Vísbending - 11.01.2016, Qupperneq 1

ÍSBENDING
yikurit um viðskipti og efnahagsmúl
11. janúar 2016
1. tölublað
34. árgangur
ISSN 1021-8483
Er gagn að landbúnaðarstyrkjum?
Landbúnaðarkerfið á íslandi er flók-
ið. Skýringarnar eru margar. Það
er margplástrað og tilgangur þess
er ekki alltaf ljós. Bændur sjálfir og for-
ysta þeirra hafa ekki alltaf gengið í takt.
Nýlega birti Guðni Agústsson, íyrrver-
andi landbúnaðarráðherra, grein þar sem
hann réðist harkalega á forystuna: „Það
dregst lon og don að koma á nýjum bú-
vörusamningum, þar bera mesta ábyrgð
nokkrir forystumenn landbúnaðarins.“
Guðni nefnir tal um „frelsi“ í framleiðslu
og telur það stórhættulegt. Sérstaklega
hefur hann horn í síðu þeirra sem hann
kallar „bankabændur“ sem hafi stækkað
kúabúin og „reist sér hurðarás um öxl.“
Guðni aðhyllist greinilega þá kenningu að
smátt sé sætt. Greinin sýnir að það er ekki
bara ágreiningur um það grundvallaratriði
hvort semja eigi um stuðningskerfi við
bændur í áratug heldur líka um hvað skuli
semja um.
Hér á eftir er fjallað um mjólkurfram-
leiðsluna fyrst og fremst. Hagfræðistofn-
un Háskóla íslands samdi skýrslu fyrir
landbúnaðarráðherra um stöðu og horfur
í mjólkurframleiðslu á Islandi sumarið
2015 og hér er stuðst við þá skýrslu.
Stuðningur er margþættur
Bændur njóta margs konar fyrirgreiðslu
frá ríkinu. I mjólkurframleiðslu má segja
að meginstoðirnar séu fjórar: Lögbundið
lágmarksverð, greiðslumark, beingreiðsl-
ur og loks tollvernd og bann við eða
hömlur á innflutningi. Lágmarksverð
hefur verið ákveðið með svipuðum hætti
frá árinu 1934 eins og fram kom í grein
Sigurðar Jóhannessonar í jólablaði Vís-
bendingar árið 2015. Sex manna verð-
lagsnefnd ákvarðar bæði lágmarksverð
á mjólk til bænda og heildsöluverð á
mjólkurvörum í upphafi hvers verðlags-
árs og það er auglýst á heimasíðu At-
vinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins.
Innflutningskvótar hafa verið mjög til
umræðu að undanförnu, en fyrir leyfi til
takmarkaðs innflutnings þarf að greiða
afar hátt verð. Lítilsháttar stækkun á
þeim kvótum sem kynnt var nýlega var
stöðvuð meðan samningar ríkisins við
landbúnaðarforystuna standa yfir.
Greiðslumarkskerfið er eins konar
kvótakerfi sem veitir aðgang að lokuðum
innanlandsmarkaði þar sem lágmarks-
verð gildir og þeir sem eiga greiðslumark
fá styrki í formi beingreiðslna. Fyrirfram
ákveðinni heildarfjárhæð er skipt í réttu
hlutfalli við greiðslumark hvers og eins.
Neysla á mjólkurafurðum hefur al-
mennt minnkað innanlands á undanförn-
um árum, en aukinn fjöldi ferðamanna
hefur aftur á móti orðið til þess að eftir-
spurn hefur aukist á allra síðustu árum,
bæði eftir mjólkurafurðum og nautakjöti.
Viðskipti eru heimiluð með greiðslumark
og fyrir nokkrum árum var komið upp
sérstökum kvótamarkaði. Eftirspurn hefur
þó minnkað að undanförnu. Að undan-
förnu hefur meira verið selt af mjólk á
innlendum markaði en nemur greiðslu-
marki. Sama verð hefur fengist fýrir um-
frammjólk og mjólk sem framleidd var
innan greiðslumarks.
Almennt eru viðskipti með kvóta af
þessu tagi heppileg til þess að auka hag-
kvæmni (nema menn séu sérstaklega á
móti bankabændum). Fylgifiskur þeirra er
hins vegar sá að ávinningur við stuðnings-
kerfið fer fyrst og fremst til fýrrverandi
bænda vegna þess að verðið markast af
reiknuðum framtíðarávinningi af bein-
greiðslum. Þau Erna Bjarnadóttir og Daði
Már Kristófersson mátu það svo í grein
fyrir nokkrum árum að liðlega þriðjung-
ur opinberra styrkja til landbúnaðar rynni
til fýrrverandi bænda og fjármálastofnana.
Gera má ráð fyrir að þetta hlutfall vaxi
jafnt og þétt með tímanum. Ábati nýrra
bænda af stuðningi úr ríkissjóði er því lít-
ill þegar til langs tíma er litið.
Milliliðirnir
Stuðningskerfi af ýmsu tagi eru oft talin
lenda hjá milliliðum. Bændaforystan hef-
ur haldið því fram að smásalar taki of stór-
an hluta af verðmætinu og ætli sér stærri
hlut. Það sé því falsáróður þegar fulltrúar
stórra verslunarkeðja segist bera hagsmuni
neytenda fyrir brjósti. Aðrir horfa hins
vegar á afurðastöðvar og dreifiaðila á inn-
lendum markaði sem hluta vandans.
Mjólkursamsalan og Kaupfélag Skag-
firðinga hafa ráðandi stöðu í mjólkur-
framh. á bls. 2
1 Styrkir til landbúnaðar Er hægt að búa til : ^ Peningar eru farnir að A David Bowie var einhver
^ eru umdeildir, en aðeins landbúnaðarkerfi sem er \ \ J streyma til landsins eins • mest listamaður heims í
um fjórða hver styrkkróna hagstætt neytendum og j og fýrir hrun. Þá fór ekki : áratugi.
endar hjá bændum. bændum? vel.
VÍSBENDING •
. T B L. 2 0 16 1