Fréttablaðið - 24.07.2020, Síða 14

Fólk er kynningarblað sem býður auglýsendum
að kynna vörur og þjónustu í formi viðtala og
umfjallana. Í blaðinu er einnig hefðbundið rit-
stjórnarefni. Blaðið fylgir Fréttablaðinu daglega.
Umsjónarmenn efnis: Elín Albertsdóttir, elin@frettabladid.is, s. 550 5761 | Hjördís Erna
Þorgeirsdóttir | hjordiserna@frettabladid.is s. 550 5767 | Oddur Freyr Þorsteinsson, oddurfreyr@
frettabladid.is s. 550 57686 | Sandra Guðrún Guðmundsdóttir, sandragudrun@frettabladid.is, s.
550 5762 | Þórdís Lilja Gunnarsdóttir, thordisg@frettabladid.is, s. 550 5768
Útgefandi:
Torg ehf
Ábyrgðarmaður:
Jóhanna Helga Viðarsdóttir
Sölumenn: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652, Atli
Bergmann, atli@frettabladid.is, s. 550 5657, Jón Ívar Vilhelmsson, jonivar@
frettabladid.is, s. 550 5654, Jóhann Waage, johannwaage@frettabladid.is,
s. 550 5656,
Fríða Brá Pálsdóttir er sjúkra-þjálfari í þverfaglegu teymi sem sinnir verkjaendur-
hæfingu á Reykjalundi. Endurhæf-
ingin snýst um að hjálpa fólki sem
glímir við langvinna verki og hefur
oft ekki fengið bót meina sinna í
öðrum meðferðum. Fríða segir að
útivist geti haft gríðarlega jákvæð
andleg áhrif fyrir þá sem hafa lent
í áföllum og sé gagnleg leið til að
bæta sjálfsöryggi og endurstilla
taugakerfið þannig að heilinn geti
hafið bataferli.
„Endurhæfingin gengur út á að
efla fólk í sínu lífi og gera því kleift
að gera það sem það vill. Hún er
persónumiðuð og þar eru vanda-
mál ekki kortlögð út frá greining-
um heldur einstaklingum,“ segir
Fríða. „Hvort sem um stoðkerfis-
verki eða verki í innri líffærum er
að ræða gengur verkjaendurhæf-
ing yfirleitt út á að endurforrita
taugakerfið svo það hætti að senda
ofvirk sársaukaboð.
Þetta er líka oft samtvinnað
andlegum vandamálum, en tíðni
þunglyndis og andlegra veikinda
er mun hærri hjá fólki með lang-
vinna verki og þunglyndir og
andlega veikir eru um leið líklegri
til að hafa langvinna verki. Þetta
er pínu hænan og eggið,“ útskýrir
Fríða.
Margir með áfallasögu
Fríða er líka í mastersnámi á heil-
brigðisvísindasviði í Háskólanum
á Akureyri með áherslu á sálræn
áföll og of beldi og hefur mikinn
áhuga á að hjálpa þeim sem hafa
upplifað slíkt.
„Ég var að vinna á Heilsuborg
áður en ég fór á Reykjalund og þar
vann ég mikið með konum sem
höfðu upplifað of beldi. Mér fannst
eiginlega eins og alheimurinn væri
að tala til mín, því það komu konur
í röðum sem voru með áfalla- og
of beldissögu,“ segir hún. „Bæði á
Heilsuborg og á Reykjalundi sá ég
að hefðbundna meðferðin náði
ekki nógu vel utan um þennan
hóp, en óformleg rannsókn sem
var gerð á Reykjalundi árið 2006
sýndi að 60% af konunum og
20–30% af körlunum á verkjasviði
voru með áfallasögu. Rannsóknir
hafa síðan staðfest að verkjaendur-
hæfing reynist þessum hópi verr.
