík
og Vesturlands verður haldinn
fimmtudaginn 24. janúar og er
hugsaður fyrir bændur, heima-
vinnsluaðila og smá framleiðendur
sem hafa tekið þátt í eða hafa
áhuga á að taka þátt í þessum
félagsskap.
REKO-hóparnir eru reknir í
gegnum Facebook-síður og tengja
matvælaframleiðendur beint við
neytendur, með milliliðalausum
viðskiptum.
REKO-hópar hafa verið
starfræktir fyrir Vesturland og
Reykjavík frá síðasta hausti og
nýverið bættust við sunnanverðir
Vestfirðir, Norðurland og Suðurland.
Samráðsfundurinn er á vegum
REKO Reykjavík og REKO Vestur-
land fyrir bændur, en félagar í öðrum
REKO-hópum eru velkomnir og
hvattir til að mæta.
Tilgangurinn með fundinum er
að þjappa hópnum betur saman,
ræða hvernig hafi gengið hingað
til, hvað hafi gengið vel og hvað
megi betur fara, fá nýjar hugmyndir,
svara spurningum og ræða hvernig
meðlimir vilji sjá REKO þróast til
framtíðar.
Að auki er markmiðið að taka
ákvörðun um það hvenær og hvar
næstu REKO-afhendingar verða og
síðast en ekki síst ræða leiðir til að
ná til fleiri neytenda.
Samráðsfundurinn verður haldinn
klukkan 17.30–19.00 í fundarsal
Hótel Sögu á 2. hæð í Bændahöllinni,
Hagatorgi 1, 107 Reykjavík. /smh