Morgunblaðið - 07.04.2020, Blaðsíða 8

8 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. APRÍL 2020
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
S
tór hluti af starfinu er fjar-
skiptasamskipti á miðum og
landinu. Í talstöðvar-
samskiptum við skip er mik-
ið verið að taka á móti útmeldingum
skipa þegar þau halda til hafs. Þó
svo að við notumst ennþá við gamla
strandstöðvafyrirkomulagið sinnum
við hlustvörslu fyrir allt landið og
öllum skipum er svarað úr Skógar-
hlíðinni. Því er oft talsverður hama-
gangur á hóli, sérstaklega á strand-
veiðinni þegar skipin leggja flest úr
höfn á svipuðum tíma. Þá getum við
verið með nokkur skip að kalla á
sama tíma, hvert úr sínum lands-
hlutanum. Þeir heyra ekki hver í
öðrum á milli landshluta, en við
heyrum í öllum sendum,“ segir Hall-
björg Erla og bætir við að hver dag-
ur sé óútreiknanlegur og nýjar
áskoranir og ný viðfangsverkefni
bætist við á degi hverjum.
„Annað sem er stór þáttur í okkar
starfi er ferilvöktun skipa. Feril-
vöktun felur í sér að ganga úr
skugga um að skip séu ofansjávar og
allt í góðu. Flest skip senda frá sér
staðsetningu í gegnum sjálfvirkan
staðsetningarbúnað en önnur færum
við handvirkt inn í vöktunarkerfið.
Ef einhverra hluta vegna þetta sjálf-
virka merki skilar sér ekki inn í kerf-
in til okkar á réttum tíma þurfum við
því að hafa samband við skipið og
grennslast fyrir um það. Stundum
náum við ekki sambandi við skipið í
gegnum talstöð eða síma og þurfum
því oft að fara alls konar krókaleiðir,
jafnvel í mikla rannsóknarvinnu, til
að ná sambandi. En tíminn tikkar
hratt í þessu og ef okkur tekst ekki
að ná sambandi við skipið innan hálf-
tíma þurfum við að ræsa út leit og
björgun,“ útskýrir hún.
Mikilvægur milliliður
Forgangsmálin sem rata inn á borð
stjórnstöðvarinnar eru yfirleitt þess
eðlis að mannslíf sé í hættu eða gæti
orðið það, að sögn Hallbjargar Erlu.
„Því þarf oft að hafa hraðar hendur
og leysa málin hratt og örugglega.“
Þá segir hún dæmi um slík tilfelli
vera þyrluútköll, móttöku og úr-
vinnslu neyðarskeyta skipa og flug-
véla eða skipskaða. „Í þyrluútköllum
er stjórnstöðin milligönguliður á
milli vettvangs og þyrlu annars veg-
ar og spítala og þyrlu hins vegar. Í
þyrluútköllum er ýmislegt sem þarf
að hugsa fyrir og leysa úr í samráði
við þyrluáhöfnina. Við upplýsum
þyrluna til dæmis um staðsetningu
og veður, pöntum neyðarblóð úr
blóðbankanum og fleira.“
Engin banaslys hafa orðið á sjó
síðastliðin þrjú ár og segir Hallbjörg
Erla það fræðslu og skjótum og góð-
um viðbrögðum að þakka. „Við segj-
um oft á stjórnstöðinni að öflugasta
björgunartækið séu sjómennirnir
sjálfir, en það er mikill styrkur fólg-
inn í því fyrir sjófarendur að vita
hver af öðrum þegar á þarf að halda
og reiða sig á. Sjómenn eru yfirleitt
boðnir og búnir að bjóða fram aðstoð
sína ef svipast þarf um eftir skipi
sem við náum ekki sambandi við eða
aðstoða á einn eða annan hátt,“ út-
skýrir hún og vísar meðal annars til
þess að sjómenn hafi verið mikil-
vægur viðbragðsaðili þegar Blíða
SH sökk í Breiðafirði, „en þá varð
mannbjörg þegar þremur skipverj-
um var bjargað yfir í Leyni SH“.
