Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.04.2020, Qupperneq 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.4. 2020
LÍFSSTÍLL
ÍLandnámu Ara fróða Þorgils-sonar segir að landið hafi veriðviði vaxið milli fjalls og fjöru.
Þær trjátegundir sem á Íslandi uxu
við landnám voru birki (Betula pu-
bescens), reynir (Sorbus aucuparia),
gulvíðir (Salix phylicifolia) og fleiri
víðitegundir, hinn sígræni einir
(Juniperus communis) og blæösp
(Populus tremula). Einnig runnateg-
undirnar fjalldrapi (Betula nana),
glitrós (Rosa dumalis) og þyrnirós
(Rosa pimpinellifolia) báðar alfrið-
aðar.
Þetta eru því hinar einu sönnu ís-
lensku trjátegundir. Lífsbarátta
fólksins í landinu og óblíð náttúruöfl
hafa valdið gróðureyðingu um aldir.
Saga trjáræktar á Íslandi spannar
nú rúma öld. Einkum hafa verið
ræktaðar hér á landi erlendar trjá-
tegundir sem ekki eru hluti af ís-
lenskri náttúru. Ræktun erlendra
trjátegunda á Íslandi hefur mætt
andúð náttúruunnenda. Tré og runn-
ar þykja fegra og prýða og eru vax-
andi þáttur í mótun umhverfis. Trjá-
og skógrækt hefur einnig örvandi
áhrif á hagkerfið og góð áhrif á fé-
lagslega þætti vegna þess að gróð-
urvinjar mynda sælureiti fyrir blóm-
legt mannlíf.
Að móta vöxt viðarplantna
Nauðsynlegt er að laga til vöxt við-
arplantna. Með því að klippa reglu-
lega og á markvissan hátt næst betri
ræktunarárangur. Trjáklipping sem
framkvæmd er á réttan hátt, gefur
gróðrinum meira notagildi og meira
yndis má af honum njóta. Hægt er að
stýra vexti, þéttleika, hæð og um-
fangi gróðurs. Einnig er hægt að
hafa áhrif á blómmyndun í þá veru að
auka blómgun og þar með uppskeru
berja og aldina. Rangar aðfarir geta
hins vegar leitt til hins gagnstæða.
Á hvaða árstíma?
Aðalklippingatíminn er að vetri og
snemma vors á meðan gróðurinn er í
mestri hvíld, enda er þá auðveldara
að átta sig á vaxtarlaginu en á full-
laufguðum gróðri. En vel að merkja,
það má klippa allan ársins hring, en
áherslur klippingarinnar verða hins
vegar að miðast við tegundir, að-
stæður á vaxtarstað og tilgangi með
ræktun hverrar tegundar.
Víðitegundir, nema gljávíðir, þola
sem dæmi haust- og vetrarklippingu
og einnig birki þegar líður að ára-
mótum. Gullregn og ilmreynir getur
verið viðkvæmur fyrir sveppasýk-
ingu, einkum við sjávarsíðuna og
ætti fræðilega séð, að klippa síðvetr-
ar, að vori og fyrri hluta sumars.
Fullgild fræðileg rök má þó færa
fyrir því að æskilegt sé að grisja að
sumri. Ástæðan er sú að þá er lífs- og
varnarþróttur plantna mestur, sárin
gróa hratt og gró fúasveppa í and-
rúmslofti eru í lágmarki. Síst ætti að
klippa að í kringum lauffall að hausti.
Reynslan hefur þó kennt að réttar
aðfarir við trjáklippingu hafi miklu
meira að segja en sjálf tímasetn-
ingin.
Helstu reglur við
trjáklippingu
Sömu meginreglur gilda um klipp-
ingu trjáa og runna. Þegar við gróð-
ursetningu þarf að móta til vaxtarlag
trjáa og runna, klippa burt skadd-
aðar greinar og rætur. Fjarlægja
þarf alla kalkvisti og dauðar greinar
og það má gera allt árið. Síðan er haf-
ist handa við að móta vöxt plantn-
anna. Viðmiðunarreglan er sú að
fjarlægja ekki meira af greinum í
einum áfanga af hverri plöntu en sem
nemur fjórum hlutum af tíu. Þessi
regla er þó þverbrotin við endurnýj-
un á sumum víðitegundum og einnig
á birkikvisti sem dæmi.
