Vísbending - 28.11.2016, Qupperneq 4

Aörir sálmar
VISBENDING
framh. afbls. 1
fyrir 1990, lækkuðu síðan smám saman nið-
ur í 2% fyrir fjármálakreppuna árin 2008-09
og eru nú um -0,5%.
Vextir hér
Aðstæður á Islandi eru allt aðrar en í heims-
hagkerfinu. Þjóðin er tiltölulega ung, það er
þörf á nýju húsnæði og störfúm og sparnað-
ur er minni en erlendis, þótt hann hafi vaxið
undanfarin ár. Tekjuskipting er tiltölulega
jöfn miðað við Bredand og Bandaríkin, svo
tvö dæmi séu tekin. Mikil eftirspurn hefur
myndast eftir ferðaþjónustu hér á landi sem
veldur því að fjárfestingareftirspurn er tölu-
verð. Hagvöxtur er um 5% á ári, atvinnu-
leysi var 3% í september og fer minnkandi,
skortur er á fólki í flestum atvinnugreinum
og kaupmáttur launa hækkar ört frá ári til
árs.
Þannig má segja að arðsemi fjárfestinga
hér á landi sé meiri en í flestum öðmm ríkj-
um að jafnaði þannig að þeir raunvextir sem
valda því að eftirspurn eftir vörum og þjón-
ustu er jöfn framleiðslugetu eru mun hærri
en víðast annars staðar og einkum í heims-
hagkerfinu. Við þessar aðstæður er við því að
búast að erlent fjármagn sæki hingað til lands
og kaupi hér eignir og að halli myndist á við-
skipmm við údönd. Þetta veldur því að raun-
gengi hækkar, hlutfallslegt verð á innlendri
framleiðslu hækkar sem og fasteignaverð
vegna eftirspurnar eftir gistingu.
Það sem styður þessa þróun enn frekar
er góð erlend skuldastaða Islands sem hefur
í för með sér lægri vaxtagreiðslur af erlendum
lánum. Jafnvægisraungengið er þá enn hærra
fyrir vikið.
Þáttur peningastefnu
Vextir seðlabankans endurspegla að verulegu
leyti þær aðstæður sem hér hefur verið lýst.
Fjárfesting er meiri hér á landi og sparnaður
minni en víða annars staðar og því eðlilegt að
vextir séu hærri. En vert er að benda á nokk-
ur önnur atriði.
I fyrsta lagi hefur innstreymi fjármagns á
gjaldeyrismarkað verið mjög mikið síðustu
tvö ár. Hreint innstreymi er töluvert meira
en viðskiptaafgangur landsins. I júní á þessu
ári var lokað fyrir svonefnd vaxtamunarvið-
skipti með sérstakri bindiskyldu á fjárfestingu
údendinga í skuldabréfum. En framboð á
gjaldeyri hefur áfram verið mikið. An inn-
gripa Seðlabankans hefði gengi krónunnar
hækkað mun meira en orðið hefur og við-
skiptaafgangur við údönd verið minni og
ef til vill breyst í halla. Seðlabankinn hefur
þannig haldið niðri gengi krónunnar með
sérstakri bindiskyldu og gjaldeyriskaupum.
Afleiðingin hefur orðið sú að hér er við-
skiptaafangur og mun hraðari vöxtur ferða-
þjónusm en verið hefði án þessara aðgerða.
Kaup á gjaldeyri hafa fyrst og fremst haft
þann tilgang að hjálpa til með afléttingu fjár-
magnshafta og sjá til þess að hér sé nægilegur
gjaldeyrisforði í framtíðinni og sérstök bindi-
skylda á að auka stöðugleika fjármálakerfis-
ins. En þessar aðgerðir hafa báðar breytt því
sem hefði verið viðskiptahalli við mun hærra
gengi krónu f viðskiptaafgang.
I öðm lagi skyldar verðbólgumarkmið
Seðlabankans hann til þess að koma í veg
fyrir að mikil innlend eftirspurn valdi því
að verðbólga hækki yfir verðbólgumark-
mið. Vegna mikillar og vaxandi innlendr-
ar eftirspurnar og spennu á vinnumarkaði
hefúr reynst nauðsynlegt að halda vöxt-
um hærri hér en í nágrannaríkjunum. Ein
helsta óvissan í þessu sambandi er að hversu
miklu leyti innlend fyrirtæki geta ráðið erlent
vinnuafl til starfa sem dregur úr spennu á
innlendum vinnumarkaði. Þessi hefúr ver-
ið raunin í byggingastarfsemi og ferðaþjón-
ustu. Sá mikli hagvöxtur sem hér hefúr verið
undanfarin ár hefði ekki verið mögulegur ef
ekki hefði komið til aðflutningur þúsunda
údendinga sem fylla mörg þau störf sem hér
verða til.