Okkur vantar fleiri leiðir til að
nálgast þetta fólk. Mér hafa alltaf
fundist tengsl líkama og hugar
spennandi og fann þetta nám
eiginlega fyrir tilviljun, en vil bæta
því við til að sinna starfi mínu
betur.“
Traust forsenda fyrir bata
„Ég hef mestan áhuga á ósjálfráða
taugakerfinu, sem stjórnar til
dæmis ótta-flótta kerfinu og er
undirliggjandi stef í öllu daglegu
lífi og stjórnar því hvað við gerum
og hvernig við bregðumst við,“
segir Fríða. „Þetta er ómeðvitað
kerfi sem er í eldri hlutum heilans
og hefur áhrif á öll kerfi líkamans.
Það er alltaf að meta aðstæður og
búið að bregðast við áður en við
gerum okkur grein fyrir því sem er
að gerast.
Hjá fólki sem er með langvinna
verki og fólki með áfallasögu er
nánast alltaf vanstarfsemi í þessu
kerfi sem getur birst á ýmsan
hátt,“ segir Fríða. „Oft er fólk fast í
því að vera frosið eða fast í f lótta-
eða ótta-viðbragðinu og lifir því í
stöðugu streituástandi.
Í þessu ástandi er líkaminn ekki
fær um að jafna sig. Til að læra ný
munstur þurfa ákveðnar forsend-
ur að vera til staðar í heilanum.
Það þarf að vera nóg af dópamíni
og oxýtósin og það má ekki vera
stöðugt kortisólflæði, eins og
gerist í viðvarandi streituástandi,“
segir Fríða. „Þannig að hjá fólki
með áfallasögu er heilinn oft bara
ekki tilbúinn til að hefja bataferli
og það þarf að breyta því áður en
hægt er að komast úr vítahring
verkja. Þetta er mikilvægt atriði,
en til að koma góðu ástandi á
ósjálfráða taugakerfið þarf traust,
Oddur Freyr
Þorsteinsson
oddurfreyr@frettabladid.is
Fríða segir að
hjá fólki sem er
með langvinna
verki og fólki
með áfallasögu
sé nánast alltaf
vanstarfsemi
í ósjálfráða
taugakerfinu.
Endurhæfing
gengur yfirleitt
út á að endur-
forrita tauga-
kerfið og þar
getur útivist
komið að miklu
gagni. FRÉTTA-
BLAÐIÐ/ERNIR
Fríða byrjaði að stunda útivist fyrir
þremur árum og segir að síðustu tvö
ár hafi útivistaráhuginn blómstrað.
Fríða segir að uppáhalds tilfinning hennar sé að standa á fjallstoppi eða
á áfangastað og finna að hún hafi getað klárað. Hún segir það byggja upp
sjálfstraust og sjálfsmynd og hafa góð áhrif á skjólstæðinga sína.
Framhald af forsíðu ➛
fólk þarf að sleppa tökunum og
fara með flæðinu. Það getur verið
mjög erfitt fyrir þá sem hafa ekki
haft stjórn á lífinu og þetta þarf að
gera í öruggum aðstæðum. Það er
þar sem útivist getur komið að svo
miklu gagni.“
Kemur efnaverksmiðjunni
sem heilinn er í gang
Sjálf byrjaði Fríða að stunda úti-
vist fyrir þremur árum. Á endan-
um fann hún hópinn Fjallfara og
hún segir að síðan hafi útivistará-
huginn blómstrað.
„Þar er lögð áhersla á að vera
saman, njóta og gera þetta á sínum
forsendum svo öllum líði vel.
Þetta viðmót talaði til mín og það
ræktar samkennd og vellíðan,“
segir hún. „Síðustu tvö ár hef ég
stundað útivist af miklum krafti.
Það eru nokkrar ástæður fyrir
því að ég er hrifin af útivist.
Mér finnst leiðinlegt að vera
í ræktinni og ég finn það líka
líkamlega og andlega ef ég fæ ekki
hreyfingu,“ segir Fríða. „Maður
þarf að finna það í hjartanu að
þetta skipti máli, þá er ósjálfráða
taugakerfið farið að trúa því. Það
er eitt að vita þetta og annað að
finna þetta og það getur alveg
tekið smá tíma.