Krónuklipping
Viturlegt er að klippa tré reglulega,
allt frá útplöntun til fullorðinsára.
Gera þarf greinarmun á margstofna
og einstofna trjám. Ein af grundvall-
arreglum trjáklippinga, einkum kró-
nuklippinga, er að klippa ofan við út-
lægt brum eða grein og skilja ekki
eftir stubba. Markmiðið með klipp-
ingu á t.d. reynivið er að vel lofti um
trjákrónuna. Meiri háttar klippingu
á hlyn og birki ætti að framkvæma
meðan trén eru í hvíld, því skömmu
fyrir laufgun blæðir úr sárunum.
Skömmu fyrir laufgun er því dregið
úr klippingu þessara tegunda. Eftir
laufgun má hins vegar klippa að
nýju. Venjulega næst bestur árangur
við grisjun trjákrónu ef fjarlægðar
eru nokkrar stórar greinar, fremur
en margar smáar. Með því að fylgja
nokkrum grundvallar reglum við
klippingarnar næst venjulega sá ár-
angur sem að er stefnt. Góðir fag-
menn geta metið hve mikið skuli
klippa við mismunandi aðstæður á
hverjum árstíma.
Greni og sígrænt
Ef stytta þarf langar greinar á greni
er klippt við greinaskil án þess að
skilja eftir stubba, hið sama gildir um
furu. Þegar um tvítoppa eða marg-
toppa tré er að ræða skal fjarlægja
lakari greinarnar en skilja eftir besta
toppinn. Flest barrtré eru klippt síð-
vetrar og að vori svo að sár nái að
gróa fyrir haustið. Til að þétta vöxt
furu eru vorsprotarnir eða brumin
brotin í sundur þegar þau hafa náð
þriggja til fimm sentimetra lengd.
Trjáklippingar auka yndi og notagildi
Með því að klippa tré rétt má stýra vexti,
þéttleika og hæð þeirra og hafa áhrif á blóm-
myndun og uppskeru berja.
Steinn Kárason, garðyrkjufræðingur og M.Sc. í umhverfisfræðum
Hlynurinn á horni Suður-
götu og Vonarstrætis ber
eina virðulegustu trjá-
krónu landsins.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Birkivendill (fræðiheiti:
Taphrina betulina) er
sveppur sem var fyrst lýst
af danska grasafræð-
ingnum Emil Rostrup
1883. Hann smitar blöð á
birki og er algengur á Ís-
landi. Birkivendill orsakast
af asksvepp sem lifir í
sprotum og brumum og
veldur því að fjöldi smá-
sprota myndast. Á nokkr-
um árum myndast greinavöndur, svonefndur nornavöndur. (Heim-
ild Wikipedia). Vaninn er sá að fjarlægja nornavendi af birki vegna
þess sveppasýkingin dregur úr vexti og eykur hættu á að vendirnir
og greinar trjánna sligist undan snjóþunga á veturna. Mörgum
garðeigendum finnst hins vegar að nornavendirnir gefi trjánum
skemmtilegt yfirbragð og lofa þeim að vera.
Birkivendill
Morgunblaðið/Árni Sæberg
 Fjarlægja dauðar og
skemmdar greinar. Það má
gera allt árið.
 Fjarlægja krosslægjur, grein-
ar sem særa hver aðra.
 Fjarlægja innlægjur, greinar
sem vaxa og stefna inn í trjá-
krónuna.
 Fjarlægja hærur, margar
smáar greinar sem oft vaxa út
úr stofninum við gömul sár.
 Fjarlægja rótarskot, óboðn-
ar greinar sem vaxa upp af
rótum og rótarhálsi.
 Fjarlægja greinar sem slúta
of lágt og hamla umgengni.
 Fjarlægja of þétta greina-
hluta og nornavendi.
 Fjarlægja stofnlægjur, ráð-
andi greinar sem vaxa sam-
síða trjástofninum.
 Fjarlægja samlægjur, grein-
ar sem vaxa of þétt.
Helstu atriði
sem hafa þarf í
huga við
krónuklippingu