Óhjákvæmilegt að upplifa
tilfinningaflökt
Það hefur ekki farið fram hjá nein-
um að gengið hefur yfir landið veru-
legt óveður unadanfarna mánuði og
þrátt fyrir að færri hafi verið á sjó
þegar versta veðrið herjaði var nóg
um að vera hjá starfsmönnum
stjórnstöðvar Landhelgisgæslunnar,
að sögn Hallbjargar Erlu. „Það voru
aðrar áskoranir sem við þurftum að
takast á við. Sem dæmi má nefna að
fleiri slys um borð í erlendum flutn-
ingaskipum komu inn á borð til okk-
ar með oft tilheyrandi tungumála-
örðugleikum. Eitt atvik er mér
minnisstætt, en þá höfðu tveir
áhafnarmeðlimir erlends flutninga-
skips slasast um borð. Skipstjórinn
talaði enga ensku, en notaðist við
þýðingaforrit sem hann gat stuðst
við og gert sig nokkuð skiljanlegan í
bréfaskriftum við okkur. Þyrlulækn-
irinn kom niður á stöð til okkar og
náði með mikilli fyrirhöfn og aðstoð
túlks að átta sig á stöðu mála í gegn-
um síma.
Eins áttum við í miklu samstarfi
við varðskipið Þór þegar það stóð í
ströngu fyrir norðan og á Vest-
fjörðum í óveðursbylgjunum sem
gengu yfir í vetur. Ég var einmitt á
vaktinni kvöldið sem snjóflóðin féllu
á Flateyri og á Súgandafirði. Fólk í
þessu er mannlegt og ég allavega
missti mig af hamingju að heyra í
talstöðinni þegar björgunarsveitin
fann stelpuna á lífi og hugsaði til
þess hvað við erum heppin að eiga
svona gott almannavarnateymi á Ís-
landi.“
Þrátt fyrir mikið álag tekst að
halda jákvæðum anda á vinnustaðn-
um segir Hallbjörg Erla. „Það er
óhjákvæmilegt í þessu starfi að upp-
lifa tilfinningaflökt, bæði þegar vel
gengur og eins í þeim málum sem
lýkur ekki eins og við óskuðum. […]
Það eru miklir húmoristar sem
starfa á stjórnstöð Landhelgisgæsl-
unnar og veit ég stundum ekki hvort
ég er í vinnunni eða á miðri uppi-
standssýningu, en hlátur er einmitt
nauðsynlegur til að takast á við
álag.“
Fyrsta fastráðna konan
Það var eiginlega tilviljun að Hall-
björg Erla hóf störf hjá Landhelg-
isgæslunni að eigin sögn, en hún er
fyrsta fastráðna konan í stjórnstöð-
inni frá stofnun hennar árið 1951.
„Ég hef lengi haft áhuga á Land-
helgisgæslunni og því góða starfi
sem hún sinnir. Þar get ég nýtt skip-
stjórnarmenntunina og áhugann á
siglingum og sjávarútvegi. En ég er
þakklát fyrir að fá að vera hluti af
þessu öfluga og samheldna teymi.
Að 10. bekk loknum bauðst krökkum
tækifæri um skeið til að sækja um
sem varðskipsnemar og fara einn túr
með varðskipi sumarið eftir. Ég
sendi inn umsókn þar sem ég fann
strax að þetta væri eitthvað sem ætti
við mig.
Ef fólk hefur áhuga á siglingum,
sjávarútvegi og leit og björgun mæli
ég hiklaust með þessu og sér-
staklega fyrir konur að víkka sjón-
deildarhringinn og sjá hvar tækifær-
in liggja. […] Mín reynsla er sú að
fólk sem hefur ekkert vit á sigl-
ingum eða sjómennsku annað en sín-
ar staðalmyndir sé oft fordómafyllra
en sjómennirnir sjálfir. Við megum
bara ekki láta það slá okkur út af
laginu.“
Öflugasta björgunartækið sjómennirnir sjálfir
Stjórnstöð Landhelgisgæslunnar sinnir skipulagningu leitar- og björgunarþjónustu fyrir sjófarendur og samhæfingu framkvæmdar
leitar- og björgunaraðgerða. Þar er gefandi og krefjandi að starfa, segir Hallbörg Erla Fjeldsted varðstjóri.
Morgunblaðið/Eggert
Hallbjörg Erla kveðst ánægð með að geta nýtt skipstjórnarmenntunina og áhugann á siglingum og sjómennsku í starfi.
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Þ
að var skyndihugdetta sem
varð til þess að Gígja Vil-
hjálmsdóttir sótti um starf
háseta umborð í Tý, varðskipi
Landhelgisgæslu Íslands. „Mig lang-
aði að prófa eitthvað alveg nýtt. Ég
fékk frí úr vinnu á dvalarheimilinu
Hlíð, þar sem ég starfaði áður, og fékk
tækifæri til að leysa af sem háseti í
einni ferð. Eftir það var ekki aftur
snúið,“ segir Gígja.
„Þetta er æði. Frábært frá a til ö og
kemur skemmtilega á óvart,“ svarar
hún er hún er spurð hvernig henni lík-
ar starfið. Gígja segir það ekki hafa
tekið neinn tíma að venjast lífinu á sjó.