Svo er það uppáhaldstilfinn-
ingin mín í heiminum að standa
uppi á fjallstoppi eða á áfangastað
og finna að ég gat þetta. Þessi til-
finning að hafa áorkað einhverju
er svo mikilvæg,“ segir Fríða.
„Þetta byggir líka upp sjálfstraust
og sjálfsmynd og ég sé það með
skjólstæðingum á Reykjalundi
þegar við förum í fjallgöngu einu
sinni í mánuði að þegar fólk er
komið upp á topp og hugsar; „ég
gat þetta“, þá standa allt í einu
allar dyr opnar. Þetta er rosalega
öflugt.
Í vetur fékk ég líka endorfín-
kikk í útivist í fyrsta sinn og það
er öflug víma sem ég finn að ég
sækist í, sérstaklega eftir erfiða
viku. Það tók tvö ár að finna
þetta fyrst en það er mjög öflugt,“
útskýrir Fríða. „Hreyfing kemur
efnaverksmiðjunni, sem heilinn
þinn er, í gang og það er gríðarlega
mikilvægt í endurhæfingu.“
Læra að treysta á líkamann
„Það hafa verið gerðar margar
rannsóknir á áhrifum útivistar á
mismunandi hópa fórnarlamba
of beldis og áfalla. Nálganirnar eru
ólíkar eftir hópum en ég hef sjálf
mestan áhuga á konum með sögu
um of beldi,“ segir Fríða. „Rann-
sóknir hafa sýnt að langvinnir
verkir eru mun algengara vanda-
mál hjá konum og það sama gildir
um kynferðisof beldi og heimil-
isof beldi, þannig að fólkið sem ég
er að skoða er tölfræðilega oftast
konur. Það þarf að skoða sögu
einstaklingsins og þegar kemur
að þessum konum er stór þáttur í
upplifun þeirra að missa stjórn á
líkamanum.
Bara það að vera úti og læra
að treysta á líkamann og finna
fyrir kulda, þreytu og öðru getur
endurvakið grunntenginguna á
milli líkama og hugar, en margar
þeirra hafa upplifað aftengingu
frá líkamanum. Það búa svo sárar
minningar í líkamanum að það
er öruggast að aftengjast honum,“
útskýrir Fríða. „Þá eru líkamlegar
upplifanir nýr raunveruleiki, en
þegar þú ert á fjöllum þarftu bara
að hlusta á líkamann og sinna
honum.
Rannsóknir sýna að það að veita
líkamanum athygli á öruggan hátt
er góð leið til að efla þessi tengsl.
Sérstaklega fyrir hóp sem þarf
að læra að treysta á líkamann og
tengjast öðrum. Það er frábært
að gera það í öruggu umhverfi og
tengjast um leið einhverju sem er
stærra en þú, náttúrunni,“ segir
Fríða. „Rannsóknir hafa líka sýnt
að það að finna fyrir lotningu
gagnvart náttúrunni örvar
tengslamyndunarkerfi og dempar
streitukerfi. Útivist eflir líka seiglu
og þrautseigju, sem er gríðarlega
mikilvæg í endurhæfingu og öllu
lífinu. Maður lærir að það er allt í
lagi að líða ekki alltaf 100% vel og
það sé ekki hættulegt. Það reynist
vel í lífinu að þola að vera í óþægi-
legri stöðu.
Svo er það bara stórkostlegt að
finna að allir líkamar geta náð
sínum markmiðum. Líkaminn
getur borið þig þangað sem þú vilt
fara. Fyrir marga er offita ein af
afleiðingum áfalla og þó að útivist
sé oft tengd við fólk í góðu formi
þá þarf enga ákveðna tegund af
líkama til að stunda útivist,“ segir
Fríða. „Það getur verið valdeflandi
fyrir þennan hóp að finna hvað
líkaminn getur gert.“
2 KYNNINGARBLAÐ FÓLK 2 4 . J Ú L Í 2 0 2 0 F Ö S T U DAG U R