Lokaorð
Lántakendur á Islandi kvarta oft undan því
að vextir séu hærri hér en í nálægum ríkj-
um. En það gleymist í því tali að lágir vext-
ir annars staðar eru merki um efnahagslega
stöðnun, atvinnuleysi og ónóga eftirspurn
eftir vörum ogþjónustu. Það gleymist einnig
að lægra vaxtastig hefur í för með sér hærra
eignaverð, t.d. fasteignaverð. Valið stendur þá
ekki á milli þess að kaupa eign hér á landi eða
erlendis fyrir sama verð en hærri vexti held-
ur fylgir lægri vöxtum hærri höfuðstóll láns.
Það gleymist einnig að miklu skiptir fyrir
lífskjör yfir ævina að ávöxtun lífeyris sé sem
mest. Þannig eru ltfeyrisréttindi Breta nú að
skerðast mikið vegna lágs vaxtastigs. Því lægri
vextir þeim mun meira þarf að greiða iðgjöld
til þess að afla sér sömu lífeyrisréttinda
Nú getur vel verið að margir kjósi frekar
að búa við hærra atvinnuleysi, minni hag-
vöxt, hægari eða engan vöxt kaupmáttar,
hærra fasteignaverð og skert lífeyrisréttindi en
lægri vexti. En fólk þarf að hugsa dæmið til
enda áður en það myndar sér skoðun á nú-
verandi peningastefnu og vaxtastigi.
Gylfi Zoega sitwr í peningastefnunefnd
SeSIabanka Islands. Þær dlyktanir og skoSanir
sem hér koma fram eru hans eigin og endur-
spegla ekki skoSanir annarra nefhdarmanna.
Heimildir
1 Robert J. Gordon (2016), The Rise and Fall of
American Growth, Princeton University Press.
Jógúrt með sykurbragði
að er merkilegt hvað hægt er að fjalla mik-
ið um vandamál íslenska heilbrigðiskerfis-
ins án þess að benda á orsakir vandans. Fyrir
liggur að öldrun þjóðarinnar skapar mikinn
þrýsting á heilbrigðiskerfið, en Hagstofa ís-
lands gerir ráð fyrir að eftir einungis 20 ár
verði 20% þjóðarinnar eldri en 65 ára. Því ber
auðvitað að fagna að lífslíkur hafa stóraukist á
síðustu áratugum. A hinn bóginn fara svokall-
aðir lífsstíls- eða velferðarsjúkdómar eins og
plága um þjóð, en dæmi um slíka sjúkdóma
eru sykursýki, hjartasjúkdómar, heilablóðfall,
offita og þunglyndi.
I grein Hannesar Hrafnkelssonar, doktors í
læknisfræði sem birtist í 3. tbl. Læknablaðsins
á árinu 2013 kemur m.a. fram að langvinnir
lífsstílssjúkdómar skýri nú þegar 86% af öll-
um dauðsföllum í Evrópu. Þessir sjúkdómar
valda því m.a. að stór hluti ellilífeyrisþega býr
við mikla skerðingu á lífsgæðum svo ekki sé
talað um kostnaðinn sem af þessu hlýst fyr-
ir samfélagið. „Langvinnir lífsstílssjúkdómar
eiga það sameiginlegt að þeir eru oft áratugi
að þróast. Rannsóknir sýna að börn og ungt
fólk er oft á tíðum komið með breytingar á
kransæðum og að líkurnar á breytingum
aukast eftir því sem áhættuþáttum fjölgar.“
Sálmahöfúndur man eftir þeim tíma þegar
mjólkurvörur voru t.d. auglýstar sem hinn
mesti heilsuvarningur. Minna fer fyrir þeim
auglýsingum í dag. I gærdag fylgdi askja af
jógúrt með matarbakka höfundar. Þegar
betur var að gáð kom í ljós að í 100 gr. af
jógúrtinni voru 12,4 gr. af sykri eða yfir einn
tíundi af innihaldinu. Vara með slíku sykur-
magni gemr vart talist heilnæm til daglegrar
neyslu hvorki hjá börnum né fúllorðnum.
Fyrir liggur að mataræðið er stór örlaga-
valdur í þróun lífsstílssjúkdóma. Það skiptir
því eðlilega miklu máli hvemig við stöndum
að forvörnum. Sú sorglega staðreynd ligg-
ur hins vegar fyrir að engar virkar forvarn-
ir virðast vera í gangi. Samfélagsmiðlar og
fjölmiðlar eru helstu tæki samtímans til að
miðla upplýsingum og fræðslu. Langt er síð-
an sálmahöfundur sá nokkur merki þess að
opinberir aðilar reyndu að hafa áhrif á neyslu-
venjur í gegnum þessa miðla. Það er eins og
hinar ýmsu ríkisstofnanir og stjórnvöld gangi
ekki í takt. Hins vegar sýna rannsóknir að
hver króna sem varið er til forvarna skilar sér
margfalt til baka. Þær eru líklega eina raun-
hæfa leiðin til að hemja stöðuga útgjaldaþörf
heilbrigðiskerfisins. Þessari hugsun þarf að
breyta. sg
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimurhí, Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Netfang: bcncdikt@heirmir.is.
Prentun: Heimur. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita
án leyfis útgefanda.
4 VÍSBENDING • 38. T B L. 2016