„Mín reynsla af sjómennsku var áður
bundin við það að liggja í fósturstell-
ingu í Herjólfi og vilja deyja. Þannig
að fólki fannst þetta mjög sérstök
hugmynd hjá mér að láta á þetta
reyna þar sem ég er manneskja sem
verð veik í tívolítæki. En um leið og ég
kom og labbaði um borð í Tý fékk ég
strax tilfinningu fyrir því að hér á ég
að vera,“ segir hún og hlær.
Hún kveðst ekki upplifa mikla sjó-
veiki en viðurkennir þó að það hafa
komið upp aðstæður sem gefur smá
ugg. „En ekkert sem hefur háð mér
eða ég hef fundið mikið fyrir. Á
fyrsta túrnum og eftir fyrsta túrinn
þá var enginn af þeim um borð, fjöl-
skyldu eða vinum sem spurðu hvort
þetta væri gaman eða hvernig gekk.
Það var bara spurt hvort ég varð sjó-
veik, það var eina spurningin sem ég
fékk.“
Mælir eindregið með starfinu
Er blaðamður spyr hvort þetta sé
ekki starf sem hún mæli með að fleiri
prófi svarar Gígja tvímælalaust: „Al-
gjörlega! Um að gera.“ Þá sé mikill
kostur við starfið hversu fjölbreytt
það er. „Í hásetastarfinu erum við að
gera allan fjandann, það er enginn
copy/paste dagur eftir dag. Og líka
að fara úr þessari stöðluðu stelpu-
ímynd er mjög gott. […] En það er
svolítið skrýtið að þurfa að vera lengi
í burtu í einu, sérstaklega þegar
ferðirnar lengjast óvænt og verða
fimm vikur í stað þriggja. Þá skiptir
miklu máli að eiga góða að og þar er
ég svo sannarlega heppin. Ég á frá-
bæran kærasta og mögnuð börn sem
bíða manns heima.“ Eina eftirsjá
hennar er að hafa ekki farið í starfið
tuttugu árum fyrr.
Hásetinn er kannski óvenjulegur
fyrir þær sakir að búa yfir þekkingu
sem er ekki algeng meðal áhafn-
armeðlima Landhelgisgæslunnar, en
hún er lærður jógakennari bæði á
sviði kundalínijóga og hot jóga.
Þekking sem kemur að góðum not-
um enda hikar Gígja ekki við að fá
áhöfnina með sér í jógaæfingar um
borð.
Áhöfn í stellingum
„Þetta hefur gengið lýgilega vel. Þeir
eru ótrúlega hlýðin og þægileg við-
angsefni, jákvæðir og opnir fyrir
þessu. Það er oft gaman hjá okkur og
við erum að prófa nýja hluti,“ segir
Gígja og . Það er samt ekki sjálfgefið
að allar jógastellingar henti að-
stæðum um borð, að sögn hennar.
„Það er svolítið erfitt að prófa hvað
sem er vegna aðstöðu og búnaðar er-
um við svolítið takmarkað hvað við
getum gert. […] Jafnvægisstell-
ingar, við erum ekkert alltof mikið að
taka þær fyrir. En við reynum ýmis-
legt og það endar nú bara á því að við
hlæjum yfirleitt,“ útskýrir hún og
hlær. Æfingarnar hafa lífgað ræki-
lega upp á tilveruna bæði fyrir lík-
ama og sál, að sögn Gígju sem segir
uppátækið ekki hafa mætt neinum
mótþróa af hálfu kolleganna. „Þetta
eflir líka samveruna og er mjög hóp-
efli hér innanborðs. Og allir duglegir
að mæta, hvort sem það eru gömlu
steingervingarnir eða hinir yngri.“
Spurð hvernig hún lýsir andanum
um borð svarar Gígja: „Það er alveg
yndislegt að vera hérna og kemur á
óvart. Það er pínu eins og að vera á
ættarmóti. Það eru allar tegundir af
frændunum, en þetta er fjölskyldan
þín. […] Það eru allir dásamlegir á
sinn hátt.“
„Það eru allir dásamlegir á sinn hátt“
Það er kannski ekki oft
sem áhafnir leggja fyrir
sig jóga, en það er ekk-
ert val þegar jógakenn-
ari er um borð.
Ljósmynd/Guðmundur St. Valdimarsson
Áhöfnin hefur tekið vel í jógaæfingarnar, enda mjög hlýðin.Gígja fann strax að hún væri á réttum stað þegar hún steig um borð í Tý.