Morgunblaðið - 07.02.2020, Blaðsíða 12

Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
E
nginn hefur látið lífið á sjó
síðustu þrjú ár í röð og telst
það verulegur árangur á
sviði öryggismála ef litið er
til þess að lengst af fórust árlega
jafnvel tugir manna í sjóslysum.
Árangurinn er samverkandi að-
gerðum stjórnvalda, útgerða og
ekki síst sjómanna sjálfra að þakka,
að sögn Þórhildar Elínar Elínar-
dóttur, samskiptastjóra Samgöngu-
stofu. „Ef tölurnar eru skoðaðar
sést að á síðastliðnum áratug fórust
samtals 10 manns til sjós en til
samanburðar má nefna að árin
1960-1969 fórust 234 manns.
Þetta er afrakstur samvinnu
vegna þess að þekkingin sem hefur
orðið til verður að koma saman og
fólk verður að vera tilbúið til þess
að nýta þekkinguna. Það sem við
teljum hins vegar vera lykilatriðið
er breytt hugarfar sjómanna. Það
má segja að sjómenn í dag hafi
heilbrigðara og öryggismiðaðra
hugarfar en á árum áður, sem veld-
ur því að færra fólk deyr í sjóslys-
um,“ segir Þórhildur Elín. Hún
bætir við að á árum áður hafi
dirfska oft valdið usla þar sem ein-
hvers misskilnings hafi gætt hvað
varðar það að sýna hugrekki, þetta
hafi valdið því að margir hverjir
hafi hugsanlega tekið óþarfa
áhættu.
Lærðu af flugi
Spurð hvaða samverkandi þætti
hafi þurft til að draga úr sjóslysum
segir hún fjölþættar breytur skipta
máli og bendir á fræðslu og for-
varnir, menntun og þjálfun og
auknar kröfur til skírteina. Þá hafi
slysavarnaskóli sjómanna skipt
sköpum auk breytinga á regluverki
og stöðlum. „Hvað varðar kerfis-
læga þætti hefur innleiðing örygg-
isstjórnunarkerfa hjá útgerðunum
skipt miklu máli,“ segir Þórhildur
Elín og bætir við að hugsanlega
hafi verið mikið lært af gátlista-
aðferð í flugi þar sem tryggt er að
öll atriði séu í lagi með því að fara
yfir þau reglulega með skipulögð-
um hætti. Þá hafi aðferðin verið
þáttur í því að gera flug að örugg-
asta samgöngumátanum sem kost-
ur er á.
„Þetta er tiltölulega nýtt í sjó-
mennsku og stærri útgerðir eru
farnar að nýta þetta en þetta getur
verið nýtt í alla báta. Á síðasta ári
tókum við hjá Samgöngustofu til
dæmis saman tékklista fyrir
strandveiðibáta sem við höfum
hvatt sjómenn á þessum bátum til
að nota í hvert einasta skipti sem
þeir fara á sjó, þó svo að aðeins sé
farið á sumrin.“ Hún segir yfirferð
á minni bátum taka stutta stund, þó
hugsanlega lengur í fyrsta skipti,
og er til þess fallið að auka öryggi
þeirra sem eru um borð. Telur
samskiptastjórinn ekki um mikla
byrði að ræða miðað við þann mikla
ávinningi sem felst í að tryggja
eigið öryggi og draga úr líkum á
slysum og jafnvel dauðsföllum.
„Með þessu er hægt að minnka
líkurnar á að þurfa að bregðast við
hættuástandi sem getur verið
hættulegt, dýrt og tímafrekt.“
Auknar kröfur
Einnig hafa verið gerðar auknar
kröfur til öryggis um borð í skipum
og er meiri öryggisbúnaður um
borð. Jafnframt eru skipin orðin
betri þar sem þau eru orðin miklu
stöðugri, útskýrir Þórhildur Elín.
„Svo má ekki gleyma fjarskiptun-
um sem skipta gríðarlega miklu
máli. Það eru framfarir á mjög
mörgum sviðum sem samanlagt
skila árangri, tækniþekking, kerfis-
bundnar breytingar til hins betra,
auknar kröfur, en fyrst og síðast er
það þetta breytta hugarfar,“ bætir
hún við.
Kvótakerfið hefur einnig gegnt
hlutverki og verið eitt af þeim
kerfislægu þáttum sem hafa skipt
máli, að sögn hennar. „Það hefur
þýtt að útgerðir og sjómenn þurfa
ekki að sækja sjó í tvísýnum að-
stæðum. Hægt er að velja bestu
dagana til þess að ná kvótanum.
Þannig að það er ekki farið út
þegar áhættan er meiri.“
Vekur athygli víða
Þórhildur Elín segir árangur Ís-
lands á sviði öryggismála og mikla
fækkun banaslysa á sjó hafa vakið
athygli á alþjóðavettvangi, sérstak-
lega á vettvangi Alþjóðasiglinga-
málastofnunarinnar (IMO) og Sigl-
ingaöryggisstofnunar Evrópu
(EMSA). Hún segir Íslendinga hafa
verið að einhverju leyti brautryðj-
endur á sviði öryggismála enda tala
tölurnar sínu máli.
Þrátt fyrir að það sé ljóst að
mikill árangur hafi náðst er enn
ástæða til þess að leggja áherslu á
öryggismálin að mati samskipta-
stjórans. „Þó að við sjáum að
dauðsföllum hafi fækkað mikið vilj-
um við einnig sjá öryggisatvikum
fækka. Slík atvik koma alltaf upp á
sjó, sjómennska er hættulegt starf,
og það þarf sífellt að vera vakandi
til þess að finna leiðir til þess að
bæta ferla og gegna þar útgerð-
irnar miklu hlutverki.“ Þá sé ljóst
að vinna að bættu öryggi hættir
aldrei þar sem í raun sé enginn
endapunktur þar sem öryggisþörf
sé fullkomlega fullnægt.
Árangurinn vekur athygli erlendis
Með breyttu hugarfari,
strangari öryggiskröfum
og nýrri tækni hefur tek-
ist að fækka dauðs-
föllum á sjó svo um
munar. Hins vegar á enn
talsverður fjöldi öryggis-
atvika sér stað á sjó þó
þeim hafi fækkað nokk-
uð og er stefnt að því að
leita leiða til að fækka
þeim enn frekar.
Morgunblaðið/Eggert
„Sjómennska er hættulegt starf, og
það þarf sífellt að vera vakandi til þess
að finna leiðir til þess að bæta ferla,“
segir Þórhildur Elín Elínardóttir,
samskiptastjóri Samgöngustofu.
*Tilkynningar um sjóatvik til Tryggingastofnunar og/eða Sjúkratrygginga hófust 1966
Heimild: Samgöngustofa
'58 '63 '68 '73 '78 '83 '88 '93 '98 '03 '08 '13 '18
7
59
13
27
29
40
15
21
17
22
21
29
12
22
24
31
16
14
13
5
7
18
21
14
5
13
16
7
11
15
2
6
4
10
17
8
4
2
9
5
3
1
3
7
2 2
3 3
4
5
0
1 1
0
4
2
0
1
2
0 0 0
423
286
631
227
134
Fjöldi látinna
í sjóslysum
Fjöldi tilkynntra
slysa til TR/
Sjúkratrygginga
12 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 2020
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum